Otoriteye Muhalefet: Şehristânî'nin İbn Sînâ'ya Muhalefeti ve Gazzâlîci Muhalefet Tavrını Dönüştürmesi

Muhâlefet terimi günümüzde çoğunlukla siyasi bir anlamda kullanılmakla birlikte bu terim daha geniş bir anlamda belirli bir alandaki güç sahibine karşı yapılan her türlü itiraz anlamında kullanılabilir. Bazen otoriteyi uyarmak, sarsmak, ele geçirmek ya da ortadan kaldırmak için yapılabildiği gibi bazen de onu sağlamlaştırmaya yönelik yapılabilir. İslam felsefesinin önde gelen otoritelerinden biri olan İbn Sînâ da farklı muhalefetlerle karşılaşmıştır. Bu makalede İbn Sînâ’ya yönelik müstakil bir eleştiri kitabı yazan Şehristânî’yi ve onun eleştirilerinin özelliklerini ele almaya çalıştım. Musâra‘atü’l-felâsife adlı bu eserinden hareketle onun İbn Sînâ muhalifliğinin mahiyetini, bu muhalefetin gerçek nedenini ve amacını değerlendirmeye çalıştım. Bu amaç doğrultusunda bu eseri Gazzâlî’nin Tehâfütü’l-felâsife ile karşılaştırarak ele almaya gayret ettim. Bu sayede İbn Sînâ ve felsefesine yönelik muhalif tavrın Gazzâlî’den sonraki yönüne dair bir bakış yakalamak istedim. Gazzâlî’nin bu muhalif tavrının kendinden sonra kaleme alınmış bir eserde devam mı ettirildiği yoksa dönüştürülmeye mi çalışıldığını ve bu dönüşümün yönünün ne olduğunu tespit etmeye gayret ettim.

Anahtar Kelimeler:

muhalefet, eleştiri, Şehristânî, İbn Sînâ, Gazzâlî, dönüşüm

Opposition to the Authority: al-Shahrastânî’s Oppositon to Ibn Sînâ and the Transformation of al-Ghazzâlî’s Opposition Attitude

In spite of opposition term is today generally used in a political sense the term also can be used in a wider meaning that all kind of objection and criticism against the person who has power in any field. Sometimes it can be done to stimulate, shake, take over the authority or eliminate it. Ibn Sînâ who is one of the greatest authorities of Islamic Philosophy also faced different oppositions. I have dealt with al-Shahrastânî who wrote a separate critic book to Ibn Sînâ and characteristics of his critics. Based on this book called as Kitâb al-Musâra‘a al-Felâsife, I tried to evaluate the nature, real reason and purpose of his opposition to Ibn Sînâ. In accordance with this purpose I have tried to examine this book by comparing with al-Ghazzâlî’s Tahâfut al-Falâsife. By doing so, I aimed to get a general view of the course of this opposite line for Ibn Sînâ and his philosophy after al-Ghazzâlî. I tried to detect whether this oppositional attitude of al-Ghazzâlî is sustained in a later oppositional book or is tried to be transformed and even so, what is the direction of this transformation.

Keywords:

opposition, criticism, al-Shahrastânî, Ibn Sînâ, al-Ghazzâlî, transfor-mation,

PDF

___

Aşukin, N.S. ve Butırskiy, N. P. vd., Politika Sözlüğü, çev.: Mazlum Beyhan, (İstanbul: Sosyal yay. 1979).
Beyhakî. Târîhu hukemâ’i’l-İslâm, tahk. Memduh Hasan Muhammed, (Kahi-re, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 1996).
Çağrıcı, Mustafa. “Ebü’l-Berekât el-Bağdâdî”, DİA, c. X, ss. 300-1.
el-İsfehânî, Ragıp. el-Müfredât, tahk.: Muhammed Seyid Kîlânî, (Lübnan: Dâru’l-Ma‘rife, ts.) s. 156.
Gazzâlî. Tehâfütü’l-felâsife, haz.: Maurice Bouyges, (Beyrouth: Imprimerie Catholique, 1927).
Hourani, George F. “The Chronology of Ghazali’s Writings”, Journal of American Oriental Society, vol. 79, issue, 4, 1959, ss. 225-233.
İbn Hallikan. Vefayâtü’l-‘ayân, tahk. İhsan Abbas, (Beyrut: Dârü’s-Sadr, 1978), c. IV.
Kaya, Mahmut. “Tehâfütü’l-felâsife”, DİA, c. 40, ss. 313-14.
Madelung, Wilferd; Mayer, Toby. “Intoduction: Al-Shahristânî, İs-ma‘ilism and Philosophy”, Shahristânî, Strugling with the Philo-sopher, edit.and translated by Wilfred Madelung, Toby Mayer, (London: I.B. Tauris and Co. Ltd., 2001), s. 1-15.
Medkur, İbrahim. fî’l-Felsefeti’l-İslâmiyyeti; Menhecü ve takbikuhu, (Kahire: Dârü’l- Me‘ârif, 1976), 3.bs. Shihadeh, Ayman. “From Ghazâlî to al-Râzî: 6th/12th Century Develop-ments in Muslim Philosophical Theology”, Arabic Science and Phi-losophy, vol. 15, 2005, ss. 141-79.
Subkî. Tabakâtu’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ, tahk.: Mahmûd Muhammed Tanahi, Abdülfettah Muhammed el-Hulv, (Kahire: Matba‘atü ‘Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1964), c. VI.
Şehristânî. el-Milel ve’n-nihal, tahk.: Ahmet Fehmi Muhammed, (Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-‘ilmiyye, 2009).
Şehristânî. Musâra‘atü’l-felâsife, Struggling with the Philosopher: A Refutation of Avicenna’s Metaphysics, translated by Wilferd Madelung, Toby Mayer, (London, I.B.Tauris, 2001).
Toktaş, Fatih. İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, (İstanbul, Klasik yay.), 2004. s. 2.
Türker, Ömer. “Eş‘arî Kelamının Kırılma Noktası: Cüveynî’nin Yöntem Eleştirileri”, İslam Araştırmaları Dergisi, sy. 19, 2008, ss. 1-23.
Uluç, Tahir. Sühreverdî’nin İbn Sînâ Eleştirisi, (İstanbul: İnsan yay., 2012).
Yıldırım, Ömer Ali. “Mutezile ve Nîşâbûr Fitnesi: Mihnetü Eşâ‘ire”, Din Felsefesi Açısından Mutezile Gelen-Ek-i, Klasik ve Çağdaş Metinler Seç-kisi (II), Der.: Recep Alpyağıl, (İstanbul: İz yay. 2014), s. 696 – 713.
Yıldırım, Ömer Ali. Şehristânî’nin İbn Sînâ Eleştirisi, (İstanbul: Litera yay. 2016).