ANADOLU’DA YAZILMIŞ İLK DÖNEM TIP YAZMALARINDA RENK ADLARI VE KULLANIM ALANLARI

Doğanın ve yaşamın bir parçası olan renkler, kültürel açıdan da toplumların yaşamında önemli bir yere sahiptirler. Soyut ve somut anlamda çeşitli kullanım alanına sahip olan renkler tarih boyunca insanların duygu, düşünce ve ihtiyaçlarının ifadesinde aktif bir rol oynamışlardır. Bu çalışmada da renkler, etkin bir şekilde yer aldıkları alanlardan biri olan tıp/sağlık sahasındaki kullanımları açısından ele alınmıştır. Bu bağlamda Anadolu sahası ilk dönem tıp yazmalarından olan Ahmedî’nin Tervîhü’l-Ervâh, Hekim Bereket’in Tuhfe-i Mübârizî ve İshâk Bin Murâd’ın Edviye-i Müfrede adlı eserleri taranarak bu eserlerde yer alan renk adları incelenmiştir. Modern bilim ve teknolojinin olanaklarıyla her geçen gün daha ileri bir seviyeye ulaşan günümüz tıbbıyla karşılaştırıldığında 13-14. yy. tıbbında, kişilerin vücudunda meydana gelen çeşitli değişikliklerin gözlemlenip yorumlanması kuşkusuz çeşitli sağlık sorunlarının teşhis ve tedavisinde çok önemli ipuçları vermekteydi. Gözlemlenen bu olguların niteliklerini ortaya çıkarma konusunda başta gelen unsurlardan olan renklerden, eski dönem tıbbında somut bir şekilde yararlanıldığı görülmüştür. İncelenen eserlerde renk adlarının, sadece sağlık sorununun teşhisinde değil önerilen ilaç ve karışımlarda çeşitli bitki, yiyecek, içecek vb. adlarda da kullanıldığı görülmüştür. Çalışma kapsamında ilgili eserlerdeki renk adları, kullanım alanlarına göre farklı başlıklar altında değerlendirilmiş ve renk adlarının Anadolu sahası ilk dönem tıp yazmalarındaki kullanımı incelenmiştir. 

COLOR NAMES AND THEIR USAGE AREAS IN THE FIRST PERIOD MEDICAL MANUSCRIPTS IN ANATOLIA

Colors, which are a part of nature and life, have an important place in the life of societies in terms of culture. Colors that have various uses in abstract and concrete terms have displayed a leading role in the expression of people's feelings, thoughts and needs throughout history. In this study, the colors are discussed with regard to their use in the field of medicine / health, one of the areas in which they actively take part. In this context, Ahmedî’s Tervîhü'l-Ervâh, Hekim Bereket’s Tuhfe-i Mübârizî and İshâk Bin Murâd's Edviye-i Müfrede, three of the first medical manuscripts in the Anatolian field, were examined and the color names were reviewed. Compared with contemporary medicine, which has become more advanced with the possibilities of modern science and technology, the observation and interpretation of different changes in the body of people undoubtedly provided fundamental clues in the diagnosis and treatment of various health problems in the 13th-14th century medicine. It was observed that the colors, primary element to reveal the features of these observed cases, were used in ancient medicine conclusively. In the aforementioned works, it has been noticed that the names of colors could be used not only in the diagnosis of the health problems, but also in the names of various medicines, mixtures, various plants, foods, beverages, and etc. recommended by physicians. Within the scope of the study, the color names in the related works were evaluated under different titles according to their usage areas and the use of color names in the Anatolian field medical manuscripts was analysed.

___

  • Adıvar, A. A. (1943). Osmanlı Türklerinde ilim. İstanbul: Maarif Matbaası. Bayraktar, N. (2017). Türkiye Türkçesinde biçim anlam ve kavram boyutunda mavi. Renk Kitabı. (Ed. Emine Gürsoy Naskali), 167-176. İstanbul: Kitabevi. Bayraktar, N. (2014). Türkçe yeşil renk adının biçim, anlam ve kavram alanına tarihsel bir bakış. Journal of Language and Linguistic Studies, 10 (1), 179-193. Canpolat, M. (1973). XIV. yüzyılda yazılmış değerli bir tıp eseri Edviye-i Müfrede. Türkoloji Dergisi, 5 (1), 21-49. Canpolat, M. – Önler, Z. (2007). Edviye-i Müfrede. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Derin, A. (1987). Tuhfe-i Mübârizî (metin-gramer notları-sözlük), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Doğuer, B. E. (2017). Renklerin idrar tahlilinde kullanımına tarihî bir tıp kitabından örnekler. Renk Kitabı. (Ed. Emine Gürsoy Naskali), 193-200. İstanbul: Kitabevi. Doğuer, B. E. (2013). Hekim Bereket Tuhfe-i Mübârizî metin-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu. Erdağı, B. (2000). Tuhfe-i Mübârizî (inceleme-metin-sözlük), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. Gabain, A. Von (1968). (çev. Semih Tezcan). Renklerin sembolik anlamları. Türkoloji Dergisi, 3 (1), 107-113. Ankara: DTCF Yayınları. Kaymaz, Z. (1997). Türkiye Türkçesi ağızlarında renk bildiren kelimelerin kullanılışı ve sistematiği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 45, 251-341. Ankara: Türk Dil Kurumu. Kaymaz, Z. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde renk bildiren kelimeler ve teşkilleri. Millî Kültür Araştırmaları, 50. Kültür ve Sanat Yılında Dr. Mehmet Önder’e Armağan. 303-315. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Küçük, S. (2010). Tarihî Türk lehçelerinde renk adlandırmaları. Turkish Studies, 5 (1), 556-577. Küçük, S. (2010). Türkiye Türkçesinde renk adları ve özellikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (10), 420-427. Naskali, E. G. (Ed.) (2017). Renk kitabı. İstanbul: Kitabevi. Önler, Z. (2004). XIV.-XV. yüzyıl metinlerinde Türkçe bitki adları. Kebikeç, 18, 273-301. Önler, Z. (1998). XIV-XV. yüzyıl Türkçe tıp metinlerinin dili ve söz varlığı. Kebikeç, 3 (6), 157-168. Özer, O. (1995). Ahmedi, Tervihü’l-Ervah, giriş-metin-dizin, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Tekindor, Z. U. (2000). Hekim Bereket Tuhfe-i Mübârizî metin-inceleme, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Topaloğlu, A. (2007). Renk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 572-575. Ankara. URL-1: “TDK Türkçe Sözlük”. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 10.02.2020)