ALMIS KAĞAN DESTANI’NIN ARKETİPSEL TAHLİLİ

Altaylar, Sibirya'nın güneyindeki dağlık alanda yer alan, Şamanizm'e dair inanışların korunup bütün canlılığıyla yaşatıldığı bir coğrafyadır. Yüzyıllık kültürel birikimlerini sözlü gelenek içerisinde aktarmayı başaran Altay Türklerinin anlatmaya dayalı türlerinden birisi olan destanlar, toplumun ortak hafızasını yansıtan ata miraslarıdır. Toplumları derinden etkileyen ve hafızalarda yaşatılarak kültürel belleği koruyan destanlar, milletlerin kimlik bilinci açısından büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmaya konu olan Almıs Kağan Destanı, arketipsel açıdan oldukça zengindir. Söz konusu destan, Joseph Campbell'ın "ayrılış-aşama-dönüş" şeklinde ifade ettiği alt başlıklar halinde ele alınarak toplumun mitik kökene dönüş yollarını nasıl bulduğu değerlendirilecektir. Destanı oluşturan bilinçaltı ruhun mitik öğeleri, arketipsel sembolizm ışığında incelenerek koletif bilinçdışının kültürel bellekte bıraktığı birikim ile toplumun yeniden doğumu tespit edilecektir. Olayların, Cılanaş Uul'un hayatı merkezinde ele alındığı destanda, kahramanın yüce birey arketipi Ay Tana'nın yardımıyla, gölge arketipi olan Kan Çületiy'i yenerek nasıl erginlendiği anlatılmıştır. Çeşitli sınavlardan geçip erginlenen kahraman, bir dönüşüm yaşayarak toplumu yönetecek kişi olmuştur. Destanda ayrıca, kağanlığa gelecek kişilerin alp kahraman vasıfları, toplum adına milletçe verilen mücadelenin ve Türk toplumunda töre kavramının önemi vb. gibi konular epik açıdan değerlendirilmiştir. Destan kahramanı Cılanaş Uul, başlangıçta silik bir karakter iken doğumunun getirdiği olağanüstü yaratılışın farkına vararak kendisini aşama aşama yenilemesi, Tanrı'dan aldığı kut ile savaş, cesaret ve yiğitlik kavramlarını ruhunda bütünleyerek mücadeleci ruhuyla toplumu, başsız olmaktan kurtarması konuya örnek verilebilir. Destanın sonunda Cılanaş Uul, epik açıdan bütün şartları yerine getirerek merkezde bir güneş gibi parlamış ve iktidar gücünü ele geçirmiştir. Kolektifin anlatıları olan destanların, ortak bir yapı ve işleyişe sahip olup arketipsel olarak ait oldukları milletlere çeşitli mesajları iletmek istedikleri görülmektedir. Destan kahramanları, milletlerin idealize ettiği alp vasıflı kişilerdir. Bir milletin hayalini gerçekleştirecek kahraman, sahip olduğu mucizevi doğum, olağanüstü güç, yardımcı kişiler ve silahlarıyla toplumun başına lider olmayı hakedecek güç ve kudrete sahiptir. Destan kahramanı Cılanaş Uul, bireyleşme yolculuğunda attığı adım ile cesaretini ispatlamış ve değişime hazır olduğunu göstermiştir. Eşiği geçerek engelleri başarıyla aşan Cılanaş Uul, bu zorlu sınavdan erginlenerek/ kağanlık makamına geçerek geri dönmüş ve milleti/kendisi adına âdeta yeniden doğmuştur

Archetypical Analysis of Kagan Almıs Epic

Altai, located in the highlands in the south of Siberia, is a place where Shamanist beliefs are preserved with vitality. Epics, one of the most important narrative genres used by Altai Turkish people who accomplished narrating their centenary cultural experience in oral tradition, are the legacies which reflect common memory of people. Effecting nations deeply, and preserving cultural memory by being kept in minds, epics are of great importance in relation with national identity. Kagan Almıs, the epic studied herein, is a substantially rich in respect to archetypes. In this article, we are going to try to define how the community found their way back to mythical origins by using Joseph Campbell’s categorization as termed “leaving-staging-returning” sub-headings. The mythical items of the subconscious spirit constituting the epic is going to be examined in the light of archetypal symbolism; furthermore, the rebirth of the society will be determined with the accumulation of the common consciousness’s heritage of the cultural memory. The hero, who gets mature by going through some challenges, becomes the leader after experiencing a dramatic change. Besides, we are going to focus on heroic assets of the person who would lead the tribe, the communal struggle, and the importance of traditions in former Turkish society in the context of epic genre. For example, hero of the epic, Cılanaş Uul, is a weak character in the beginning; then his character develops after he realizes his extraordinary and inborn powers, and becomes the leader of his people with the help of his challenging soul, which gains integrity with combining battle, courage and manliness with the God-given spiritual power. At the end of the epic, Cılanaş Uul shines like a sun and gains power of government, complying with every requirements in epic genre. It could apparently understood that epics, a narration of the collective, have a common structure and function, and they signify important messages to the community. Epic heroes are the self-sacrificing types, who have assets idealized by their people. A hero, who is expected to realize dreams of people, has the right and power to deserve to be the leader of his people with his/her miraculous birth, powers, comrades and arms. The hero in epic of Kagan Almıs, Cılanaş Uul, shows his readiness and courage by taking the road to his individualization. Passing the threshold, he overcomes the obstacles with success. He comes back, in a sense, is reborn, by getting mature and ascending the throne

___

Bachelard, Gaston. Su ve Düşler (Maddenin İmgelemi Üzerine Deneme), (çev. Olcay Kunal), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
Bars, M. Emin. “Halk Anlatılarında Ölüm Delili Olarak “Kanlı Gömlek’’ Motifinin Kullanı- mı’’, Turkish Studies, Ankara, 2014: 259-270,
Beydilli, Celal. Türk Mitoloji Sözlüğü, (çev. Eren Ercan), Ankara: Yurt Kitap-Yayın, 2003.
Campbell, J. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, (çev. Sabri Gürses), İstanbul: Kabalcı Yayı- nevi, 2000.
Çetin, Özer. “Jung Psikolojisinde Rüya,’’ Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19 (2), 2010: 249-269.
Çoruhlu, Yaşar. “Orta Asya’dan Anadolu’ya Çatma lahit veya Taş Sandukalarda Görülen Hançer Bıçak Tasvirlerinin Sembolizmi”, 1. Eyüp Sultan Sempozyumu-Tebliğler, İstanbul, 1997: 60 70.
Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi/Taş Devrinden Eleusis Mysteria’ları- na, (çev. Ali Berktay), İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2003.
Ergun, Pervin. Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2004.
Fedakâr, Pınar. “Besleyen mi, Öldüren mi: Türk Mitik Tasavvurunda Anne Arketipinin Antropomorfik Görünümleri”, Millî Folklor, 103 (Güz 2014): 5-19.
Fordham, F. Jung Psikilojisinin Ana Hatları, (çev. AslanYalçıner), İstanbul: Say Yayınları, 2011.
Gül,Veli. Altayca Almıs Kağan Destanı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2008.
Gürses, İ. “Jung’cu Arketip Teorisi Bağlamında Tasavvufî Öykülerin Değerlendirilmesi: Sîmurg Örneği’’, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16 (1), 2007: 77-96.
Gökeri, A. İ. Arketiplere Dayanan Yeni Bir İnceleme Yönteminin Tanıtılarak Bazı Romans ve Epik Niteliğinde Yapıtlara Uygulanması, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF. Yayınları: 1979.
Gömeç, S. “Kagan ve Katun”, DTCF. Tarih Araş- tırmaları Dergisi, (29), Ankara: 1997: 86- 87.
Han, Pir Vilayet İnayet, Jung Psikolojisi ve Tasavvuf, (çev. Kemal Yazıcı-Ramazan Kutlu), İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
Indick, W. Senaryo Yazarları İçin Psikoloji, (çev. Ertan Yılmaz - Yeliz Karaarslan), İstanbul: Agora Kitaplığı, 2011.
İnayet, Alimcan. Türk Dünyası Efsane ve Masallarında Bir Dev Tipi, Yalmavuz/Celmoğuz, , İstanbul: Bilge, Kültür Sanat Yayınevi, 2010.
Jung, C. G. Dört Arketip, (çev. Zehra Aksu Yılmazer), İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
Korkmaz, Ramazan. “Fenemonolojik Açıdan Tepegöz Yorumu”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı ( 19 - 21 Ekim 1999), Ankara, 2000: 259-270.
Oğuz, A. “Toni Morrison’in Sevilen (Beloved) Adı Romanında Anima ve Animus İlk Örnekleri’’, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (2), 2004: 7-13.
Ölçer Özünel, Evrim. “Kendine Dönüşen Kahraman: Oğuz Kağan Destanı’nda İktidar ve Kut”, Millî Folklor, 104 (Kış 2014): 5-19.
Özcan, Tarık. “Oğuz Kağan Destanının Kahramanlık Mitosu Bakımından Çözümlenmesi”, Millî Folklor, 57 (Yaz 2003): 76-81.
Stevens, Antony. Jung, (çev. Ayda Çayır), İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1999.
Sakaoğlu, Saim. Efsane Araştırmaları, Konya: Kömen Yayınları, 2009.
Şenocak, Ebru. “Köroğlu Destanı’nda Simgesel Değerler”, 21. Yüzyılda Köroğlu ve Bolu Araştırmaları, Uluslar Arası Köroğlu, Bolu Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri 17-18 Ekim, Bolu 2009, Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Halk Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 2011: 618-635.
Şenocak, Ebru. “Göç ve Ergenekon Destanlarında Mitostan Ütopyaya Yolculuk’’, Turkish Studies, 8/1 (Kış: 2013): 2525-2537.
Şimşek, Esma ve Ebru Şenocak. “İbn Sîna Hikâyelerinin Arketipsel Tahlili’’, Millî Folklor, 82 (Yaz 2009): 110-121.
______Yukarıçukurova Masallarında Motif ve Tip Araştırması, I-II, C. I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
______ “Türk Kültüründe “Alkarısı” İnancı ve Bu İnanca Bağlı Olarak Anlatılan Efsaneler”, Akra Dergi, 2017, 5 (12): 99-115.
Üçüncü, Kemal. “Tepegöz Masalının Trabzon Varyantı Üzerine Bir Değerlendirme’’, Uluslar Arası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu, Trabzon: Trabzon İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, 2001.