Osmanlı Son Döneminde Müslüman-Hıristiyan Tartışmalarına Dair Bir Karşılaştırma: Şemsü’l-Hakîka ve Râfi’u’ş-Şübühât y’ani, Cevâb-i Risâle-i Şemsü’l-Hakîkat

Osmanlı Devleti’nde misyonerlik faaliyetleri, özellikle Islahat Fermanı’nın (1856) ilanından sonra hız kazanmıştır. Bu süreçte Müslümanlar ile Hıristiyanlar arasında karşılıklı reddiyeler yayınlanmıştır. Bu çalışmada Harputlu İshak Hoca’nın Şemsü’l-Hakîka adlı eserinin temel tezlerini ihtiva eden ve eserinin sonunda yer alan Hıristiyanlara yöneltilmiş Yetmiş İki Soru ile buna karşı Hıristiyan misyonerler tarafından anonim olarak kaleme alınan Râfi’u’ş-Şübühât yani, Cevâb-i risâle-i Şemsü’l-hakîkat adlı eserin karşılaştırılması hedeflenmektedir. Böylelikle Müslümanlar ile Hıristiyanlar arasında XIX. yüzyılın sonlarına doğru gündeme gelen tartışma konularının neler olduğu sorusu nispeten cevaplandırılacaktır.

___

  • Aḥmed ibn İdris El-Karafî. (1987). El-Ecvibetu’l-Fâhira ani’l-Esileti’l-Fâcira, Bekr Zeki Avad (thk.), Kahire: Mektebetu Vehbe.
  • Albayrak, K. (1997). Keldanîler ve Nasturîler, İstanbul: Vadi.
  • Alıcı, M. (2010). Râfi’u’ş-Şübühât yani, Cevâb-i Risâle-i Şemsü’l-Hakîkat, (eser tanıtımı), Milel Nihal Dergisi, 7/3: 239-244.
  • Atiya, A. (1991). A History of Eastern Christianity, New York.
  • Aydın, F. (2011). Pavlus Hıristiyanlığına Giriş. Ankara: Eskiyeni.
  • Aydın, M. (1998). Müslümanların Hıristiyanlara Karşı Yazdığı Reddiyeler ve Tartışma Konuları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
  • Chadwick, H. (2001). The Church in Ancient Society; From Galilee to Gregory the Great. Oxford: Oxford University Press.
  • Cucarella, D. R. S. (2015). Muslim-Christian Polemics across the Mediterranean: the Splendid Replies of Shihāb al-Dīn al-Qarāfī (d. 684/1285), Leiden: Brill.
  • Çelik, M. (2010). Süryanîler, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, XXXVIII: 175-178.
  • Çoban, B. Z. (2013). Doğu Kiliseleri ve Monofizitizm, Milel ve Nihal, 10/2: 13-27.
  • Demirpolat, E. (2003). Harputlu İshak Hoca’nın Hayatı ve Eserleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9: 397-411.
  • Doğan, M. A. (2009). Missionary Schools, G. Ágoston and B. Masters (ed.), Encyclopedia of the Ottoman Empire içinde (385-388), New York: Facts on File.
  • Doğan, M. A.; Sharkey, H. J. (2011). American Missionaries and the Middle East: Foundational Encounters. Salt Lake City: University of Utah Press.
  • Doru, M. N. (2012). The Analysis of Yahyâ Ibn Adî’s Methaphysical Opinions, Parole De Orient, 37, (Actes du 8e Congrès International d'Études Arabes Chrétiennes, Granada 2008, Keslik, Lübnan): 434-446.
  • Dunn, J. D. G. (1998). The Theology of Paul the Apostle. Michigan.
  • Ebu Mansur el-Mâturîdî. (1421/2001). Kitâbu’t-Tevhîd. Bekir Topaloğlu, Muhammet Aruçi (thk.). Beyrut: Dâru’s-Sâdır.
  • Erdem, G. (2010). İlanından Yüz Elli Yıl Sonra Avrupa Birliği Müzakereleri Bağlamında Islahat Fermanı’na Yeniden Bir Bakış, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51: 336-341.
  • Erickson, M. J.. (1998). Christian Theology. Michigan: Baker Academic.
  • Frend, W.H.C. (1972). The Rise of the Monophysite Movement, Chapters in the History of the Church in the Fifth and Sixth Centuries. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Gündüz, Ş. (2008). St. Paul: The Architect of Christianity. İstanbul: İnsan Pub.
  • Gürkan, S. L. (2009). Dogmaya Karşı Akıl: Mâturîdî’nin Teslis İnancını Tenkidi, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19: 63-86.
  • Harputlu İshak Efendi. (2006). Müslümanlar Tarafından Hıristiyanlara Yöneltilen Yetmiş İki Dakik Çetin Soru, (sad.) Mehmet Alıcı, Milel Nihal, 3/1-2: 219-250.
  • Harputlu İshak Hoca. (1278/1861). Şemsü’l-Hakîka. İstanbul: Takvimhane-i Âmire.
  • Harputlu İshak Efendi. (1987). Cevâb Veremedi: Diyâ-ül-Kulûb. İstanbul: İhlas.
  • el-Hindî, Rahmetullah. (1410/1989). İzhâru’l-Hak. Abdülkadir Halil Milkâvi (thk.), Riyad.
  • el-Hindî, Rahmetullah. (2012). İzhâru’l-Hak I-II, Ali Namlı, Ramazan Muslu (çev.), İstanbul: İsam.
  • Kaçar, T. (2006). Erken Bizans Döneminde Doğu: Süryani Monofizitliğinin Doğuşu, Ali Bakkal (ed.), I. Uluslararası Katılımlı Bilim Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu, 28-30 Nisan 2006, Şanlıurfa: 106-118.
  • Kara, M. (2000). İshak Efendi, Harputlu, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, XXII: 531-532.
  • Kelly, J. N. D. (2008). Early Christian Creeds. Norfolk: Continuum.
  • Krüger, G. (1994). Monophysitism, James Hastings (ed.), Encyclopedia of Religion and Ethics, Edinburg, VIII: 811-817.
  • McGrath, A. (2007). Christian Theology: An Introduction, Oxford: Blackwell.
  • Mutlu, Ş. (2005). Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları. İstanbul: Gökkubbe.
  • Norris, F. W. (2008). Greek Christianities, A. Casiday, F. W. Norris (ed.), Cambridge History of Christianity içinde (70-117), Cambridge.
  • Okay, O. (1999). Ahmed Midhat Efendi, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, II: 100-103.
  • Okay, O. (1989). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi. İstanbul: MEB.
  • Powell, A. A. (1993). Muslims and Missionaries in Pre-Mutiny India. Richmond: Curzon Press.
  • Râfi’u’ş-Şübühât yani, Cevâb-i Risâle-i Şemsü’l-Hakîkat, Millet Kütüphanesi, Demirbaş Kaydı: AEmtf04463, Tasnif Sırası: 220RAF.
  • Sinanoğlu, M. (2001). Hıristiyan ve İslâm Kaynaklarında Tartışmalı Bir Dinî Toplantı: İznik Konsili, İslâm Araştırmaları Dergisi, 6: 1-16.
  • Sinanoğlu, M. (2009). Melkâiyye, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, XXIX: 84-85.
  • Tarakçı, M. (2010). Nestorius ve Kristolojisi, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19/1: 215-241.
  • Taşpınar, İ. (2001). Doğunun Son Kilise Babası Yuhanna ed-Dımeşkî (649-749) ve İslam, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21/2: 23-54.
  • Taşpınar, İ. (2008). Hacı Abdullah Petrici’nin Hıristiyanlık Eleştirisi. İstanbul: İnsan.
  • Topaloğlu, A. (2007). Pfander, Karl Gottlieb, Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde, (XXXIV: 268). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
  • Thomas, D. (2008). Christian Doctrines in Islamic Theology, Leiden: Brill.
  • Uluç, T. (2006). Tevhit-Teslis Polemiğinin İslâm Felsefesindeki Yansıması: Yahyâ bin ‘Adî ve Makâle Fî’t-Tevhîd Adlı Risalesi, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, V/9: 81-124.
  • Wolfson, H. A. (1976). The Philosophy of Kalam. Cambridge: Harvard University Press.