Nisâ Sûresi 3. Âyetinin Dörtten Fazla Evliliğe Delâleti Meselesi Üzerine Bir İnceleme

Kur’ân-ı Kerim’in anlaşılmasında Arapçanın öncelikli bir yerinin olduğu ifade edilmiştir. Bu nedenle hem tefsir hem de tefsir usulü eserlerinde Kur’ân’ı yanlış veya eksik anlamamak için lügat, sarf, nahiv ve dile dair benzer ilimlerin bilinmesi gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca âyetlerin, dilde var olan zayıf, kural dışı veya garîb anlamlara değil, aksine âyetlerin sözdizimine uygun dilde yaygın olarak kullanılan güçlü anlamlara hamledip tefsir etmek gerektiği beyan edilmiştir. Öte yandan pek çok konuya dair hüküm ihtiva eden Nisâ sûresi 3. âyet ile ilgili farklı açıklamalarda bulunulmuştur. Âlimlerin kahir ekseriyetine göre, söz konusu âyet, evliliği dört ile sınırlandırmıştır. Buna karşın diğer bazı âlimler ise, âyette zikredilen mesnâ ve sülâse ve rübâ‘a lafızlarının, dörtten fazla evliliğe delâlet ettiğini savunmuştur. Erken dönem tefsir kaynaklarında herhangi bir şahıs veya gruba nisbet edilmeden eleştirilen bu görüş, Hicrî beşinci yüzyıldan sonra yazılmış kaynakların bazılarında Râfizîlerden bir grup ile Dâvûd ez-Zâhirî veya genel olarak Zâhirîlere, diğer bazılarında ise Zeydiyye mezhebine veya Kasım b. İbrahim’e, Hâricîlere, nisbeten geç dönem bazı kaynaklarda ise İmam Nehaî ile İbn Ebû Leylâ’ya nisbet edilmiştir. Bu çalışmada Nisâ sûresi 3. âyetin dörtten fazla evliliğe delâletini savunanların kim veya kimler oldukları tesbit edilmeye çalışılacak, daha sonra hem Arap diline hem de Sünnete aykırı olduğu ifade edilen bu görüşün Arap diline uygun olup-olmadığı hususu incelenmeye gayret edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Nisâ Sûresi 3. Âyet, Dörtten Fazla Evlilik, Dil, Delâlet

An Investigation on the Issue of Surah al-Nısā 3 Denoting More than Four Marriages

It is clearly known that Arabic has a great importance in understanding the Holy Qur’ān. Therefore, it has been reported that in both works of exegesis and its methodology, lexicon, syntax, grammar and sciences related to Arabic should be known very well in order to prevent confusion or avoid understanding incompletely. In relation with this issue, it is stated that the verses should be interpreted in accordance with their strong meanings which are commonly used in the language appropriate for word sequence not about their weak, irregular and strange meanings. Various explanations have been made about the third verse of Surah al-Nisā, which makes the subject of our study. According to overwhelming majority of scholars, the verse in question has limited the number of marriages to four. On the other hand, some other scholars have been defending that the words, مَثْنٰى وَثُلٰثَ وَرُبَاعَ masnā (twice), sulāsa (three times) and rubā‘a (four times), have signified more than four marriages. This view, criticized without attributing to any person or group in early period sources, has been attributed to a group from Raifidhis and Dāwûd al-Ẓāhirī or in general to Ẓahiriyyas in sources written after Hegira fifth century, while it has been attributed to Kharijites, Zaydiyyah sects, Abū Muḥammad Qāsim b. Ibrāhīm, and in relatively late period sources, to Imam Neḫa‘ī and Ibn Abī Laylā. In this study, it will be tried to find out who have been the defenders of more than four marriages as in Nisā 3; after this, this approach will be investigated whether it corresponds with Arabic.

Keywords:

Exegesis, Nisā 3, Masnā (Twice) and Sulāsa (Three times) and Rubā’a (Four Times), Language, Signification,

PDF

___

Acar, Halil İbrahim. “Poligami Konusunda Bazı Mülâhazalar”. Ekev Akademi Dergisi 1/2 (1998), 189-220.
Âlûsî, Mahmûd b. Abdullah. Rûḥü’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
Aydın, İsmail. “Filolojik Tefsirin İmkânı Üzerine”. Ekev Akademi Dergisi 46 (2011), 75-87.
Ayyâşî, Ebü’n-Nadr Muhammed b. Mes‘ûd. et-Tefsîr. 3 Cilt. Tahran: Müessesetü’l-Bi’sati, 1421.
Bedrüddîn el-‘Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye fî şerḥi’l-Hidâye. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1411/1990.
Bintü’ş-Şâti’, ‘Aişe Abdurrahman. el-İ‘câzü’l-beyânî li’l-Ḳur’ân ve mesâilu İbnü’l-Ezrak dirâse Ḳur’âniyye lüġaviyye beyâniyye. Dârü’l-Me‘ârif, 3. Basım, 2004.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed Hasan. Kitâbü’t-tarîḫi’l-kebîr. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
Cemâleddin el-Kâsımî, Muhammed. Meḥâsinü’t-te’vîl. thk. Muhammed Fuâd Abdülbaki, 1376/1957.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Aḥkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed es-Sadık Kahmavî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1992.
Desûkî, Şemsüddîn Muhammed ‘Arafe. Ḥâşiyetü’d-Desûḳî ‘ala’ş-şerḥi’l-kebîr. 4 Cilt. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
Durmuş, Abdullah. “Ahmed Hamdi Akseki’nin Birden Fazla Evlilik (Teaddüd-i Zevcât) Konusundaki Yaklaşımı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2015), 251-276.
Ebû Hâtim, Ahmed b. Hemdan er-Râzî. Kitâbü’z-zîne fi’l-kelimâti’l-İslâmiyyeti’l-‘Arabiyye. thk. Hüseyin b. Fedlullah el-Hemedânî. Sana/Yemen: Merkezü’d-Dirasât ve’l-Bühûs’l-Yemenî, 1415/1994.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf. el-Baḥrü’l-müḥît. thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
Fakih Yûsuf, Yûsuf b. Ahmed b. Osman. Tefsîrü’s-semerâti’l-yâni‘a ve’l-aḥkâmi’l-vâḍiḥati’l-ḳâti‘a. 5 Cilt. Saada: Mektebetü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1423/2002.
Hâkim el-Cüşemî, Ebû Sa‘îd Mühsin b. Muhammed. et-Tehẕîb fi’t-tefsîr. thk. Abdurrahman b. Süleyman es-Sâlimî. 10 Cilt. Kahire - Beyrut: Dârü’l-Kitâb el-Misrî - Dârü’l-Kitâb el-Lübnânî, 1440/2019.
Halidî, Salah Abdülfettâh. İ‘câzü’l-Ḳur’âni’l-beyânî ve delâilu maṣdarihi’r-Rabbânî. Amman: Dâru ‘Ammâr, 2000.
Harbî, Hüseyin b. Ali. Ḳavâ‘idü’t-tercîḥ ‘inde’l-müfessirîn dirâse taṭbiḳiyye naẓariyye. Riyad: Dârü’l-Kâsım, 1417/1996.
İbn ‘Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah. Aḥkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Abdülkadir ‘Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
İbn ‘Âşûr, Muhammed Tahir. Tefsîrü’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Darü’t-Tunusiyye, 1984.
İbn Hazm, Ali b. Ahmed. el-Muḥallâ. thk. Muhammed Münîr ed-Dımaşkî. 11 Cilt. Mısır: et-Taba‘a el-Münîriyye, 1349.
İbn Hişâm en-Nahvî, Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf. Müġi’l-lebîb ‘an kütübi’l-a‘arîb. thk. Abdüllatif Muhammed el-Hatîb. 6 Cilt. Kuveyt: el-Meclisü’l-Vatanî li’s-Sakafe ve’l-Fünûn ve’l-Edeb, 1423/2002.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer b. Kesîr. Tefsîrü’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm. thk. Mustafa Seyyid Muhammed. 15 Cilt. Kahire: el-Farûkü’l-Hedîse, 2000.
İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed el-Makdisî. el-Muġnî. thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru ‘Alemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1997.
İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekir Muhammed b. Kasım b. Beşşâr. Îḍâḥü’l-vaḳf ve’l-ibtidâ. thk. Mühyüddin Abdurrahman Ramadan. 2 Cilt. Dımaşk: Mecme‘u’l-Lüġati’l-‘Arabiyye, 1391/1971.
İbnü’l-Feres el-Endülüsî, Ebû Muhammed Abdülmünim b. Abdurrahim. Aḥkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Münciye bint el-Hâdî en-Nakrî es-Sevâyihî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1427/2006.
İbnü’l-Hümâm, Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdülhamîd es-Sivâsî. Şerḥu Fetḥü’l-Ḳadîr ‘ala el-Hidâye şerḥu Bidâyetü’l-Mübtedî. thk. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
Kâfiyeci, Mühyüddîm Muhammed b. Süleymân. et-Teysîr fî ḳavâ‘idi ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Mustafa Muhammed Hüseyin ez-Zehebî. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1419/1998.
Kâsânî, Ebû Bekir b. Mes‘ûd. Bedâiü’ṣ-ṣanai‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1986.
Keskin, Yusuf Ziya. “Poligamiyi Dörtle Sınırlayan Âyet ve Hadislerin Tahlîli”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2000), 5-26.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekir. el-Câmi’ li aḥkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekir. el-Müfhim. thk. Mühyüddin Dîb Misto vd. 7 Cilt. Dımaşk - Beyrut: Dâru İbn Kesîr - Dârü’l-Kelim et-Tayyib, 1417/1996.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu - Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
Mürtezâ, Ahmed b. Yahya. el-Baḥrü’z-zaḫḫâr el-câmiʿ li-meẕâhibi ʿulemâi’l-emṣâr. 6 Cilt. Sana/Yemen: Dârü’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, 1366/1947.
Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Me‘âni’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Merkezu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1988.
Kur’an-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. çev. Mustafa Öztürk. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2016.
Râgıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal. Müḳaddimetu câmi‘i’t-tefâsîr. thk. Ahmed Hasan Ferhat. Kuveyt: Dârü’d-Da’ve, 1405/1984.
Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Tefsîrü’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1401/1981.
San’ânî, Ahmed b. Kasım el-İnsî el-Yemânî. et-Tâcü’l-meẕheb li aḥkâmi’l-meẕheb. 4 Cilt. Sana/Yemen: Dârü’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, 1414/1993.
Süleymaniye Vakfı Meali. çev. Abdulaziz Bayındır, Erişim 22 Nisan 2020. https://www.suleymaniyevakfimeali.com
Süyûrî, Cemâlüddîn Mikdâd b. Abdullah. Kenzü’l-‘irfân fî fıḳhil’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Bakır Şerîfzâde. Tahran: el-Mektebetü’l-Mürtezeviyye, ts.
Süyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir b. Muhammed. el-İtḳān fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed b. Ali. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
Şâşî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Ḥilyetü’l-‘ulemâ’’ fî maʿrifeti meẕâhibi’l-füḳahâ’. thk. Saîd Abdülfettâh - Fethî Atıyye Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Mektebetu Nezar Mustafa el-Bâz, 2. Basım, 1418/1998.
Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa. el-İ‘tiṣâm. thk. Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasan. 4 Cilt. Dârü’t-Tevhîd, ts.
Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa. el-Müvafaḳāt. thk. Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasan. 6 Cilt. el-Memleketü’l-‘Arabiyye es-Süûdiyye: Dâru İbn ‘Affân, 1997.
Şehîd-i Sânî, Zeynüddin b. Ali b. Ahmed el-Cübâî el-Âmilî. er-Ravḍatü’l-behiyye fî şerḥi’l-Lüm‘ati’d-Dımaşḳiyye. 4 Cilt. Kum: Mecme‘ü’l-Fikri’l-İslâmî, 1424.
Tabâtabâî, Seyyid Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 22 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, 1997.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘ü’l-beyân ‘an te’vili âyi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Merkezü’l-Bühûs ve’d-Dirasâti’l-‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye Dâru Hicr, 2001.
Tabersî, Ebû Ali Fadl b. Hasan. Mecma‘ü’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Mürtezâ, 2006.
Tayyâr, Müsâid b. Süleymân b. Nâsır. et-Tefsîrü’l-Lüġavî li’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Dâru İbnü’l-Cevzî, ts.
Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasan. et-Tibyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Habîb Kasîr el-Amilî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
Vâhidî, Ali b. Ahmed b. Muhammed. el-Vesîṭ fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-Mecîd. thk. ‘Adil Abdülmevcûd - Ali Muhammed Mu‘avved. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1995.
Vâhidî, Ali b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsîrü’l-besîṭ. 25 Cilt. Riyad: el-Memleketü’l-‘Arabiyye es-Süûdiyye Vezâretü’t-Ta’lîmi’l-‘Alî Câmi‘atü’l-İmâm Muhammed b. Süûd el-İslâmiyye, 1430/2009.
Yalçın, İsmail. “Günümüz İslam Aile Hukuku Kanunlarında Çok Eşlilik Üzerindeki Sınırlandırmalar”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/3 (2017), 1707-1725.
Yıldırım, Mustafa. “Nisa Suresi 3. Âyet Bağlamında Çok Eşlilik Meselesi”. Dinlerde Nikâh Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. 533-546. İzmir, 2012.
Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an ḥaḳāiḳi ġavâmiḍi’t-tenzîl ve ’uyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Şeyh ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1998.
Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu Dârü’t-Türâs, 3. Basım, 1404/1984.