Osmanlı imparatorluğunda telkîh-i cüderî (çiçek aşısı)*

Osmanlı İmparatorluğu’nun on dokuzuncu yüzyılda içinde bulunduğu siyasi, askerî ve ekonomik sıkıntılara rağemn tebaanın sağlık sorunlarıyla ilgili yoğun çaba harcadığı görülmektedir. Dönemin en önemli sağlık sorunlardan biri olan çiçek hastalığı özellikle çocuklar için büyük bir tehlike idi. İm- paratorluk hem nüfus azlığını ortadan kaldırmak hem de sağlıklı bir nesil yetiştirmek için çiçek has- talığına karşı bir dizi önlem almıştır. Bu önlemlerden en önemlisi hastalığa karşı aşı uygulamasıdır. Çiçek hastalığını ortadan kaldırmak için Avrupa’dan çiçek aşısı getirilirken daha sonra ülkenin değişik bölgelerinde aşı evleri kurarak hastalığa yakalananlar sağlığına kavuşturulmaya çalışılmıştır. Öte yandan özellikle toplu olarak yaşanılan alanlardan olan okullarda ve hapishanelerde aşı uygulamasına daha fazla dikkat edildiği anlaşılmaktadır. Bazen okulların tatil edilmesine kadar giden önlemler alın- mıştır. Özellikle on dokuzuncu yüzyılın sonu ile yirminci yüzyılın başlarında çiçek hastalığını ortadan kaldırmak için dört adet nizamname çıkarılmıştır. Çıkarılan her nizamnameden sonra ortaya çıkan aksaklıklar yeni çıkacak olan nizamnamede giderilerek çiçek hastalığını ortadan kaldırmak için bütün hukuki yollar kullanılmıştır. Aşı uygulamasında ortaya çıkan ihmalleri önlemek için başta bölgenin idarecisi olmak üzere aileler de sorumlu tutulmuş, hatta çiçek aşısı yaptırmayan ailelere para cezası ile tecziyesi de uygulanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun o dönemde içinde bulunduğu ekonomik sı- kıntılar çiçek aşısı uygulaması sırasında da kendini göstermiş bazen aşıcılar ve doktorlara yapılacak ödemeler konusunda bir hayli sıkıntı çekildiği belgelere yansımış bulunmaktadır.

The smallpox vaccine in the ottoman empire

It is seen that the Ottoman Empire in the nineteenth century, spent the intensive effort for her vassal despite the political, military and economic troubles. One of the most important health problems in the period smallpox was a great danger, especially for children. The Empire has taken a series of me- asures against smallpox in order to raise a healthy generation and also to abolish the lack of population. The most important application of these measures was vaccinated against the disease. The smallpox vaccine was conveyed from Europe to extinguish smallpox. Later on founded the house vaccination in the different regions of the country, it was tried to regain the health of those afflicted with the disease. On the other hand, the vaccination especially in public schools and prisons in the living areas where more attention is understood that. Sometimes the school holidays to be taken as measures. By the end of the nineteenth century, especially in the early twentieth century, the four regulations were prepared to eliminate smallpox. Any defects in after each regulation, which will be issued a new regulation, by eliminating all the legal ways to eliminate smallpox is used. To avoid any omissions in the vaccine, particularly the region’s administrator responsible for the afflicted families, even families who do not take the smallpox vaccine administered with a fine and punishment. In the Ottoman Empire at that time showed itself in the economic difficulties during the implementation of the smallpox vaccine, and sometimes doctors and also vaccinators could not take any payments due to these economic distress. All these information were reflected in the documents.

___

  • Ak, Mehmet. “19. Yüzyılda Antalya’da Kolera Salgını”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17, (Bahar 2011): 254-368.
  • Ayar, Mesut. “Osmanlı Devletinde Kolera Salgı- nı: İstanbul Örneği”. Yayımlanmamış Dok- tora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2005.
  • Aydın, Erdem. “19. Yüzyılda Osmanlı Sağlık Teş- kilatlanması”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM) Dergisi, 15, (2004): 185-207. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri, A.AMD: 66/20. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgele- ri, A.MKT.MHM:229/42, 557/29, 198/91, 502/58, 502/59, 758/68. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri, A.MKT.NZD:321/83, 360/6. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri, A.MKT: 24/1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri, C.SH: 5/243, 23/1130, 22/1056. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri, DH.EUM.LVZ:25-A/45. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri, DH.MB.HPS:48-2/44, 47-1/15, 54-2/56, 73/2, 82/2, 107/49, 159/30. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri, DH.MKT:21/48,43/35,474/45, 474/47, 477/43, 577/70, 594/49, 969/2, 1436/64, 1591/17, 1623/55, 1695/1, 1705/78, 1771/75, 1776/55, 1699/18, 1818/65, 1830/29, 2209/33, 2408/80, 2485/46, 2530/37, 2529/30. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri, DH.MUİ.: 44-1/18, 24-1/60. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri, İ.HR: 126/6330. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri, MV:210/53. Böke, Pelin. “İzmir Karantina Teşkilatının Ku- ruluşu ve Faaliyetleri (1840-1900)”, ÇTTAD, VIII/18-19, (2009/Bahar-Güz): 137-159 Dinç Güven, F. Şimşek, H. Eroğlu. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Te’vem Maaşı” Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (2009/1):77-100. Düstur, Birinci Tertip, (13 Ocak 1884-7 Nisan 1888), Ankara: c.5, 1937. Düstur, Birinci Tertip, (25 Temmuz 1887-11 Mart 1890), Ankara: c.6, 1939.
  • Düstur, Birinci Tertip, (29 Mart 1311 – 19 Şubat 1319), Ankara: c.7, 1941. Düstûr, Tertib-i Sâni, (25 Zilhicce 1332-5 Muhar- rem 1334-14 Kasım 1914–13 Kasım 1914), Matbaa-i Amire, İstanbul: c.7, 1336.
  • Eroğlu, Haldun. “Muzafferüddin Kökbörü (551/1156-630/1232) Yetimlere Sütanneler Tayin Eden Devlet Adamı”, Hacettepe Üni- versitesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Der- gisi, 46/1, (Ocak-Mart 2003): 80-83.
  • Eroğlu, Haldun. “On Dokuzuncu Yüzyılda Yetim Çocuklara Vasî Tayini: Antalya Örneği ” Ha- cettepe Üniversitesi, Çocuk Sağlığı ve Hasta- lıkları Dergisi, 4 (2007):285-288
  • Eroğlu, Haldun. “XV. Yüzyıl Tabiplerinden Şera- fettin Sabuncuoğlu ve Amasya Darüşşifası”, OTAM, 11, (2001): 147-156.
  • Montegü, Lady; Şark Mektupları. (Tercüme ve Tahşiye eden Ahmet Refik) İstanbul: Marifet Basımevi, 1933. Sabuncuoğlu Şerafettin. Cerrahiyyetü’l-Haniyye. (yay. İlter Uzel) Ankara: TTK, c. I-II, 1992.
  • Şimşek Fatma-H. Eroğlu-G. Dinç. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Iskat-ı Cenin (Çocuk Dü- şürme)” The Journal Of International Social Research, II/6, (Winter 2009): 593-609.
  • Tekin, Fatih. “Osmanlı Devleti’nin Tanzimat Dö- nemi Kamu Sağlığı Politikası (1839-1876)”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstan- bul: Marmara Üniversitesi, 2007. Ünver, A. Süheyl. “Osmanlı Türklerinde He- kimlik ve Eczacılık”, Farmakolog 21 (10), (1951):365-372.
  • Ünver, A. Süheyl. Türkiye’de Çiçek Aşısı ve Tari- hi, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1948.
  • Yıldırım, Nuran. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansik- lopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, c.5, (1985): 1320-1338.