İman ve Mahiyeti Konusunda Mu'tezîle ile Ehl-i Sünnet Polemiği

İlk dönemlerden itibaren İslam mezhepleri tarafından üzerinde en çok tartışılan konuların başında iman kavramı ve mahiyetine ilişkin meseleler gelir. Bu tartışmanın ana çerçevesini ise, iman ile küfür arasındaki ayrımın ne olması gerektiği, mümin, kâfir ve fâsık kelimelerinin sınırlarının nasıl belirleneceği meselesi teşkil eder. Bu meseleler etrafında İslam, iman, marifet, ikrar ve amel kavramları, büyük günah işleyenin durumu, iman-amel ilişkisi, imanın artıp eksilmesi, iman-İslam ilişkisi gibi çeşitli konular tartışılmıştır. Bu makalede, iman ve mahiyetine ilişkin bu tartışmalar hakkında genel bilgi verildikten sonra, Mu’tezîle’nin konuya ilişkin görüşleri ve kullandığı delilleri ele alınacaktır. Ayrıca Ehl-i Sünnet’in Mu’tezîle’ye yönelttiği eleştirilere de temas edilerek, iman kavramı etrafında yürütülen tartışmaların genel bir değerlendirilmesi yapılacaktır. Anahtar Sözcükler: Mu’tezîle, Ehl-i Sünnet, İman, İslam, Küfür, Fısk.

Anahtar Kelimeler:

-

The Argument Between Ahl al-Sunnah and Mu'tazila about Faith and Its Nature

The concept of faith and its nature has been one of the most hotly debated issues by the Islamic sects from the early times. The main framework of this discussion constitutes what the distinction should be between faith and unbelief and how to define the boundaries of muslim, unbeliever and siner. Various issues around Islam, faith, ingenuity, profess and action concepts, the condition of the great sinner, faith - act relationship, increase and decrease of faith and the relationship faith –Islam have been discussed. This article, after giving general information about the debate over faith, discusses Mu'tazilah’s related views and evidences about the issue. In addition, after the Ahl al-Sunnah the criticism against Mu'tazilites has been mentioned, general assessment of the works of the debate around the concept of faith will be made.Key Words: Mu’tazila Ahl al-Sunnah, Faith, Islam, Unbelief, Hypocrisy.

Keywords:

-,

PDF

___

Akbulut, Ahmet, Sahabe Devri Siyâsi Hâdiselerin Kelâmi Problemlere Etkileri, İstanbul 1992.
Ali el-Kârî, Muhammed, Şerhu’l-Fıkhı’l-Ekber, çev.: Y. Vehbi Yavuz, Çağrı Yay., İstanbul 1981.
Ay, Mahmut, “Kelam’da Akıl İman İlişkisi: Temel Teolojik Yaklaşımlar”, AÜİFD, c. 52, sayı:1, Ankara 2011, ss. 49-68.
Aydınlı, Osman, İslâm Düşüncesinde Aklileşme Süreci-Mu’tezîle’nin Oluşumu ve Ebu’l-Huzeyl Allaf, Ankara Okulu Yay., Ankara 2001.
Bağdâdî, Abdülkâhir, Mezhepler Arasındaki Farklar, DİB Vakfı Yay., Ankara 2005.
Bâkillânî, Ebu Bekir, Kitâbu’t-Temhîd, thk. Ahmed Haydar, Beyrut 1993.
Beyazizâde Ahmed Efendi, İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin İtikâdi Görüşleri, çev.: İlyas Çelebi, İFAV Yay., İstanbul 1996.
Câbirî, Muhammed Âbid, İslâm’da Siyasal Akıl, çev.: Vecdi Akyüz, Kitapevi, İstanbul 1997.
Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn, Kitâbu’l-İrşâd, nşr. Zekeriyâ Umeyrât, Beyrut 1995.
Ebû Hanife, İmâm-ı Â’zam, “el, Vasiyye”, İmâm-ı Â’zam’ın Beş Eseri, çev.: Mustafa Öz, İFAV Yay., İstanbul 2002.
…………… “el-Fıkhu’l-Ekber”, İmâm-ı Â’zam’ın Beş Eseri, trc. Mustafa Öz, İstanbul, 2002.
Ebu Zehra, Muhammed, İslâm’da Siyasi İtikâdi ve Fıkhi Mezhepler Tarihi, çev.: Sıbğatullah Kaya, Şura Yay., İstanbul 1996.
Eş’arî, Ebu Mûsa el, el-İbâne an Usûli'd-Diyâne, tahk. A. Sabbağ, Daru'n-Nefais, Beyrut 1994.
……………. İlk Dönem İslam Mezhepleri, çev.: Mehmet Dalkılıç v.dğr.,Kabalcı, İstanbul 2005.
……………. Kitâbu‘l-Lüma fi'r-Reddi ala Ehli'z-Zeyği ve'l-Bida, Beyrut, 2000.
Fahreddin Râzi, Muhammed, Meâlimu Usûli’d-Dîn, çev.: N. Macit, İhtar Yay., Erzurum, 1996.
……………. Kelama Giriş, çev.: Hüseyin Atay, T.C. Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2002.
Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya‘kûb, Kâmûsu‘l-Muhît, Beyrut 2007.
Gadret, Louis, “Hicrî 330 Yılından Önce İslâm’da Din ve Felsefe”, İİED, çev.: M. Sait Yazıcıoğlu, Ankara 1982, ss. 331-351.
Gazzâli, Muhammed el-, İhyâu ‘Ulûmi’d-Din, çev.: Sıtkı Gülle, Huzur Yay., İstanbul, 1998.
Gölcük, Şerafeddin, “Cehmiyye”, DİA, İstanbul 1993, c. VII, ss. 34-36.
Gölcük-Toprak, Şerafeddin-Süleyman, Kelam, Tekin Yay., Konya 2001.
Hayyât, Ebû Hüseyin Abdurrahim b. Muhammed b. Osman el-, Kitâbu’lintisâr ve’r-redd alâ ibn Râvendî el-mülhîd, tahk. H. S. Nyberg, Beyrut 1993.
Izutsu, Toshihiko, İslâm Düşüncesinde İman Kavramı, çev.:. Selahaddin Ayaz, Pınar Yay., 2005.
İbn Hazm, Muhammed b. Saîd ez-Zahiri, el-Fasl fi'l-Milel ve'l-Ehvâ ve'n-Nihal, nşr. Ahmed Şemseddin, Beyrut 1999.
İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl, Lisânu’l-Arab, Beyrut 1970.
İbn Teymiyye, Takıyuddîn Ahmed, “el-Akîdetü’l-Vâsıyiyye”, Akaide Dair İki Risale, İFAV, İstanbul ts.
İbnü’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahya, Tabakâtü’l-Mutezile, nşr. S. Diwald Wilzer, Beyrut 1960.
İsfahâni, Râgıp el-, el-Müfredat fi Ğaribi’l-Ku’an, Beyrut ts.
Kâdî Abdülcebbâr, Ahmed, Şerhu’l-Usûlü’l-Hamse, Tahk. H. Ebu Haşim, Beyrut 2001.
Kılavuz, A. Saim İslam Akâidi ve Kelam’a Giriş, Ensar Neşriyat, İstanbul 2004.
……………. İman Küfür Sınırı, Marifet Yay., İstanbul 1996.
Malatî, Ebü'l-Hüseyin el-, et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bid’a, nşr. Zahid el-Kevserî, Beyrut 1997.
Mâtürîdî, Ebû Mansur el-, Kitâbu’t-Tevhîd, çev.: Bekir Topaloğlu, İSAM Yay., Ankara 2002.
Nesefî, Ebu’l-Muin en-, Tabsıretü’l-Edille Fî Usûli’d-Dîn, çev.: Hüseyin Atay, Şaban Ali Düzgün, DİP Yay., Ankara 2003.
……………… Kitâbü’t-Temhîd li Kavâidi’t-Tevhîd, tahk. C. H. Ahmed, 1986.
Nevbahtî, Hasan b. Mûsâ el, Fıraku’ş-Şia, Dâru’l-Edvâ, Beyrut 2006.
Öz, Mustafa, İslam Mezhepleri Tarihi, Ensar Yay., İstanbul 2012.
Pezdevî, Ebu Yusr Myhammed, Kitâbu Usûlid’-Dîn, tahk. H. P. Linss, Kahire 1963.
Sâbûni, Nûreddin es-, Mâtürîdiyye Akâidi, çev.: B. Topaloğlu, DİP Yay., Ankara 2005.
Sinanoğlu, Mustafa, “İman”, DİA, c. 22, ss. 212-214.
Suphi, Ahmed Muhammed, Fî-İlmi'l-Kelâm: Mu’tezîle, Beyrut 1985.
Sülün, Murat, Kur’an-ı Kerim Açısından İman-Amel İlişkisi, Ensar, İstanbul 2005.
Şehristâni, Muhammed Abdülkerim, el-Milel ve’n-Nihal, tahk. A. F. Muhammed, Beyrut ts.
Taftazâni, Sa’düddin Mes’ûd b. Ömer, Şerhu’l–Akâid, çev.: Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İstanbul 1991.
…………….. Şerhu’l-Makâsıd, tahk. Abdurrahman Umeyra, Beyrut 1998.
Watt, Montgomery, “İslâm Kelâmında İman Kavramı” (çev.: Süleyman Akkuş), SÜİFD, Sakarya 2005, c. 11, ss. 85-95.
Yazıcıoğlu, M. Said, İslâm Düşüncesinin Tarihsel Gelişimi, Akçağ Yay., Ankara 2001.