Kureyşan (Khuresu) Ocağı’nın Cem Ritüeli ve Ritüel Musikisi
İtikat ve ocak kültürü Dersim yerel kültürü içinde çok önemli yer
kapsar. Pek azı yazıya geçmiş ve derlenmiş olan bu sözlü halk
kültürünün önemli bir kısmı kaybolmuş, pek azı ise hala halk
dağarcığında yaşamaktadır. On yıllar süren alan araştırması sonucu bir
miktarını derlediğimiz halk kültürünün inanca dair olanından, Kureyşan
Ocağına ait cem ritüeli ve cem ritüeli musikisini bu yazıya konu olarak
seçtik. Yaptığımız alan çalışmalarında, izlediğimiz cem ritüellerinde
Kureyşan Ocağı’nın inanç pratiği, repertuarı ve kutsallarının Dersim’deki
ve diğer alanlardaki Alevi-Bektaşi ocaklarından karakteristik
farklılığının olduğunu tespit ettik. Dersim inancının genel Alevi-Bektaşi
inancı ile olan ortak ve farklı yönlerini, Kureyşan Ocağı’nın inanç pratiği,
repertuarı ve kutsalları üzerinden vermeye çalıştık. Literatüre geçmeyen
ve hakkında alan çalışması yapılmayan bu konuda, genellikle kendi
yaptığımız derlemelerimizi kaynak vermek zorunda kaldık.
___
- Ali Kemali (2013), Erzincan, Kaynak Yayınları, İstanbul
Aytaş, Gıyasettin(Editör; 2010), Bingöl, Muş/Varto Yörelerinde Ocaklar,
Oymaklar ve Boylarla İlgili Araştırma Sonuçları, Ankara
Başköylü Hasan Efendi (2007): Hakkın Emri Rızası, Yurt Yayınları, Ankara
Birdoğan, Nejat (2013): Alevilik: Anadolu’nun Gizli Kültürü, Kaynak
Yayınları, İstanbul
Bruinessen, Martin von (1996), “Aslını İnkar Eden Haramzadedir”, Birikim,
sayı 88, ss. 38-51, İstanbul
Cengiz, D. (2010): Dizeleriyle tarihe tanık Dersim şairi Sey Qaji, Horasan
Yayınları, İstanbul
Cengiz, D. (2002): “Doğaçlama Ustası Wakıle,” Evrensel kültür,
sayı:123,İstanbul
Gezik, Erdal (2012a), “Rayberler, Pirler ve Mürşitler: Alevi Ocak
Örgütlenmesine Dair Saptamalar ve Sorunlar” Munzur Dergisi, Yıl: 12, Sayı:
37, ss. 4-27
94|Daimi CENGİZ
Gezik, Erdal (2012b): Dinsel, Etnik ve Politik Sorunlar Bağlamında Alevi
Kürtler, İletişim Yayınları, İstanbul
Özcan, Mesut (2002), Öyküleriyle Dersim Ağıtları –I, Kalan Yayınları,
Ankara
Sılan, N. Sahir (2010): Doğu Anadolu’da Toplumsal Mühendislik;
DersimSason (1934-1946), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul
Şener Cemal (2002), Alevilerin Etnik Kimliği, Etik yayınları, İstanbul
Vaktidolu (2011), Alevilik: Alevilikte Cem, Görgü, Sorgu, Musahiplik,
Düşkünlük, Semah, Cem Yayınları, İstanbul
Yıldırım, Mehmet (2012): “Desimlu Aşiretinden Dersim Sancağına”, Tunceli
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1, sayı 1, ss. 23-37
Yıldırım, Mehmet (2013): “Dersim’in Cumhuriyet Öncesindeki SosyoEkonomik Yapısı Üzerine Bir İnceleme”, Dört Dağa Sığmayan Kent, Patika
Yayınları, ss.41-70, İstanbul
Sözlü Kaynaklar
Aliye Dake (doğum: 1901, ölüm tarihi…..?), Tunceli ili Nazımiye ilçesi Xodık
köyü
Ahmet Kalkan (doğum 1930, yaşıyor), Tunceli ili merkez Ambar köyü
Baba Ali (doğum 1956, yaşıyor), Tunceli ili Pülümür ilçesi Qızılbel köyü
Deviş Hasan (doğum:1899, ölüm taihi:1970), Erzincan ili Tercan ilçesi
Quzveren köyü
Heydere Ali Dosti (1890-1991), Tunceli ili Nazımiye ilçesi Bostanlı (Dewa
Khuresu) köyü
Hıdır Çetinkaya (1918-2005), Tunceli ili merkez Kuyluca (Putık) köyü
Mahmut Yıldız (doğum:1928, yaşıyor), Tunceli ili Mazgirt ilçesi Birmu
köyü
Seydali Yıldız (doğum 1930, yaşıyor), Tunceli ili Pülümür ilçesi Aynige köyü