12039

Vahiy Kâtipliği Müessesesi

Bu makalede, genel anlamda kâtiplik müessesesi, özel anlamda ise Kur’an’ın korunmasında önemli bir yer tutan vahiy kâtipliği kurumu ele alınmıştır. Bunun için öncelikle Hz. Peygamber’in kâtiplerinin sayısı, isimleri ve görevleri üzerinde durulmuş, daha sonra vahiy kâtipliği müessesesinin oluşumuna temas edilmiş, ardından vahiy kâtipliği yapanların bunu resmî otorite adına mı yoksa özel ilgileri gereği mi yaptıkları meselesi ve Mekke ve Medine döneminde en çok vahiy yazanların kimler olduğu gibi hususlar anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kur’an-ı Kerîm, kâtip, vahiy, kurum, metin

The Foundation of Scriber for Revelation

In this article, we covered the institute of scribe in general, and the institute of scribe for divine revelation which has a special importance in preserving the Qur’an in special. For this reason, we examined the number of scribes who worked for the Prophet to record the divine revelation, and their names, duties, and responsibilities; touched the institutionalisation of Islamic scribes; checked whether they performed this job regarding their personal interests or on behalf of official authority. Lastly we looked at the group of the scribes to understand who worked longer and wrote more in Medinan and Meccan periods.

Keywords:

Holy Qur’an, scribe, revelation, foundation, text,

PDF

___

A’zamî, Muhammad Mustafâ, Küttâbu’n-Nebî, Riyad 1401/1981.
Akdemir, Sâlih, ‚Kur’an’ın Toplanması ve Kıraatı Meselesi‛, 1. Kur’ân Sempozyumu, Tebliğler-Müzakereler, 1-3 Nisan 1994, Ankara 1994; Cumhûriyet Dönemi Kur’ân Tercümeleri (Eleştirel Bir Yaklaşım), Ankara 1989.
Askerî, Seyyid Murtaza, el-Kur’ânu’l-Kerîm ve Rivâyâtu’l-Nedreseteyn, Beyrut 1415/1995.
Atıyye, Salih Muhammed Salih, Resmu’l-Mushaf İhsâun ve Dirâsetun, Trablus 1430/2001.
Atik, M. Kemal, ‚Ubey b. Ka’b ve Kıraat İlmindeki Yeri‛, EÜİFD, sy. 4, Kayseri 1987.
Aycan, İrfan, ‚Muâviye b. Ebî Süfyân‛, DİA, XXX, İstanbul 2005; Saltanata Giden Yolda Muaviye Bin Ebî Süfyân, Ankara 2001.
Aycan, İrfan-Sarıçam, İbrahim, Emeviler, Ankara 1993.
Aydın, Zeynel, Kur’an’ın Yazılması ve Cem’i Sorunu, Yüksek Lisans Tezi, Dan: Mehmet Paçacı, Ankara 2002.
Aynî, Bedreddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed, ’Umdetü’l-Kârî fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut ts.
Belâzurî, Belâzürî, Ebu'l-Hasan Ahmed b. Yahya b. Cabir b. Dâvûd (ö. 279/892), Futûhu’l-Buldân, (Thk. Rıdvan Muhammed Rıdvan), Kahire 1350/1932; Ensâbü'l-Eşrâf, (I, Thk. Muhammed Hamidullah), Mısır ts.; (V, Nşr. S. D. F. Goitein), Kudüs 1936.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm (ö. 256/870), el-Câmiu's- Sahîh, İstanbul 1401/1981.
Buhl, ‚Kur’ân‛, İA, VI, İstanbul 1967.
Caetani, Leone, İslâm Tarihi, (Çev. Hüseyin Cahit), İstanbul 1924-27.
Cehşiyârî, Ebû Abdillah Muhammed b. Âbdûs, Kitâbu’l-Vüzerâ ve’l-Küttâb, (Thk. Mustafa es-Sekâ, İbrahim el-Ebyârî, Abdulhafîz Şelebî), Mısır 1401/1980.
Cevherî, İsmâîl b. Hammâd, es-Sıhâh: Tâcü’l-Lüga ve Sıhâhu’l-’Arabiyye, (Thk. Ahmed Abdulğafûr Attar), Beyrut 1399/1979.
Çetin, Nihad M., ‚Ümmî‛, İA, XIII, İstanbul 1965.
Doğrul, Ömer Rıza, Kur’ân Nedir, Ankara 1967.
Draz, Muhammed, Kur’ân’a Giriş, (Çev. Sâlih Akdemir), Ankara 2000.
Düleymi, Ekrem Abd Halife, Cem’u’l-Kur’an: Dirase Tahliliyye li-Merviyyatihi, Beyrut 1427/2006.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî (ö. 745/1344), el-Bahru’l-Muhît, Beyrut 1412/1992.
Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm el-Herevî (ö. 224/838), Fedâ'ilü'l-Kur’ân, (Nşr. Mervân el-Atiyye&Muhsin Harâbe&Vefâ Takiyyuddîn), Beyrut 1415/1995.
Ebü’l-Vefâ Nasr el-Vefâî Hurini, el-Metâliu’n-Nasriyye li’l-Metâbiu’l-Mısriyye fî Usûli’l-Hatiyye, Kahire 1304/1887.
Elik, Hasan, Kur’an’ın Korunmuşluğu Üzerine, İstanbul 1998.
Emin, Ahmed, Fecru'l-İslâm, (Trc. Ahmed Serdaroğlu) Kahire 1975.
Ersöz, İsmet, Kur’an Tarihi, İstanbul 1996.
Fayda, Mustafâ, ‚Abdullah b. Sa’d b. Ebî Serh‛, DİA, I, İstanbul 1998.
Fermâvî, Abdülhay Hüseyin, Resmü'l-Mushaf ve Naktuhû, Mekke 1425/2004.
Fuad, Eşref Muhammed, Sefiru’l-Alemin fî İzah ve Tahrir ve Tahbiri Semîri’t-Tâlibîn fi Resm ve Zabti’l-Kitâbi’l-Mübîn, Mısır 1426/2006.
Güneş, Arif, Kur’ân-ı Kerîm’in Ortaya Çıkış Süreci, Ankara 2000.
Halebî, Ali b. Burhâneddîn (ö. 1044/1635), es-Sîretü'l-Halebiyye (İnsânu'l-'uyûn fî sîreti'l-emîni'l-me'mûn), Mısır 1384/1964.
Halife b. Hayyât, Ebû Amr el-Usfurî, Târîhu Halife b. Hayyât, (Thk. Suheyl Zekkâr,) yy., 1967.
Hamidullah, Muhammed, Hemmam İbn Münebbih’in Sahîfesi, (Çev. Talat Koç- yiğit), Ankara 1967.
Heysemî, Nûrüddîn Ali b. Ebi Bekr, Mecmau'z-Zevâid ve Menbau’l-Fevâid, Beyrut 1967.
Isfahânî, Ebu'l-Kâsım Huseyn b. Muhammed er-Râğıb, el-Müfredât fî Garîbi’l- Kur'ân, (Thk. Muhammed Halil), Beyrut 1422/2001.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah Muhammed en-Nemerî, el-İstî'âb fî Ma'rifeti’l-Ashâb, (Thk. Ali Muhammed Bicâvî), Kahire trs.
İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed el-Endelüsî, el-İkdü’l-Ferîd, Beyrut ts.
İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî, el-İsâbe fî Temyîzi’s- Sahâbe, (Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî), Kahire 1971; Fethu'l-Bârî bi Şerhi Sahîhi'l-Buhârî, (Thk. Abdulazîz b. Abdillah b. Bâz), Beyrut 1411/1990.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd (ö. 456/1064), Cevâmiû’s-Sîre ve Hamsu Resâili Uhrâ, (Thk. İhsan Abbas, Nasîruddîn el-Esed, Ahmed Mu- hammed Şakir), Mısır ts.
İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebu’l-Fidâ İsmâîl, el-Bidâye ve’n-Nihâye, (Thk. Heyet), Beyrut 1409/1988; Fedâ’ilü’l-Kur’ân, (Trc. Mehmet Sofuoğlu ‚Kur’ân’ın Faziletleri‛, İs- tanbul 1978), Beyrut ts.; Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, (Thk. Muhammed İbrâhîm el-Bennâ, Muhammed Ahmed Âşûr, Abdülaziz Ğanîm), İstanbul 1984.
İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, (Thk. Servet Ukkâşe; Trc. Hasan Ege, ‚Nebiler ve Sahâbile- rin Sireti‛, İstanbul ts), Kahire ts.
İbn Manzûr, Ebu'l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem (ö. 711/1311), Muhtasaru Târîhi Dımaşk, (thk. Rûhiyye en-Nehhâs), Dımaşk 1404/1984; Lisânu’l-Arab, Beyrut 1374/1955.
İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, Beyrut 1377/1957.
İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzüddîn Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed Abdülkerîm b. Abdilvahid eş-Şeybânî, Üsdü’l-Ğâbe fî Ma'rifeti’s-Sahâbe, yy. 1280; el-Kâmil fi’t-Târîh, Beyrut 1385/1965.
Jeffery, Arthur (ö. 1959 m.), Mukaddimetân fî Ulûmi’l-Kur'ân, Mukaddimetü Kitâbü’l-Mebânî ve Mukaddimetü İbn Atiyye li Tefsîrihi’l-Müsemmâ ‚el- Câmiu’l-Muharrer, Kahire 1954.
Karaçam, İsmail, Kur’an-ı Kerîm’in Nüzûlü ve Kıraati, İstanbul 1995.
Kastallânî, Ebu’l-Abbas Şihabuddin Ahmed b. Muhammed, İrşadu’s-Sârî, Beyrut ts.
Kattân, Mennau’l-Halîl, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, yy. 1378.
Keleş, Ahmet, ‚Kur’an’ın Cem’i ve Tertibi, Kur’ân Âyetlerinin Tevkîfîliği Konu- sundaki Buhârî Hadislerine ve Kur’ân İlimlerindeki Rivayetlere Eleştirel Bir Yaklaşım‛, İslâmî Araştırmalar, c. XIV, sy. 1, Ankara 2001.
Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebir b. Muhammed, et-Terâtîbü’l-İdâriyye, Beyrut ts.
Memmedzade, Elçin, Vahiy Kâtipliği ve Hz. Peygamber’in Vahiy Kâtipleri, (Basılma- mış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Ömer Özsoy), Ankara 1999.
Mir Muhammedî, Ebü'l-Fadl, Buhus fî Tarihi'l-Kur'ân ve Ulûmuhu, Beyrut 1980.
Muhaysin, Muhammed Sâlim, Târîhu’l-Kur’âni’l-Kerîm, İskenderiyye, yy. trs.
Nöldeke, Theodor-Schwally, Friedrich, Kur'ân Tarihi, (Çev. Muammer Sencer), yy. 1970.
Okiç, Tayip, Tefsîr ve Hadis Usulünün Bazı Meseleleri, İstanbul 1995.
Önkal, Ahmet, ‚Hz. Peygamber’in Ümmiliği‛, SÜİFD, sy. 2, Konya 1986.
Sâlih, Subhi, Mebâhîs fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut 1981.
es-Sicistânî, Ebû Bekr Abdullah b. Ebî Dâvûd Süleyman b. el-Eş’as, Kitâbu’l- Mesâhif, Kurtuba trs.
Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur'ân, Beyrut 1412/1992.
Şâhîn, Abdussabûr, Târîhu’l-Kur'ân, yy. 1414/1994.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Kahire 1373/1954; Târîhu’l-Ümem ve’l-Mulûk, (Thk. Muhammed Ebu’l- Fadl İbrâhîm), Beyrut ts.
Tahhân, İsmâîl Ahmed, Târîhu’l-Kur'ân, Beyne Tesâhuli’l-Müslimîn ve Şübühâtü’l- Müsteşrikîn, yy. 1984.
Tal’at, Eşref Muhammed Fuad, Sefîru’l-Âlemîn fî Îzâhi ve Tahrîri ve Tahbîri Semîri’t- Tâlibîn fî Resm ve Zabti’l-Kitâbi’l-Mübîn, Mısır 2006,
Yakûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Ca’fer b. Vehb b. Vâdih, Târîh, Beyrut ts.
Yaltkaya, Şerefeddin, Tarih-i Kur'an-ı Kerim, Maarif Kitaphanesi, İstanbul 1332.
Yâsîn, Muhammed Saîd, el-Burhân alâ Selâmeti’l-Kur’ân mine’z-Ziyâde ve’n-Noksân, Beyrut 1383/1964.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî (ö. 748/1347), Tezkiretü'l-Huffâz, Beyrut 1376; Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, Beyrut 1405/1985.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer, Tefsîru’l-Keşşâf, Beyrut 2009.
Zencânî, Ebû Abdillah, Târîhu’l-Kur’ân, Kahire 1354/1935.
Zerkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilu’l-'İrfân fî Ulûmi’l-Kur'ân, (Thk. Ah- med Şemsuddîn), Beyrut 1409/1988.
Zürkânî, Muhammed b. Abdilbâkî el-Mâlikî, Şerhu Mevâhibi’l-Ledûnniyye, Bulak 1291. ııı