BAHA TEVFİK’İN MİZAH GAZETECİLİĞİ VE LOGOSU EŞEK OLAN MİZAH GAZETELERİ

Türk kültür ve edebiyat tarihinde sözlü kültür şeklinde gelişen Türk mizahı, 19. yüzyılın son çeyreğinde Teodor Kasap tarafından çıkarılan Diyojen adlı mizah gazetesiyle birlikte yazılı mizaha dönüşmeye başlar. 1908’de Meşrutiyet’in ilanı ise mizah tarihi açısından önemli bir sürecin başlangıcı olur ve mizah süreli yayınlarının sayısında ciddi bir artış görülür. Toplum hangi alanda değişme ya da sarsıntı yaşıyorsa o alan, mizahı besleyen unsurlardan sayılır ve gündemin etkisinde içeriğini oluşturan mizah süreli yayınları toplumu anlamak için önemli bir araç kabul edilir. Mizah, gazeteler aracılığıyla gelişimini sürdürmeye devam ederken, sözlü mizah geleneğinde yer almayan karikatür gibi yeni bir mizah türü ortaya çıkar. Yazı ve çizginin ön plana çıkmaya başladığı bu süreçte mizah gazeteleri, kaliteli mizah yazar ve çizerlerin yetiştirildiği önemli bir eğitim kurumu ve uygulama alanı olur. Bu çalışmada Baha Tevfik’in mizahî gazetecilik anlayışının tespiti, yazarın seri niteliğinde çıkardığı mizah gazetelerinin içeriği incelenerek hangi konulara ağırlık verdiği, gazetelerin mizahî unsurlarının nasıl oluşturulduğu, sözlü kültürün mizah süreli yayınlarındaki etkisinin tespit edilmesi ve eşek figürüyle ilgili unsurların halkbilimi açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Yazarın 1910-1912 yılları arasında çıkardığı, birbirinin devamı niteliğindeki, Eşek, Kibar, Malum, Yuha adlı mizah gazetelerinin ilgili bölümleri Osmanlıcadan Latin harflerine aktarılarak Türk kültür dünyasının bu gazetelerden haberdar olması sağlanmış ve çalışmanın malzemesini oluşturan mizah gazeteleri incelendiğinde şekil ve içeriğinin eşek teması üzerine kurulduğu ve mizahî unsurlarında halk edebiyatı mizah türlerinden fıkranın ağırlıklı olarak kullanıldığı görülmüştür. Özellikle eşekle ilgili olan bu veriler, eşek imgesi üzerinden toplumsal belleğin biriktirdiklerini ortaya koymaktadır. Serinin ilki olan “Eşek” kapatıldığı için farklı adlarla yayımlanmak zorunda kalan ancak asıl adı “Eşek” olan ve logolarında, insan vücudunun eşek kafasıyla birleştirilmesiyle oluşturulan karikatürlerin kullanıldığı gazetelerin yeni suretleri; mizahı, halk edebiyatı ürünleri aracılığıyla eşek figürü üzerinden sağlamıştır. Bu gazetelerden tespit edilen eşekle ilgili fıkralarda gülmeye neden olan durumlar gülme teorileri açısından değerlendirilmiştir. Gazetelerin bilinirliğinin artırılması ve içeriği hakkındaki tespitler Türk kültür tarihi açısından önemlidir. Cumhuriyet dönemi mizah anlayışının oluşmasında önceki dönemlerin etkisinin daha iyi anlaşılabilmesi ve dönemlere göre mizah süreli yayınlarının nasıl bir gelişme/değişme gösterdiğinin belirlenebilmesi için bütünü oluşturan parçaların incelenmesi önem arz etmektedir.

Baha Tevfik’s Humor Journalism and His Humor Newspapers With Donkey Logo

Turkish humor, which develops as an oral culture in the history of Turkish culture and literature, begins to turn into a written humor together with the newspaper Diyojen, which was published by Teodor Kasap in the last quarter of the 19th century. The proclamation of the Constitutional Monarchy in 1908 was the beginning of an important process in terms of humor and a significant increase in the number of humorous periodicals. Depending on the areas in which the society has a change or difficulty, those areas are considered to be one of the elements that feed humor and humor periodicals that constitute the content of the agenda are considered an important tool for understanding the society. While humor continues to evolve through newspapers, a new kind of humor emerges as a cartoon that does not appear in the oral humor tradition. In this process in which the writing and line began to come to the fore, humor newspapers become an important educational institution and application area where high-quality humor writers and illustrators are trained. In this study, it was aimed to determine Baha Tevfik’s understanding of humorous journalism, to examine the content of humor newspapers in the series and to determine the topics of the author’s humor, how to create humorous elements of newspapers, to determine the effect of oral culture on humorous periodicals and to evaluate the elements related to donkey in terms of folklore. Between 1910 and 1912, the continuation of each other, Eşek, Kibar, Malum, Yuha, the relevant sections of the humor newspapers transferred from the old letter of the Turkish letters to the Latin letters of the Turkish cultural world when the humor newspapers forming the material of the study were examined, it was seen that the shape and the content was established on the donkey theme, and humorous elements were used mainly jokes. These data, especially related to donkeys, reveal that social memory is accumulated through the image of the donkey. The first of the series, “Eşek” is closed because of the different names to be published, but the real name of the “Eşek” and in the logos, new copies of the newspapers using cartoons created by combining human body with donkey head; humor was achieved through the donkey figure through the products of folk literature. The cases which caused laughter in the jokes about the donkeys identified from these newspapers were evaluated in terms of laughing theories. Increasing the awareness of the newspapers and their content is important in terms of Turkish cultural history. In order to understand the effect of the previous periods in the formation of the sense of humor in the Republican period, and to determine the development/change of humor periodicals according to the periods, it is important to examine the parts that constitute the whole.

___

  • Akşin, S., Koçak C., Özdemir H., Boratav K., Hilav S., Katoğlu M., Ödekan A. Türkiye Tarihi 4. Çağdaş Türkiye 1908-1980 (7. Basım). İstanbul: Cem Yayınevi. 2002.
  • Aktulum, Kubilay. Folklor ve Metinlerarasılık. Konya: Çizgi Kitabevi.2013.
  • Bahtin, Mihail. Rabelais ve Dünyası. (Çev.Çiçek Öztek). İstanbul: Sanat ve Kuram Ayrıntı Yayınları.2005.
  • Başgöz, İlhan. Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca. İstanbul: Pan Yayıncılık.2005.
  • Boratav, Pertev N. Nasreddin Hoca. İstanbul: Islık Yayınları.2007.
  • Can, Şefik. Klasik Yunan Mitolojisi. Ankara: Ötüken Neşriyat A.Ş.2011.
  • Cantek, Levent. Şehre Göçen Eşek Popüler Kültür, Mizah ve Tarih. 2.Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.2014.
  • Çağın, Şerife. “II. Meşrutiyet’in Susturula(maya) an Mizah Gazeteleri Eşşek ve Torunları”. Can Dostum Arkadaşım Eşek. Ankara: Gece Kitaplığı. S. 225-252.
  • Çeviker, Turgut. Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü-II Meşrutiyet Dönemi( 1908-1918). İstanbul: Adam Yayınları. 1988.
  • Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.1986.
  • Ener Su, Aydan. 1900-1928 Yılları Arası Mizah Gazete ve Dergilerinin İncelenmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Doktora Tezi.2017.
  • Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. 19.Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi.2011.
  • Erim. Müzehher. Mitolojiden Masallar. 2.Baskı. İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları. (Yty).
  • Eşek Mizah Gazetesi. (16 Teşrîn-i Sâni 1326/30 Kasım 1910-27 Eylül 1328/10 Ekim 1912). İstanbul.
  • Gezgin, Deniz. Hayvan Mitosları. İstanbul: Sel Yayıncılık.2007.
  • Güler, Çağatay-Güler, Bilge Ufuk. Mizah, Gülme ve Gülme Bilimi. Ankara: Yazıt Yayıncılık. 2010.
  • Huyugüzel, Ömer Faruk. İzmir Fikir ve Sanat Adamları (1850-1950).Ankara: Kültür Bakanlığı, 2000.
  • Karal, E. Z. Osmanlı Tarihi IX. Cilt –İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918)- (3. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 2011.
  • Kibar Mizah Gazetesi. (23 Teşrin-i Sâni 1326/06 Aralık 1910).İstanbul.
  • Köprülü, M. Fuad. Nasrettin Hoca. Ankara: Akçağ Yayınları.2004
  • Malum Mizah Gazetesi. (10 Kanun-ı Evvel 1326/ 23 Aralık 1910-27 Kanun-ı Evvel 1326/09 Ocak 1911).İstanbul.
  • Mevlâna. Mesnevî II. (Çev. Veled İzbudak). İstanbul: MEB Yay.1995.
  • Metin Basat, Ezgi. “Sözden Çizgiye: Karikatüristlerin Gözünden Sözlü Anlatılar”. Millî Folklor, 101 (225-236). 2014.
  • Morreall, John. Gülmeyi Ciddiye Almak. (Çeviren: Kubilay Aysevener, Şenay Soyer). İstanbul: İris Yayıncılık. 1997.
  • Necatigil, Behçet. 100 Soruda Mitologya. 6.Baskı. İstanbul: Gerçek Yayınevi. 2000.
  • Oğuz, Öcal. “Nasreddin Hoca’nın Fıkraları mı? Nasreddin Hoca Fıkraları mı?”. 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca İle Anlamak. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. 2009. s.555-560.
  • Öğüt Eker, Gülin. İnsan Kültür Mizah -İnsanlık Tarihinde Mizahın Serüveni: Felsefî Bir Problem Olan Mizahtan Eğlence Endüstrisinde Tüketim Nesnesi Mizaha-. Ankara: Grafiker Yayınları. 2014.
  • Ölçer, Evrim. “Hoca Nasrettin, Kahraman mı, Anti-Kahraman mı, Hilebaz mı, Bilge mi?”. Millî Folklor, 78 (22-27). 2008.
  • Öngören, Ferit. Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Mizahı ve Hicvi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.1998.
  • Özünlü, Ünsal. Gülmecenin Dilleri. Ankara: Doruk Yayınları.(1999).
  • Parlatır, İsmail. Şinasi. Ankara: Akçağ Yayınları. 2004.
  • Polat, İbrahim Ethem. “Nil, Dicle ve Fırat Arasında Üç Hoca Bir Eşek”. 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca İle Anlamak. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. 2009. s.669-683.
  • Sakaoğlu, Saim-Alptekin, Ali Berat. Nasreddin Hoca. 2.Basım. Ankara: AKM Yay.2014.
  • Şanzumi, Hayrullah. Üçüncü Harnâme (Eşek Kitabı) Dinî, Edebî, Tarihî ve Sosyolojik Bir Tahlil. Karbon Kitaplar. 2006.
  • Schimmel, Annemarie. Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri. Kabalcı Yayınevi.2004.
  • Thompson, Stith. Motif Index of Folk-Literature. Volume Five. Indiana University Press, London: Bloomington.1975.
  • Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. 10.Baskı, İstanbul: Ülken Yayınları, 2011.
  • Yıldırım, Dursun. Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları. Ankara: Akçağ Yay.2016.
  • Yuha Mizah Gazetesi. (2 Kanun-ı Evvel ?). İstanbul.
  • Yücebaş, Hilmi. Türk Mizahçıları Nüktedanlar ve Şairler. İstanbul: Orhan Mete Şti.1958.
Milli Folklor Dergisi-Cover
  • ISSN: 1300-3984
  • Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
  • Başlangıç: 1989
  • Yayıncı: Geleneksel Yayıncılık Eğitim San. Tic. Ltd. Şti.