Müstensihin edebî eserin yaratımındaki rolü –dede korkut kitabı örneğinde-

Dede Korkut destanları, günümüze Dresden ve Vatikan adıyla anılan iki nüsha olarak gelmiş- tir. Uzun yıllar Dresden nüshası, Vatikan nüshasına göre daha değerli kabul edilip esas alınmış, bu durum halk bilimi çalışmalarını da etkilemiştir. Oysa iki nüsha incelendiğinde aralarında bazen ciddi farkların olduğu görülmektedir. Bu farklar, kelime tercihlerinden anlatıların kurgulanmasına kadar değişen boyutlardadır. Bu makalede Dede Korkut Kitabı’nın iki nüshasının müstensihlerinin metni kopyalarken esere yaptıkları müdahaleler ve bunların eserin kurgu ve ideolojisinde meydana getirdiği değişimler incelenecektir. Bu eserden hareketle, sınırlı sayıda örnek üzerinden, müstensihin ortaçağ edebiyatında öncelikle bir okur, sonrasında bir eleştirmen olarak varlığı ortaya konacaktır. İstinsah ettikleri metinleri okuyan ve gerektiğinde müdahale eden müstensihlerin, bu tutumlarının metinler üzerindeki etkisi irdelenecek, bu noktada bu tesirin Dede Korkut Kitabı’nı aşan bir konumda olduğu, hem yazılı kaynaklar yoluyla günümüze ulaşan halk şiirinde hem de divan nesri ve şiirinde bu duru- mun örneklerine bolca rastlanabileceği tespiti yapılacaktır. Böylece edebiyat araştırmalarında müsten- sihin metin üzerindeki tasarruflarını dikkate alma yönünde bir teklif getirilecektir. Bilindiği gibi metin neşirlerinde var olan paradigma, “tenkitli metin neşri” veya “edisyon kritik” tekniği olarak isimlendi- rilmektedir. Makalede bu tekniğin metinleri anlamlandırmakta kısırlaştırıcı bir etkisi olup olmadığı üzerinde durulacak ve onlarca nüshalı bir eserin pratik gerekçelerle “edisyon kritik” olarak yayımlan- ması zorunlu bile olsa, bu kısırlaştırmayı önlemek için uygulanabilecek yollar teklif edilecektir.

The role of the scribe in the creation of a literary work – ın the example of the book of dede korkut

Dede Korkut epics have come until today as two copies, the names of which are Dresden and Va- tican. For many years, supposed to be more valuable than Vatican copy, Dresden copy has been taken as a basis and this situation has affected also folklore studies. However, if two copies are examined, it is seen that sometimes there are critical differences. These differences vary from the choices of the words to the construction of the narratives. In this study, the interventions that the scribes of the Book of dede Korkut made while transcribing its two copies and the effects of these on the structure and ideology of the work will be analysed. From this poinr of view, through a limited number of works, the presence of the scribe in the literature of the Middle Ages will be exposed primarily as a reader and then as a critic. The effects of scribes who read and intervened the texts when necessary will be discussed. At this point, it will be suggested that ther effect is beyond the Book of Dede Korkut and will be pointed out that there are many examples of this in folk poetry, which is extant through written sources, as well as Divan poetry and prose. Hence, it will be suggested that the effect of the scribe’s manipulations on the text be taken into consideration in literary studies. As known, the existing paradigm in text publication is called the technique of “edition critique.” In the essay, whether this technique has an impoverishing impact on textual interpretation will be examined. Inorder to prevent such an impact, methods will be offered as well, even if it is a necessity to publish a work with tens of copies as a edition critique.

PDF

___

Aksoy Sheridan, Aslı. “Sözlü Formül Kuramı Işı- ğında Dede Korkut Kitabı’na Bakış”. Millî Folklor 20/79 (Bahar 2008). Arat, Reşid Rahmeti. Kutadgu Bilig I Metin. An- kara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1991.
Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1985.
Ateş, Ahmet. “Metin Tenkidi Hakkında (Dasitân-ı tevârîh-i mülûk-i âl-i Osman mü- nasebeti ile)”, Türkiyat Mecmuası, VII-VIII/1 (1940-1942).
Boratav, Pertev Naili. “Dede Korkut Hikâyelerindeki Tarihi Olaylar ve Kitabın Telif Tarihi”. Türkiyat Mecmuası XIII (1958). __. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınları, 1982.
Çobanoğlu, Özkul. “Sözlü Kompozisyon Teorisi ve Günümüz Halkbilimi Çalışmalarındaki Yeri”. Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Matbaası, 1998. Ekici, Metin. “Dede Korkut Kitabı ve Sözlü Gele- nek”. Bilge 18 (Kış 1998). ___. “Destanlar”, Türk Edebiyatı Tarihi, 1, ed. Talât Sait Halman vd., Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006.
Eliyarov, Süleyman. “Kitab-ı Dedem Korkut Ki- tap Olmuş mu?”. Türk Kültürü Araştırmala- rı XXVIII/1-2 (1990).
Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı I Giriş- Metin-Faksimile. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994.
Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2000. Gülensoy, Tuncer. “Dede Korkut Hikâyelerinin Anadolu ve Rumeli’deki İzleri ‘Kam Püre Oğlu Bamsı Beyrek Destanı’nın Bünyan; ‘Deli Dumrul Destanı’nın Rumeli Varyan- tı”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994.
Kaçalin, Mustafa S.. Dedem Korkut’un Kazan Bey Oğuz-nâmesi Hikayet-i Oguzname-i Ka- zan Beg ve Gayrı –Metin ve Açıklamalar-. İs- tanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
Kavaz, İbrahim. “Necip Fazıl Kısakürek’in Şiiri ve Şiirlerindeki Değişmeler Üzerine”. Fı- rat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3/2 (1989).
Kıran, Zeynel, Ayşe (Eziler) Kıran. Yazınsal Okuma Süreçleri (Dilbilim, Göstergebilim ve Yazınbilim Yöntemleriyle Çözümlemeler). Ankara: Seçkin Yayınevi, 2000.
Kilisli Muallim Rifat (haz.). Kitâb-ı Dede Kor- kut alâ Lisân-ı Tâife-i Oğuzân. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1332.
Lord, Albert B.. The Singer of Tales. Cambridge- Massachusetts: Harvard University Press, 1960. Özçelik, Saadettin. Dede Korkut Araştırmalar, Notlar / Dizin / Metin. Ankara: Gazi Kita- bevi Yayınları, 2005. Pektaş, Muhittin. Fuzuli’nin Leyla ve Mecnun Mesnevisinin Metin Kırılma Yöntemiyle Çözümlenmesi. İzmir: Bilkar Bilge Karınca Matbaacılık, 2006.
Rossi, Ettore. Il “Kitab-ı Dede Qorqut” Racconti Epico-Cavallereschi Dei Türchi Oguz Tra- dotti e Annotati Con “Facsimile” Del Ms. Vat. Turco 102, Vaticano: Biblioteca Apostolica Vaticana, 1952.
Sakaoğlu, Saim. “Dede Korkut Kitabı’nın ‘Giriş’ Bölümü Üzerine Bazı Görüşler”. Türk Dili 97/696 (Aralık 2009). Sümer, Faruk. “Oğuzlar’a Ait Destanî Mahiyet- de Eserler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi XVII/3-4 (Tem- muz-Eylül-Aralık 1959). Tatçı, Mustafa. Dervîşler Hümâ Kuşu -Yunus Emre Yorumları-. İstanbul: H Yayınları, 2009.
Tezcan, Semih, Hendrik Boeschoten. Dede Kor- kut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Ya- yınları, 2001.
Tezcan, Semih. Dede Korkut Oğuznameleri Üze- rine Notlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
Türkmen, Fikret. “Dede Korkut Hikâyelerinin Anadolu ve Rumeli’nde Yaşayan Kolları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994. Yılar, Ömer. “Dede Korkut Kitabındaki Bamsı Beyrek ile Anadolu’da Anlatılan Bey Böyrek Hikâyeleri ve Masalları Üzerine Motif Bakı- mından Bir Karşılaştırma Denemesi”, Milli Folklor, 6/48 (Kış 2000). Yıldırım, Dursun. “Kitab-ı Dedem Qorqud Metin- leri Hangi Yaratıcılık Ortamından Geliyor”. Türkbilig Türkoloji Araştırmaları 3 (2002).