Yozgat Cevherî Ali Efendi Camii haziresi mezar taşları

Mezar taşları, kültürel varlıklarımızın önemli bir bölümünü teşkil etmektedir. Biçim, görünüş ve süsleme özellikleri itibariyle Türk plâstik sanatları içerisinde değerlendirilmekle birlikte, ölenlerin kimlikleri, sülâleleri, meslekleri, ünvanları, kullanılan isimler, lakaplar, ölüm sebepleri, hastalıklar, yaratandan ve insanlardan istenen temenniler, yapılan uyarılar gibi halk kültürünün taşa yansımış hali olarak millî folklorumuz açısından da önemli bir yere hâizdir. Ayrıca ihtiva ettikleri bilgilerin sürekli geleceğe aktarılmasını sağlayan tarihi birer belge nitelikleri de vardır. Ancak anıtsal eserler kadar korunamadıklarından her geçen gün sayıları hızla azalmaktadır. Makalemize konu teşkil eden Yozgat Cevherî Ali Efendi Camii haziresi, Anadolu mezar taşı geleneğinin genel karakteristiklerini sergileyen küçük fakat derli toplu bir kataloğu niteliğindedir. Araştırmalarımız sonucu otuz dört adet mezar tespit edilmiştir. Şahideli toprak mezarlar, lahit biçimli mezarlar ve kapak taşlı mezarlar ol- mak üzere başlıca üç çeşit mezar uygulaması belirlenmiştir. Bunlardan on ikisi erkek, on altısı kadın mezarıdır. Altısında ise kitabeleri kırık veya tahrip olduklarından cinsiyet belirsizdir. Taşlar, 1787 ile 1924 yılı arasındaki 137 yıllık bir zaman dilimine aittir. Bazı mezarlarda ise farklı tarihlerde ikinci kez defin yapıldığı anlaşılmaktadır. Kullanılan malzeme çoğunlukla bölgesel özellikler sergileyen ve çevredeki diğer mimari yapılarda da görülen sarı renkli taş yanı sıra az sayıda mermerdir. Çalışma- mızda Yozgat Cevherî Ali Efendi Camii haziresi mezar taşlarının biçimleri, malzemeleri, tarihleri, süslemeleri, kişi bilgileri hakkında bilgi verilerek Türk plâstik sanatları ve halk kültürü içerisindeki yerleri belirlenecektir.

Tomb stones of the graveyard of the Yozgat Cevheri Ali Efendi Mosque

Tombstones, constitutes an important part of cultural assets. As their format, appearance and decorative features they are evaluated in Turkish Plastic Arts by reflecting the national folklore with their inscriptions like identities of those who died, their families, occupations, titles, used names, nick- names, causes of death, diseases or wishes from others. In addition, they contain information that provides a continuous transfer to the future as docu- ments. But, their numbers are rapidly declining with each passing day, because they are not preserved much as monumental works. In this article, thirty-four tomb stones which belong to the Cevheri Ali Efendi Mosque’s graveyard in Yozgat are evaluated according to their form, material, inscriptions, de- corations and personal data. So, providing information about this area in Turkish plastic arts and folk culture will be determined. The Graveyard of Yozgat Cevheri Ali Efendi Mosque, which shows the tombstone tradition of Anatolia, is given in this article as a small but tidy catalogues. Thirty-four tombs have been identified as a result of our research. Three main types were determined, tombstones on earth graves, tombs as covers and sarcophagi format tombstones. Twelve of these are graves for men, sixteen of them for wo- men. Six tombstones couldn’t identified, due to damage on their inscription. Chronologically, the stones belong to a time frame of 137 years of 1787 - 1924. It’s been also understood that at different dates on some graves second burials were made. As material is used mostly regional yellow-colored stone and as well as marble. In this article, the gravestones of the graveyard of Yozgat Cevheri Ali Efendi Mosque are determined as their material, date, ornamentation, contact information and location according to the Turkish plastic arts and folk culture.

___

Acun, Hakkı. “Yozgat ve Yöresi Türk Devri Ya- pıları”. Vakıflar Dergisi, XIII. Ankara, 1981: 635-715.

-------. Tüm Yönleri İle Çapanoğulları ve Eserleri. Ankara, 2005. Açıkgöz, Namık. “Mezar Taşı Metinlerinde Ölüm”. Defin. (Editör: Emine Gürsoy Naska- li). İstanbul, 2012: 265-283.

Açıkgözoğlu, A.Sacid. “Eyüp Sultan’da Ketebeli Mezar Taşları”. 1. Eyüpsultan Sempozyumu, Tebliğler. Yyy, ty: 202-205.

Alyılmaz, Cengiz. “Eski Türklerde Mezar Gele- neği”. Defin. (Editör: Emine Gürsoy Naska- li). İstanbul, 2012: 179-188.

Barışta, H. Örcün. “Eyüp Sultan’dan Bazı Çocuk Mezar Taşları”. 1. Eyüpsultan Sempozyumu, Tebliğler. Yyy, ty: 172-180.

Çal, Halit. “İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezar Taşlarında Başlıklar”. Tarihi Kültürü Ve Sa- natıyla III. Eyüpsultan Sempozyumu (28-30 Mayıs 1999), Tebliğler. İstanbul, 2000: 226- 241. -------. “Göynük (Bolu) Şehri Türk Mezar Taş- ları”. Vakıflar Dergisi, XXX. Ankara, 2007: 295-383. -------.

Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve Türbe- si Hazirelerindeki Mezar Taşları. Ankara, 2008a. -------. “Ah Mine’l-Mevt/Kastamonu Şehrinde- ki 14.-20. Yüzyıl Mezar ve Mezar Taşları”. 186 “Üsküdar’a Kadar” Kastamonu. İstanbul, 2008b: 353-373.

Çal, Halit ve Gazanfer İltar. Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları. Ankara, 2011.

Çoruhlu, Yaşar. “Kurgan ve Çadır” Çadır (Yurt)’dan Kümbet ve Türbeye Geçiş”. Geç- mişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İn- san Hayatına Etkileri Sempozyumu (18-20 Aralık 1998). İstanbul, 1999: 49-50.

Durmuş, İlhami. “İskitler’de Ölü Gömme Gele- neği”. Millî Folklor 61 (Bahar 2004): 21-29.

Haseki, Metin. Plastik Açıdan Türk Mezar Taş- ları. İstanbul, 1984. İşli, Necdet. Ottoman Headgears. İstanbul, 2009.

Kocasavaş, Yıldız. “Eski Türklerde Yas ve Ölü Gömme Adetleri”. Türkler, C.III. Ankara, 2002: 67-75.

Laqueur, Hans Peter. Hüve’l-Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları. İs- tanbul, 1997.

Ölçay, Hülya. “Trabzon Sülüklü Şehir Mezarlığı 19. Yüzyıl Kadın Mezar Taşları”. Yayımlan- mamış yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üni- versitesi, 2004.

Ölmez, Özlem. “Türk Folklorunda Ölüm Üzeri- ne Sosyolojik Bir Çalışma”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Sakarya: Sakarya Üni- versitesi, 2008. Tezcan, Mehmet. “Hunlarda Defin Merasimi -359 Amida Kuşatması’ndaki Örneğe Göre-”. Defin. (Editör: Emine Gürsoy Naskali). İs- tanbul, 2012: 17-41.

Tunçel, Gül. “Türklerde Mezar Geleneğine Kısa Bir Bakış”. Bilge (1996/8). Ankara,1996: 16- 18.

-------. “Ayaş Mezar Taşları”. Ayaş ve Çevresi Kültür Sanat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (2-3 Mayıs 1997 Ayaş). Ankara, ty: 173-198.

-------. Ankara Taceddin Camii Haziresindeki Mezar Ve Şahideler. Ankara, 2011. Yazar, Turgay. “Çadır-Bark-Türbe”. Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Ha- yatına Etkileri Sempozyumu (18–20 Aralık 1998). İstanbul, 1999: 418-431.

Yer, Kader. “Trabzon Sülüklü Şehir Mezarlı- ğı’ndaki 18. Yüzyıl Mezar Taşları”. Yayım- lanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, 2004.