Ahkâm Hadislerinin Çoklu Yöntemle Anlaşılması ve Yorumlanması: Namazların Cem’i Örneği

İslam hukukunun temel kaynaklarından biri olan sünnetin büyük oranda zannî olduğu malumdur. Üstelik sünnet, Hz. Peygamber’in çeyrek asırlık risalet hayatına dayandığı için ilgili ahkâm hadisleri çok farklı söz ve uygulama içeriğiyle nakledilmiştir. Bu şekilde ihtilaflı olarak gelen rivayetler fukaha tarafından genellikle sıhhati ve metni bakımından incelemeye tabi tutularak hüküm tespiti yoluna gidilmiştir. Klasik dönemde uygulanan bu metotta rivayetlerin taraflar arasında taksim edildiği gözlenmektedir. Ancak geçmişe kıyasla adeta yeni bir yapı kazanan günümüz açısından baktığımızda, bu rivayet hazinesini bir bütün olarak ele almak ve bunları çok yönlü olarak değerlendirmek vahiy döneminde hükmün oluşma sürecini daha net bir şekilde anlamayı, dolayısıyla günümüz problemlerini daha sağlıklı bir şekilde çözmeyi sağlayacaktır. İşte “çoklu yöntem” adını verdiğimiz metot, ahkâm hadislerini bir bütün olarak ele alıp, her birini önce geçmiş fukahanın değerlendirmeleriyle parça parça, sonra diğer kaynaklar ışığında bir bütün olarak anlamaya çalışmak şeklindedir. Bu süreçte fıkıh usulü ve furuu kaynaklarından yararlanmanın yanında, rivayetlerin teknik incelemesinde hadis ilminden, olayların geçtiği zaman ve mekân boyutu ile olayların karakteristik yapısını anlamada siyer kaynakları ile medeniyet ve kültür kaynaklarından yararlanılmaktadır. Bu yöntemde rivayete konu olan her bir sahabî tespit edilmekte ve hem o konudaki söz ve uygulamaları, hem de farklı zamanlarda mesele ile ilgi kurulabilecek söz ve uygulamaları derlenmeye çalışılmaktadır. Elde edilen veriler çapraz sorgulama mantığıyla birbirinin açığını kapatmada, kapalı kısımlarını açıklığa kavuşturmada ve çıkarımı tutarlı hale getirmede birbirini tamamlayan kaynak olarak işlenmektedir. Namazların cem’ine dair gelen rivayetler de farklılıklar içerdiği için çoklu yöntemi anlamada bir fikir vereceği kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler:

Ahkâm Hadisleri, Namazların Cem’i, Anlama, Yorumlama, Çoklu Yöntem

Understanding and Interpretation Ahadith al-Ahkām by Using Multiple Method: The Example of Combining Two Prayers

It is known that the sunnah, which is one of the basic sources of Islamic law, in great measure, is based on zann (probability). Moreover, since sunnah is based on the Prophet's quarter-century prophetic life hadiths related to the ahkâm (ahadith al-ahkām) narrated with very different words and application. Riwayat that came in such controversial ways were generally analyzed by the fuqaha in terms of credibility and text, and after that the judgment was made. In this method applied in the classical period, it is observed that the riwayat are divided among the sides. However, when we look at the present day, which has almost got a new structure compared to the past, to take this treasure of riwayat as a whole and to evaluate them in a multidirectional way will provide a clear understanding of the formation process of the ahkām in the revelation period and thus helping to solve today's problems more accurately. Here, the method we call "multiple method" appears to try to understand each of the hadiths related to the ahkām with the evaluations of the former fukaha, and then as a whole in the light of other sources. In this process, in addition to benefiting from the sources of fiqh and furuu, it is utilized from ilm al-hadith in the technical analysis of the riwayat and from sirah, civilization and culture sources in understanding the time and space dimension of events and the characteristic structure of events. In this method, every sahabi who is subject to a riwaya is determined and then his words and practices and the words and practices that can be related to the issue at different times are tried to be compiled. The obtained data is processed as a complementary resource in covering each other's fault, in clarifying the enclosed parts and in making the results consistent by cross-query method. We believe that the riwayat about combining two prayers (jam’ al-salatayn) will give an idea in understanding multiple method because it contains differences.

Keywords:

Ahadith al-Ahkām Combining Two Prayers, Understanding, Multiple Method, Interpretation, Multiple Method,

PDF

___

A’zami, Ziyâurrahman, “Sefer Namazı”, İlmî Araştırmalar, (Çev. Y. Vehbi Ya-vuz), sy:1, Temmuz, 1986, s.54-70.
Abdürezzak, Ebû Bekir b. Hemmâm es-San’ânî, el-Musannef, (Thk. Habîbur-rahmân el-A’zamî), el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut, ty.
Ahmed B. Hanbel, el-Müsned, (Thk. Şuayb el-Arnavut – Âdil Mürşid), Müessese-tü’r-Risâle, Beyrut, 1995.
Naim, Ahmed– MİRAS, Kamil, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi, DİB. Yay., Ankara, 1985.
Akyüz, Vecdi, Mukayeseli İbadetler İlmihali, İz Yay., İstanbul, 1995.
Apaydın, H. Yunus, “İki Namazı Bir Vakitte Kılmak (Cem’)”, Erciyes Zirve, y:1, sy:1, Kayseri, 1993.
Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed, Umdetü’l-Kâri Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2001.
Bayındır, Abdülaziz, “Seferîlik ve Namazların Birleştirilmesi”, Seferîlik ve Hü-kümleri, Ensar Neş., İstanbul, 1997.
Berzencî, Abdüllatîf Abdullâh Azîz, et-Teâruz ve’t-Tercîh beyne’l-Edilleti’ş-Şer’iyye, Dâru’l-kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1993.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn, es-Sünenü’l-Kübrâ, (Thk. M. Abdülkâdir Atâ), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr, Müsned, (Thk. Mahfuzurrahmân Zeynullâh), Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut, H.1409.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl, Sahîh, (Haz. Ebû Suheyb el-Keremî), Beytü’l-Efkâr ed-Devliyye, Riyad, 1998.
Buhûtî, Mansûr b. Yûnus, Keşşâfü’l-Kınâ’ an Metni’l-İknâ’, (Thk. M. Emin ed-Dınnâvî), Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, 1997.
Dalgın, Nihat, Gündemdeki Tartışmalı Dînî Konular, Ensar Neş., İstanbul, 2009.
Dârekutnî, Ali b. Ömer, Sünen, (Thk. Şuayb el-Arnavut ve diğerleri), Müessese-tü’r-Risâle, Beyrut, 2004.
Derdîr, Ebu’l-Berekât Ahmed, eş-Şerhu’l-Kebîr, (Düsûkî Hâşiyesi ile), Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ty.
Doğanay, Ekrem, İki Mesele, Bahar Yay., İstanbul, 1983.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’ab es-Sicistânî, Sünen, Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, Riyad, ty.
Ebû Hasen, Muhammed Mahmûd, Risâletün fi’l-Kasr ve’l-Cem‘, (Thk. Hilmi es-Seyyid Ebû Hasen), Metâbi Rûzi’l-Yûsuf, Mısır, ty.
Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yay., İstanbul, 1098.
Gözübenli, Beşir, “Cem' “, İİİGYA., I, 276-284.
Hâkim, Ebû Abdillâh en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, Dâru’l-Harameyn, 1997.
Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed, Meâlimü’s-Sünen, (Tsh. ve Tab M. Râgıb et-Tabbâh), Haleb, 1932.
Heysemî, Nûruddîn Ali b. Ebî Bekir, Buğyetü’r-Râid fî Tahkîki Mecmai’z-Zevâid ve Menbei’l-Fevâid, (Thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş), Dâru’l-Fikr, 1994.
Hindî, Alâuddîn Ali el-Müttekî, Kenzü’l-Ummâl fî Süneni’l-Akvâl ve’l-Ef’âl, (Tsh. Safve es-Sakâ), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1985.
İbn Abdilberr, Ebû Omer Yûsuf b. Abdillah el-Endelûsî, el-İstizkâr el-Câmi’ li-Mezâhib Fukahâi’l-Emsâr…, (Thk. A. Emin Kal’acî), Dâru’l-Va’y, Haleb-Kahire, 1993.
İbn Battâl, Ebu’l-Hasen b. Halef, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, (Thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm), Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd, ty.
İbn Ebî Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm müsneden an Rasûli’llâh ve’s-Sahâbe ve’t-Tâbiîn, (Thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib), Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, Mekke- Riyad, 1997.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed, el-Musannef, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 2004.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Fethu’l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, (Tsh. İbn Bâz), Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, H.1379.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, el-İsâbe fî temyîzi’s-Sahâbe, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ty.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Telhîsu’l-Habîr fî Tahrîci Ehâdîsi’r-Râfiî el-Kebîr, (Haz. Ebû Âsım Hasen b. Abbâs), Müessestü Kurtuba, Mekke, 1995.
İbn Hamza, Ebû Cafer b. Ali et-Tûsî, el-Vesîle ilâ Neyli’l-Fadîle, (Thk. Muhammed el-Hasûn), Matbaatu’l-Hıyâm, Kum, H.1408.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Al b. Ahmed, el-Muhallâ, İdâretü’t-Tıbâati’l-Münîriyye, Mısır, H.1352.
İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk, Sahîh, (Thk. M. Mustafa el-A’zamî), el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut, 1980.
İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, (Thk. Muhammed Fadl Acmâvî vd.), Müesse-setü Kurtuba, Kahire, 2000.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed, el-Muğnî, (Thk. Abdullah et-Türkî-A. Muhammed el-Hulv), Dâru Âlemi’l-Kütüb, Ri-yad, 1997.
İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, Dâru’l-Meârif, Kahire, ty.
İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Hafîd, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid, Dâru’l-Ma’rife, 1982.
İbn Sa’d, Muhammed ez-Zührî, Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kübrâ, (Thk. Ali Muhammed Ömer), Mektebetü’l-Hanci, Kahire, 2001.
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sîvâsî, Fethü’l-Kadîr ale’l-Hidâye, (Haz. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdî), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
İbnü’l-Kayyım, İ’lâmu’l-Muvakkiîn, (Haz. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âlu Selmân), Dâru İbnü’l-Cevzî, Demmâm, H.1423, 1998.
İbnü’l-Münzir, el-İcmâ’, (Thk. Ebû Hammâd Sağîr Hanîf), Mektebetü’l-Furkân, 1999.
Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs, ez-Zahîra, (Thk. Muhammed Haccî), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh b. Mu’zam Şâh es-Sindî, el-Arfu’ş-Şezî Şerhu Süneni’t-Tirmizî, (Tsh. Mahmud Şâkir), Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Bey-rut, 2004.
Kevserî, Mumammed Zâhid b. el-Hasen, en-Nüketü’t-Tarîfe fi’t-Tehaddüs an Rudûd İbn Ebî Şeybe alâ Ebî Hanîfe, el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, Kahire, 2000.
Kırbaşoğlu, M. Hayri, Namazların Birleştirilmesi, İlâhiyât Yay, Ankara, 2002.
Koçyiğit, Talat, Hadis Istılahları, Ankara, 1985.
Komisyon, İlmihal 1 (İman ve İbadetler), TDV. Yay., 2009.
Köksal, M. Âsım, İslâm Tarihi, Şamil Yay., İstanbul, 1987.
Mâlik B. ENES, el-Muvatta’ (Şeybânî rivayeti), (Thk. Abdülvehhâb Abdüllatif), Dâru’l-Kalem, Beyrut, ty.
Mergınânî, Ebu’l-Hüseyn Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye fî Şerhi’l-Bidâye, (Thk. Tallâl Yusuf), Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ty.
Mevsılî, Abdullâh b. Mahmûd, el-İhtiyâr li-Ta’lîli’l-Muhtâr, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul, ty.
Müslim, Ebu’l-Hüseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîh, (Haz. Ebû Suheyb el-Kermî), Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, Riyad, 1998.
Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ, Muhtasar fî Furûi’ş-Şâfiiyye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1998.
Nesâî, Kitâbu’d-Duafâ ve’l-Metrûkîn, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut, 1985.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin b. Şeref, el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî, (Thk. M. Necib el-Mutîî), Mektebetü’l-İrşâd, Cidde, 1980.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin b. Şeref, el-Minhâc Şerhu Sahîhi Müslim b. Haccâc, (Sahîh-i Müslim ile), el-Matbaatü’l-Musriyye, Kahire, 1929.
Serahsî, Şemsüddîn, el-Mebsût, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1989.
Sübhânî, Ayetullah Ca’fer, “Şi’a İmâmiyesinde Seferilik Hükümleri”, Seferîlik ve Hükümleri, Ensar Neş., İstanbul, 1997, s.385-396.
Şâfiî, Muhammed b. İdrîs, el-Ümm, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1973.
Şahin, Osman, İslam Hukukunda Seferilik ve Hükümleri, Samsun, 2009.
Şevkânî, Muhammed b. Ali, Fethu’l-Kadîr el-Câmi’ beyne Fenneyi’r-Rivâyeti ve’d-Dirâyeti min İlmi’t-Tefsîr, (Thk. Abdurrahman Umeyre), by., 1994.
Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen, Kitâbü’l-Hucce alâ Ehli’l-Medîne, (Haz. Mehdî Hasen el-Keylânî), Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, 1983.
Taberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemü’l-evsat, (Thk. Târık b. İvazullah b. Muhammed- Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî), Dâru’l-harameyn, el-Kâhire, ty.
Taberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemü’l-evsat, el-Mu’cemü’l-Kebîr, (Thk. Hamdi b. Abdülmecid es-Selefî), Mektebetü İbn Teymiye, el-Kâhire, ty.
Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed el-Ezdî, Şerhu Meâni’l-Âsâr, (Thk. Mu-hammed en-Neccâr-Muhammed Câdu’l-Hak), Âlemü’l-Kütüb, 1995.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Sevre, el-Câmiu’s-Sahîh, (Thk. Ahmed Muhammed Şâkir), Matbaatü Mustafa el-Bâbî, Mısır, ty. Yahyâ B. HÜSEYN el-Hâdî er-Rasî, el-Ahkâm fi’l-Halâl ve’l-Harâm, by., 1410/1990.
Yaylalı, Davut, “Seferilik Hükümleri”, Seferîlik ve Hükümleri, Ensar Neş., İstan-bul, 1997, ss.247–290.
Zehebî, Şemsüddîn, el-Kebâir, Dâru’l-Fikr, Beyrut, ty.
Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletuh, Dâru’l-Fikr, Dımeşk, 1985.
Zürkânî, Muhammed, Şerhu’l-Muvatta’, el-Matbaatü’l-Hayriyye, by., ty.