RİTÜEL VE KUTSAL ANLATI İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA BALIKESİR ÇEPNİLERİNİN CEM TÖRENLERİNDEKİ “MİRAÇLAMA”LAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Alevî-Bektaşî kültürünün temelini teşkil eden ve bugün de varlığını sürdüren cem ayinleri, gü- nümüzde halk şiirinin, anlatıların ve müziğin dinî törenlerle ilişkisini yansıtan çok önemli törenlerdir/ ayinlerdir. Bu şiirler ve anlatılar, kutsal olarak kabul edilmekte ve sadece cem ayinlerinde icra edilmektedirler. Bu çalışmada, Balıkesir Çepnilerinin cem ayinlerinde yer alan ve “miraçlama” adı verilen şiirler, ritüel ile kutsal anlatı ilişkisi bağlamında ele alınmıştır. Çalışmada kullanılan veriler, Balıkesir Çepnileri arasında yapılan saha araştırmalarında gözlem ve görüşme yöntemleriyle elde edilmiş, inceleme kısmında miraçlama türündeki şiirlerin metin özelliklerinin yanı sıra bağlam özellikleri de incelenmiştir. Balıkesir Çepnilerinin cem törenlerinde icra edilen miraçlamalarda; Alevî-Bektaşî kültürünün Buyruk gibi temel kaynaklarında da yer alan, cem törenlerinin, semahın ve dolunun kökenini açıklayan bir anlatı işlenmektedir. Kendilerine “Kamber” “Zakir” veya “Sazender” adı verilen ve cem ayininde dedenin yanında oturan, saz çalan kişilerin icra ettiği bu miraçlamalar, içerik açısından oldu- ğu kadar icra edildikleri ortam açısından da kutsal sayılırlar. Cem törenlerine sadece, evli ve musahipli olanlar girebildiği için, bu kutsal anlatıyı da ancak bu kişiler, dinleyebilmekte ve anlatının canlandı- rılmasına ortak olabilmektedirler. Sonuç olarak miraçlamalar, tıpkı köken mitleri gibi, cem töreninin menşeini açılayarak, semaha ve doluya da kutsallık kazandırmakta ve toplum üzerinde yarattığı ger- çeklik algısıyla cem törenlerinin kutsiyetini ve devamlılığını sağlamaktadırlar.

An Evaluation on the “Miraçlama”s Performed Cem Ceremonies of Balikesir Chepnis in the Context of Ritual and Sacred Narrative Relation

Cem ceremony, which form the basis of the Alevî-Bektashi culture is one of the foremost important traditional institutions, which reflects the relationship between the religious ceremony with folk poetry, narratives and music today. Poems and narratives of these rites continuing the presence vividly are considered to be sacred and performed only in the cem rituals. In this article poetry located in the cem ritual of Balikesir Çepniler and called “miraçlama” are discussed in the context of the relationship between ritual and sacred narrative. The data used in this study were obtained with observations and interview techniques used during field research in Balikesir Chepnis. In examination section were also investigated the text attributes of poetry as well as the context properties of Miraçlama poetry. As a result of the findings and assessments was observed that “miraçlama”s are performed Balikesir Chepnis’ cem ceremony convey a sacred narrative explaining the origin of “cem” ceremonies, “semah” and “dolu”. This narrative located in the basic resources of the Alevî-Bektashi culture such as the Buyruk” is transferred by “miraçlama” poetry of cem ceremony. “Miraçlama”s performed by “kamber”s are sacred in terms of both content and execution environment. Married, moral and owner “musahip” ones can enter to he cem ceremony performed “miraçlama”. Therefore, only adolescents and married people are able to listen to the sacred narrative and may be included in the dramatizations of this narrative. As a result “miraçlama”s such as origin myths explain the formation of the cem ceremony, become a sacred rest for “semah” and “dolu”, also provide continuity sacredness of the cem ceremony with the perception of reality achieved on society

___

Anohin, A. V. Altay Şamanlığına Ait Materyaller, Çeviren: Zekeriya Karadavut-Jannet Meyermanova, Konya: Kömen Yayınları, 2006.

Aslanoğlu, İbrahim. XIX. Yüzyıl Bektaşî Şairi Kul Himmet Üstadım –Yaşamı, Kişiliği ve Şiirleri-. İstanbul: Can Yayınları, 1995.

Bayat, Fuzuli. Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013.

Birge, John Kingsley. Bektaşîlik Tarihi. Çeviren: Reha Çamuroğlu, İstanbul: Ant Yayınları, 1991.

Buyruk: İmam Cafer-i Sadık Buyruğu, Hazırlayan: Fuat Bozkurt, İstanbul: Kapı Yayınları, 2009.

Çelik, Ali. “Çepnilerin Anadolu’nun Türkleştirilmesindeki Yeri ve Önemi”. Türkler, Cilt 6, 2002, 312-323.

Çobanoğlu, Özkul. “Türk Mitolojisi”. Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Cilt 1, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2001, 5-85.

Doğan, Gürani. Alevîlik’te Ön Bilgiler ve Cem, Zakirlik. İstanbul: Can Yayınları, 1998.

Dönmez, Banu Mustan. “Alevi Cem Ritüelinde Canlandırılan Kırklar Söylencesinin ‘ŞiirMüzik-Dans’ ile İlişkisi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(14), (Fall 2010): 191-199.

Duymaz, Ali; Aça, Mehmet ve Şahin, Halil İbrahim. “Balıkesir Yöresi Çepni ve Tahtacılarında Kamberlik Geleneği”, Alevîlik Araştırmaları Dergisi, 2, (Kış 2011): 41-57.

Eliade, Mircea. Ebedi Dönüş Mitosu. Çeviren: Ümit Altuğ, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 1994.

Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. Çeviren: Sema Rifat, İstanbul: Om Yayınevi, 2001.

Ergun, Sadeddin Nüzhet. Hatâyî Divanı Şah İsmail Safevî Edebî Hayatı ve Nefesleri. İstanbul: Maarif Kitaphanesi, 1956.

Eröz, Mehmet. Türkiye’de Alevîlik ve Bektâşîlik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.

Fığlalı, Ethem Ruhi. “Alevî-Bektaşî Teolojisinin Temel Taşı: Alevî-Bektaşî İnançlarında Hz. Ali”. Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009, 241-267.

Gültekin, Mustafa. “Sarılar Köyü Çıralık Çepni Alevî Ziyareti ve Türk Ağaç Kültüne Bağlı Bazı İnanış ve Uygulamalar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 70, (Yaz 2014): 73-95. Günay, Umay. Ritüeller ve Hıdrellez, Millî Kültür, 72, (Mayıs 1990): 10-12. Güzel, Abdurrahman. Dîni Tasavvufî Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.

İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.

Korkmaz, Esat. Ansiklopedik Alevîlik Bektaşîlik Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ant Yayınları, 1994.

Köprülüzâde, Mehmed Fuad. “Oğuz Etnolojisine Dair Tarihi Notlar”. Türkiyat Mecmuası, 1, (Ağustos 1925): 185-211.

Malinowski, Bronislaw. Myth in Primitive Psychology, Londra: W. W. Norton, Incorporated, 1926.

Özmen, İsmail. Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi, Cilt II, Ankara: Saypa Yayınları, 1995.

Raglan, Lord. “Mit ve Ritüel”, Çeviren: Evrim Ölçer Özünel, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, Ankara: Geleneksel Yayıncı- lık, 2005, 318-331.

Şahin, Halil İbrahim. Çepniler: Tarih, İnanış ve Halkbilimi. Ankara: Altınpost Yayınları, 2003.

Taşğın, Ahmet. “Cem, Cemevi ve İşlevleri”. Geç- mişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009, 211-225.

Ülkütaşır, M. Şakir. “Bektaşî Edebiyatının Niteliği ve Nazım Türleri”. Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı Belleten 1974, Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 10, 1975, 189-202.

Yaman, Ali. Alevîlik ve Kızılbaşlığın Gizli Tarihi. İstanbul: Kalipso Lüx Yayınları, 2012.

Yaman, Mehmet. “Alevîlik ve Bektaşîlikte Temel Âyin ve Erkânlar”. Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009, 328-329.

Sözlü Kaynaklar

Enver Yüksel (Dede, Kavakbaşı/Balıkesir’de 10.10.2011 tarihli görüşme)

Naci Yüksel (Dede, Kavakbaşı/Balıkesir’de 18.07.2013 tarihli görüşme)

Rahmi Ayhan (Kamber, Akyar/Balıkesir’de 17.11.2014 tarihli görüşme)