Türk destanlarında "Çocuksuzluk"

Türk destanlarında “kahraman” tipinin kalıplaşmış özellikleri vardır. Destanın kahramanı henüz doğmadan önce, onun sıradan insanlardan farklı olduğu vurgulanmaya başlanır. Dünyaya geliş, genellikle olağanüstü şartlarda gerçekleşir. Geleneksel olarak, bu vurgunun birinci ayağını “çocuksuzluk” motifi teşkil eder.Müstakbel kahraman han soyundan da, sıradan bir aileden de olabilir. Ama anne ve baba yaşlanıncaya kadar çocuk sahibi olamamıştır. Mal-mülkü, tacı-tahtı bırakacak ya da kendilerine bakacak kimseleri yoktur. Baba,birçok hanımla evlenmeyi de denemiştir. Kahraman, bu yaşlı anne ve babadan, yıllar sonra mucizevi bir şekilde dünyaya gelir. Dualar ve ritüeller, kahramanın dünyaya gelmesinde etkili olur. Kimi kahramanlar şartlı olarak anne-babaya bağışlanır. Böylece daha doğmadan, dinleyicilerin dikkati kahramana yöneltilir. Türk destanlarında yaygın olarak kullanılan bu motif, dinler tarihinde de, Hz. İbrahim kıssası olarak yer alır. Türk destanlarında, kahramanın doğumu da çoğu kez olağanüstü şartlarda gerçekleşir. Bu vurgular, kahramanın doğumundan sonra da devam eder. Böylece destancı, bu çocuğun diğerlerinden farklı olduğu düşüncesine dinleyicileri hazırlar. Bu özellikler diğer milletlere ait destanlarla hem benzerlikler hem de farklılıklar gösterir.Türk destanlarında, kahramanların özelliklerini belirlerken, başka milletlerin destan kahramanlarının karakteristik özelliklerinin dışında tespitlere ihtiyacımız vardır. Türk destan geleneğinin bütününü değerlendirdiğimizde,örnekler, “anne-babanın durumu/çocuksuzluk” epizotunun, çok zengin bir şekilde vurgulandığını göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, bu zenginliği ortaya koymaktır.

Childlessness in Turkish epics

In Turkish epics the “hero” has got stereotyped features. Even before the birth of the hero, the supernatural aspects of the hero are mentioned in the epic. The birth of the hero also occurs in extraordinary way.And one of the traditional and main aspects of this stereotyped feature is “childlessness”. The prospective hero can be from a noble or a poor family. However, the parents should be suffering from the childlessness until the middle ages. There should be no one to inherit the throne or the wealth. Thus the father tries to marry with other women for the ancestry. But at last the hero came to those parents with an enchanted way. Prayers and rituals help the birth of the hero. Some of them are given to the parents as a conditional gift. Thus, before the birth of the hero, listeners are ensured directly to the hero. This motif is widely used in Turkish epos and also at the parable of Abraham in religious texts. The enchanted aura of the legend also continues after the birth of the hero. Thus, by doing this the narrator prepares the listener to idea that the hero-child is different from others. This feature shows that there are both similarities and differences with epics of other nations. While determining the characteristics of the Turkish epic hero, we also need to determine the characteristics of other nation’s epic heroes. All the reviewed epics of the Turkish tradition show that, “the status of the parents / childlessness” theme, is very rich in tradition.

PDF

___

Aça, Mehmet, 2002, Kazak Türklerinin Destanları ve Destancılık Geleneği, Konya, Kömen Yayınları.
Ahmetov, S., Bahadırova, Sarıgül, 1998 “Karakalpak Türkleri Destanları ve Özetleri” (Akt. Ali Abbas Çınar), Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.5, s.140-172.
Akmataliyev, Abdıldacan, vd., 2002, Kırgız Adabiyatının Tarıhı 3, Bişkek, Manastaanuu Yayını.
Akmataliyev, Abdıldacan, vd., 2007, Kırgız Destanları II (Aktaran: Çaştegin Turgunbayer), Ankara, TDK Yayını.
Alptekin, Ali Berat, 1997, Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Ankara, Akçağ Yayını.
Arıkan, Metin, 2007, Kazak Destanları 2, Ankara, TDK Yayını.
Arıkoğlu, Ekrem, Buyan, Borbaanay, 2007, Tuva Destanları, Ankara, TDK Yayını.
Arıkoğlu, Ekrem, 2007, Hakas Destanları, TDK Yayını.
Batırlar Jırı I, 1986, Almatı.
Baydemir, Hüseyin, 1998, “Rüstem Han Destanı (İnceleme-Metin)”, Atatürk Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Baydemir, Hüseyin, 2002, “Rüstem Han Destanı ve Destandaki Olağanüstü Motifler”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.20, s. 169-179.
Baytursınov, Ahmet, 1991, Ak Jol, Almatı, Jalın Yayını.
Dilek, İbrahim, 2002, Altay Destanları I, Ankara, TDK Yayını.
Dilek, İbrahim, 2007, Altay Destanları III, Ankara, TDK Yayını.
Çelebi, Fatma, 2007, Kırgız Destanları 5 - Eşimkul Menen Zuura, (Anlatan: Cumagül Naruzbayev), Ankara, TDK Yayını.
Çobanoğlu, Özkul, 2003, Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara, Akçağ Yayını.
Ergin, Muharrem, 4. Baskı, Orhun Abideleri, İstanbul, Boğaziçi Yayınevi.
Ergun, Metin, İbrahimov, Gaynulislam, 2000, Başkurt Halk Destanları, Ankara, Türksoy Yayını.
Ergun, Metin, Aça, Mehmet, 2004, Tıva Kahramanlık Destanları I, Ankara, Akçağ Yayını.
Ergun, Metin, 2006, Şor Kahramanlık Destanları, Ankara, Akçağ Yayınevi.
İbrayev, Şakir, 1998, Destanın Yapısı, (Aktaran: Ali Abbas Çınar) Ankara, AKM Yayını.
İnayet, Alimcan, 2004, Uygur Halk Destanları I, Ankara, AKM Yayını.
İnayet, Alimcan, 2007, Yusuf Mamay ve Manas Destanı (Doğu Türkistan Kırgız Varyantı), İzmir.
Kaplan, Mehmet, 1976, “Türk Destanında Alp Tipi”, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I, İstanbul, Dergâh Yayınları.
Kara, Ülkü, 2007, “Başkurt Destanlarının Tipolojisi”, Gazi Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Kazak Halık Adebiyeti-Ertegiler, C. 4, 1989, Almatı.
Kırgız Destanları VI, 2007 (Anlatan: Sagınbay Orozbakoğlu; Haz. S. Musayev, A.A. Akmataliyev; Türkiye Türkçesine Aktaranlar: Fikret Türkmen, Şurubu Uraimova), Ankara, TDK yay.
Lord, Albert B., 1960, The Singer of Tales, Cambridge, Harvard University Press.
Maksatov, Kabıl, 1993, Kırk Kız, Nökis, Karakalpakistan Basması.
Mirzayev, Töre, 1999, Alpamış (İcracı: Berdi Bahşı; Derleyen: Abdulla Alaviy), Taşkent, Yazuvçi Neşriyatı.
Orus-uul, Swetlana M., 2001, Tuvinskie geroiçeskie Skazaniya (Tekstologiya, Poetika, Stil), Moskva.
Ögel, Bahaeddin, 1998, Türk Mitolojisi I, Ankara, TTK Yayını.
Özkan, Nevzat, 2007, Gagavuz Destanları, Ankara, TDK Yayını.
Sabır uulu, Buudaybek, 2008, Comokçular cana Comoktor, Bişkek, Turar Yayını.
Sıdıkulı, Kabibolla, 2005, Kırımnıñ Kırk Batırı, Almatı, Arıs Baspası.
Sorokin, A. Pitirim, 1972, Bir Bunalım Çağında Toplum Felsefesi (Tercüme: Mete Tunçay), Ankara, Bilgi Yayınevi.
Radloff, Wilhelm, 1870, Proben der Volkslitteratur der türkischen Stamme süd-Sibiriens, III. Theil: Kirgisische Mundarten, Petersburg.
Radloff, Wilhelm, 1885, Proben der Volkslitteratur der nördlichen türkischen Stamme, V. Theil: Dialect der kara-Kirgisen, Petersburg.
Raglan, Lord, 1998, “Geleneksel Kahraman”, (Çeviren: Metin Ekici), Millî Folklor S.37, Bahar 1998, s. 126-138.
Reichl, Karl, 2002, Türk Boylarının Destanları, (Çeviren: Metin Ekici), Ankara, TDK Yayını.
Tavkul, Ufuk, 2004, Karaçay-Malkar Destanları, Ankara, TDK Yayını.
Vladışevskaya, T.F, vd., 1994, Nart, Moskova, Vostoçnaya Literatura.
Tekalan, Hümeyranur, 2002, “Er Koşoy Destanı Transkripsiyonlu Metin, Aktarma ve Gramatikal Dizin”, Gazi Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Türkmenli, Dilek, 2006, “Özbek “Dalli” Destanında Dil ve Üslup”, Gazi Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Urmançi, Fatih, 2007a, Tatar Destanları I, (Aktaranlar: Vedat Kartalcık, Caner Kerimoğlu), Ankara, TDK Yay.
Urmançi, Fatih, 2007b, Tatar Destanları II (Aktaranlar: Vedat Kartalcık, Caner Kerimoğlu), Ankara, TDK Yay.
Yarkın, İbrahim, 1978, “Türkistan Kazak Türklerinde Destanlar ve Halk Şairleri”, Türk Kültürü, S.190, Ağustos 1978, s.626-630.
Yıldız, Naciye, 1995, Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü İle İlgili Tespit ve Tahliller, Ankara, TDK Yayını.
Yıldız, Naciye, 2001, Hemra ve Hurlika Hikâyesinin Üç Eş-Metni Üzerinde Bir Değerlendirme, Ankara, AKM Yayını.
Yıldız, Naciye, Boston Destanı (Yayıma hazır).
Yoldaş Oğlu, Fazıl, 2000, Alpamış Destanı (Aktaranlar: Aysu Şimşek Canpolat-Aynur Öz), Ankara, AKM Yayını.
Yüksel, Zühâl, 2005, Kırım Türk Tatar Destanları, Ankara, Semih Eğitim Kültür Yayınları, Ankara.