Anadolu arkeolojisinde bazı seramik oyuncaklar (xıı-xv. Yüzyıllar)

Tarih boyunca insanoğlunun, özellikle yetişkinlerin, yaşam tarzını aydınlatmaya çalışan arkeolo- jik çalışmalar, son yıllarda küçüklerin dünyası hakkında da önemli ipuçları vermeye başlamıştır. Tür- kiye müzelerinde oyuncak olarak sergilenen eserler hakkında ayrıntılı bilgiler bulunmamakta; arkeo- lojik kazılarda ele geçen oyuncak parçaları ise kazı raporlarında kısaca tanıtılarak geçiştirilmektedir. Bunlar seramik kaplar gibi çok yoğun bulunan parçalar olmadığı için, sınırlı örnekler olarak bir kenar- da kalabilmektedirler. Oysaki çocuklar doğaları gereği dönemlerinin koşullarına göre bir şekilde oyun/ oyuncakla oynamayı başarırlar. Oyunlarında onlara eşlik eden nesneler ve oyuncaklar çağlar boyu yaşam koşullarına göre değişmiştir. Bu çalışmada teknolojik gelişmeler oyuncak dünyasına büyük ye- nilikler getirmesine rağmen, yakın zamanlara kadar, en çok ilgi çeken oyuncaklardan olan düdükler ile çocukların çamurla oynarken bile kendilerine özgü şekiller vererek yaptıkları figürinler üzerinde bir analiz yapılmıştır. Bu kapsamda seramik çalışmalarımızı yoğunlaştırdığımız, seramik üretimi yapılan iki farklı merkez durumundaki Hasankeyf ve İznik kazılarında ele geçen –seramik oyuncak olarak ni- telendirdiğimiz – buluntular ele alınmıştır. Buluntular; seramik oyuncaklar ve figürinler ile düdükler şeklinde iki grupta incelenmiştir. Çalışmayla, Türk dönemi kazılarında ele geçen az sayıdaki seramik oyuncak parçasıyla, Türk oyuncak tarihi kronolojisinin oluşturulmasına katkı sağlanmaya çalışılmış- tır. Ayrıca incelenen örneklerin Anadolu dışı Türk bölgelerindeki (Büyük Selçuklu) buluntularla ben- zerlikleri irdelenmiş, bu geleneğin (seramik oyuncak) kesintisiz X. yüzyıldan günümüze kadar devam ettiği ortaya konulmuştur.

Some ceramic toys ın the anatolian archaeology (xıı-xvth centuries)

Archaeological studies that enlighten the life style of the humanity throughout the history, re- cently started to give little clues about the world of the children too. There isn’t detailed information about the pieces being exhibited in the Turkish museums as toys; also the toy pieces found in the archa- eological excavations are just slightly mentioned in the excavation reports. These can be left as a couple of samples since they are not pieces found densely like ceramic potteries. Whereas children, due to their nature, are able to play games in any period, any region and condition. Toys accompanied to them in their games have also changed to the periods and living conditions along centuries. One of the most att- ractive toys for the children, whistles that brought great changes to the toy world until recent times and the figurines in unique shapes the children have made while playing with mud will be analyzed in this study. The findings found during the excavations in ceramic production centers with different regions and production periods at Hasankeyf and Iznik, where we have concentrated our studies on ceramics, are covered. Generally these ceramic toys have been studied in two groups as figurines and whistles. With this study, contribution to the establishing a chronology on Turkish toy history with the help of ceramic toy fragments found in Turkish period excavations had been aimed; also by the examined samples having similarities with findings in the other Turkish regions out of Anatolia, this tradition is proved to be carried from 10thcentury to today.

___

  • Baipakov, K.-Erzakovich, L. Ceramics of Medie- val Otrar. Almaata:1990.
  • Barışta, H.Örcün. “Konya Koyunoğlu Müze- si’ndeki ‘Mektep Çocukları ve Halk İçin Re- simli Oyuncak Kitabı’ İsimli Eser Üzerine”. Milli Kültür, 92, (1992):57-61.
  • Cirtil, Saim. “Muğla-Yatağan Tepecik Kazısı Türk Dönemi Buluntuları 2007”. XII.Orta- çağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu. Çanakkale, Çanakkale On- sekiz Mart Üniversitesi Yayınları, 2010:93- 102.
  • Çoşar, Mehmet. “Islık Çalan Seramikler ve Yeni Örnekler”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, 2008. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Cilt I, 1.Kitap, Dersaadet, İkdam, 1896. Fehervari, Géza. Ceramics of the Islamic World in the Tareq Rajab Museum. New York:2000. Geleş, Fadime.”Eyüp Oyuncakları” Tarihi, Kül- türü ve Sanatıyla V.Eyüpsultan Sempozyu- mu Tebliğler. İstanbul (2002): 218-223.
  • Demirci, İnan.”2004-2005 Yılları Arasında İznik Roma Tiyatrosunda Ortaya Çıkarılan Er- ken Osmanlı Dönemi Milet İşi Seramikler”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi: Onsekiz Mart Üniversitesi, 2006. İnalcık, Halil. “Eyüp Projesi”. Eyüp:Dün/Bu- gün. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınla- rı,(1994),1-23.
  • İncicyan, P.Ğ. XVIII. Asırda İstanbul. İstan- bul:1976. Kara, Fahrünnisa Ensari. “Eyüp”. Dünden Bu- güne İstanbul Ansiklopedisi 3, İstanbul, (1994):245-250.
  • Koman, M.Mesut. Eyüp Sultan Loti Kahvesi ve Çevresi. İstanbul:1986. Kütükoğlu, Mübahat S. Osmanlılarda Narh Mü- essesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri. İstan- bul:1983. Ligtfoot, Chris. “Amorium Excavations 1993 The Sixth Preliminary Report”. Anatolian Studi- es 44, (1994):105-128.
  • Onur, Bekir. Oyuncaklı Dünya. Ankara: Dost Ki- tabevi Yayınları, 2002. Ortaylı, İlber. “Eyüp’te Sanayi ve Çevre Kirlen- mesi”. Eyüp: Dün/Bugün. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları (1994),124-128.
  • Özkul Fındık, Nurşen. İznik Roma Tiyatrosu Kazı Buluntuları (1980-1995) Arasındaki Osmanlı Seramikleri. Ankara, Kültür Ba- kanlığı Yayını:2002.
  • Renda, Günsel. “17.Yüzyılda Bir Grup Kıyafet Albümü”. 17.Yüzyıl Osmanlı Kültür ve Sana- tı, 19-20 Mart 1998 Sempozyum Bildirileri. İstanbul (1998):153-178.
  • Pitarakis, Brigitte. “The Material Culture Of Childhood in Byzantium”. Becoming Byzan- tine Children and Childhood in Byzantium. Washington D.C.(2009):167-251.
  • Yalçınkaya, Tosun. ”Çocukların Sevinci Eyüp Oyuncaklarıydı”. Tarihi, Kültürü ve Sana- tıyla V.Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler. İstanbul (2002):96-99. Yenişehirlioğlu, Filiz. ”Eyüp Çarşısı”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 3, İstanbul (1994):251.
  • ________.İstanbul-Tekfur Sarayı-Osmanlı Döne- mi Çini Fırınları ve Eyüp Çömlekçiler Ma- hallesi Yüzey Araştırmaları”. T.C. Kültür Bakanlığı, Kazı ve Araştırma Sonuçları Top- lantısı. Ankara (1995):535-566.
  • ________.“Eyüp’te Bir Çömlekçi Ailesi”. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla V. Eyüpsultan Sempoz- yumu, Tebliğler. İstanbul (2002):66-71.
  • Wilkinson, C.K. Nishapur: Pottery of the Islamic Period.The Metropolitan Museum of Art. New York: Press of Colish Inc., 1973.