İslam Mezhepleri Tarihi’nde Karizmatik Liderlik Anlayışı: Hz. Ali Örneği

Bu çalışmada karizmatik liderlik anlayış, onun tarihdeki yeri ve özellikle İslam mezhepleri tarihindeki önemi ele alınmaktadır. Liderlerin karizmatik yapılarıyla toplumları derinden etkileleyerek arkalarından sürükledikleri, toplumların da kendi kurtuluşunu, mutluluğunu onlara sığınmakta buldukları ortaya konmuştur. Araştırmamızda İslam tarihinin önemli şahsiyetlerden biri olan Hz. Ali, karizmatik lider olarak ele alınmış olup, sevenleri tarafından karizmatik liderin haiz olduğu vasıflarla nitelendiği konusuna dikkat çekilmiştir. Onu zaman zaman yücelterek insanüstü güce ulaştıran, uluhiyet atfeden, masum, hatasız olduğunu savunan şahıs ve fırkalara değinilmiştir. Karizmatik liderlik algısının gerçek tarihsel kişiliğin ötesinde farklı niteliklere sahip Hz. Ali tiplerinin oluştuğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Karizmatik Liderlik, Hz. Ali, Masum, Hulûl, Mezhep, İmamet

Charismatic Leadership-based Understanding in the History of Islamic Sects: The Case of Ali B. Abi Talib

This article addresses the understanding of charismatic authority and its charecteristics in the history, especially in the history of Islamic Sects. Charismatic leadership has crucial effect on communities in particular and societies in general. Therefore, charismatic leaders were seen as the saviour and the source of happiness by the crowds.In this study, Ali was depicted as one of essential figures in the Islamic history, as a charismatic leader, stressing ultimate trust to him among the followers. This paper focuses on portraying Ali as having superhuman power, divinity, and innocence. The study also points different perceptions of imam Ali beyond his real historical portray of charismatic personality.

Keywords:

Charismatic Leadership, Ali, Innocent, Sect, Imamat,

PDF

___

Abdülhamid, İrfan, İslamda itikadi mezhepler ve akaid esasları, Çev. M. Saim Yeprem, Marifet Yayınları, İstanbul, 1981.
Abid, S., Abid Ali, ‚Şiilerin Siyasi Teorileri‛, İslam Düşünce Tarihi içinde, Çev., Y.Z. Cömert, İstanbul, 1990.
Ahmadov, Shahı, Sasani Kültürü’nün Şia’nın Teşekkülündeki Rolü, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) An- kara, 2001.
Akyol, Taha, Haricilik ve Şia, İstanbul, 1988.
Akyüz, Niyazi, ‚Dinlerin Teşekkülünde Dini Liderlerin Rolü‛, A.Ü.İ.F.D., Ankara, 1999, Cilt 41, s.275-291.
Ammara, Muhammed, İslâm Devleti, Çev., A. Karababa - S. Barlak, İstan- bul, 1991. Spencer, Herbert, İlk Prensipler, Çev., S. Evrim, İstanbul, 1947.
Aştiyani, Abbas İkbal, Hanedani-Nevbahti, Tahran, 1357.
Ayetullah Şirazi, İnançlarımız, Çev., İsmail Bendiderya, İstanbul, 1997.
Bedevi, Abdurrrahman, Mezahibü’l-İslamiyyin, Beyrut, 1973.
Beğavî, Ebu Muhammed, el-Hüseyin b. Mesud b. Muhammed b. el-Ferra’, Mesabîhü’s-Sünne, tahk.: M. Semmare-C. Zehebî, I Baskı, Beyrut, 1978, c. 4.
Coşkun, San, Weber’de Otorite Tipleri, Ankara, 1996.
Daftary, Farhad, ‚Klasik İsmaîlî İnancında Hz. Ali’nin Yeri‛, Tarihten Teolojiye: İslam İnançlarında Hz. Ali içinde (haz.Ahmet Yasar Ocak), Ankara, 2005.
Douglas, F. Barnes, ‚Charisma and Religious Leadership: An Historical Analysis‛, Journal for the Scientific Study of Religion, 1978, 17 (I): 1-18.
Duverger, Maurice, Siyaset Sosyolojisi, Çev., Şirin Tekeli, Varlık Yay., İstan- bul, trz.,
Ebu’l-Meâli, Muhammed el-Hüseynî el-Alevî (ö.485), Beyanü’l-Edyan, tsh., Abbas İkbal Aştiyâni-Muhammed Tâkî Daneşpujeh, Be-ehtemame Muhammed Debirsiyagî, Tahran 1375.
el-Bağdâdî, el-İmam Abdulkaahir b. Tâhir b. Muhammed, (ö.429), Mezhep- ler Arasındaki Farklar, (el-Fark beyne’l-Fırak), Çev., E. R. Fığlalı, Anka- ra, 1991.
el-Eş’arî, Ebu’l-Hasan Aliyyibni İsmaîl (ö.330), Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallîn, tahk.: Muhammed Muhyiddin Abdi’l-Hamîd, I- II, Beyrut, 1990.
el-Eşari, Ebul-Hasan Ali b. İsmail, el-İbâne an Usuli’-Diyâne, tahk.: Beşir Muhammed Uyûn, Dımeşk, 1413/1993. el-Hârezmî, el-Muvaffak Ahmet b. Muhammed el-Mekkî,(ö.568), el- Menâkıb, tahk.: Malik el-Mahmûdî, 4 c., Kum, 1414. el-Kuleyni, el-Kafi fi’l-Usul, Tahran, 1388, c.I. el-Kummî, Sa’d b. Abdillah Ebî Hâlef el-Eş’âri, Kitâbü’l-Makâlât ve’l-Fırak, tashih ve notlarla neşreden M. C. Meşkur, 2.baskı Tahran, 1360. el-Malati, Ebül-Hüseyin Muhammed b. Ahmed, et-Tenbih ver-Redd ala Ehli’l-Ehva ve’l-Bid’a, Beyrut, 1968.
Enkiri, Gabriel, Les deux heros de I’Islam- Ali-Hussein, (Ali ve Huseyin Do Kahramane İslam), Farsçaya Çev., Foruğ Şahab, Tahran, 1378.
Erdebîli, Mukaddes, Ahmed b. Muhammed, Hadikatü’ş-Şîa, Sa’di Yayınevi, II Baskı, 1361.
Erdebîli, Mukaddes, Ahmed b. Muhammed, Usûl-i Din, tahk.: Mohsen Sadıkî, Kum 1379.
eş-Şehristânî, el-İmam Ebi’l-Feth Muhammed b. Abdi’l-Kerim, Tsh., Ah- med Fehmî Muhammed, el-Milel ve’n-Nihal, I-III, Beyrut trz.
Fıglalı, E. R, ‘Abdullah b. Sebe’, DİA, I/133-4.
Freyer, Hans, Din Sosyolojisi, Çev., Turgut Kalpsiz, A.Ü.İ.F.Yay., 1964.
Frye, Richard, ‚The Charisma of Kingship in Ancient İran‛, İranica Antqua, 6, Leiden, 1964, s.36-54.
Güler, İlhami, ‚Kutsallık ve Dini Metinlerin Dogmalaştırılması‛, I. Kur'ân Sempozyumu, Bilgi Vakfı, Ankara 1994.
Günaltay, Şemsettin, İran Tarihi, Ankara, 1987.
Halife Keskin, Kendi Kaynakları Işığında Şia’nın İnanç Esasları, Beyan Yayınları, İstanbul, trz,
Hamedanî, Ahmed Sabri, İslam’da Caferi Mezhebi ve İmam Cafer Sadık Buy- rukları, Ankara, 1983.
İbn Manzur, Lisanu’l-Arab, Beyrut, 1969.
İbn Şehraşub, Muhammed b. Mazenderânî (588/1192), Menakîb-i Âl-i Ebî Talib, Kum, 1379/1959.
Kâşifu’l-Gıta, Muhammed Hüseyin, Şîa Nedir, Çev., Abdullah Ünlü, İstan- bul, 1996.
Kesrevi, Ahmet, Muşaşiyan ya Bahşi ez Tariho Huzistan, Aban, 1324.
Komisyon, Ehl-i Beyt Mektebine Göre İslam’da Usûl-i Din, Çev., Cafer Bayar, Kevser yay., İstanbul, 2001.
Korkmaz, Sıddık, Tarihin İbn Sebe’ Meselesi, Araştırma Yayınları, Ankara 2005.
Kutlu, Sönmez, ‚İslam Düşüncesinde Tarihsel Din Söylemleri Olgusu‛, İslamiyat, c. IV, sayı. 4, Ankara, 2001.
Kutlu, Sönmez, Mezhepler Tarihine Giriş, Dem Yayınları, İstanbul, 2008.
Mansel, A. Müfit, İran’ın Tarih ve Arkeolojisi, ‚Türk Tarihinin Ana Hatları‛ Eserinin Müsveddeleri, Seri II, No: 7, Akşam Matbaası, İstanbul, trz.
Meşkur, M. Cevad, Tarih-o Siyasi-î Sâsâniyan, Tahran, 1367/ 1988.
Meşkur, M.C., ‚Sebeiyye ya Nehustini Fırkayiki Der İslam Der Dosti Ali aleyhisselam Mibaleğe Kerdend‛, ‚Daneşname‛ Dergisi, sayı 2, yıl 1326.
Meşkur, M.C., Ferhengu Fıraku İslam, Meşhed, 1996.
Meşkur, M.C., Tarih-i Şia ve Fırkahayi İslam ta Karni Çaharim, 6. Baskı, Tah- ran, 1379.
Özarslan, Selim, ‚Şia’nın Dinî Otorite Anlayışı ve Günümüze Yansımala- rı‛, Kelam Araştırmaları Dergisi 3:1, 2005.
Petruşevskiy, İ. N., İslam Der İran, Çev., Kerim Keşaverz, Tahran, h.ş 1363/m.1984.
Refsencani, H.,- Bahüner, M.C., Dünya Bi’set Devrinde, Çev., Umumdünya Ehl-i Beyt Merkezi, Bakü, 1992.
Serrafî Muhammed Takî, Fezaîli Ali (a) ez Zebani Ğayri Şia, Bergozide ya- yınları, Tahran, 1376.
Şeyh Sâduk, Ebû Câfer Muhammed b. Ali İbn Bâbeveyh el-Kummî, Risale- tu’l-İ’tikâdati’l-İmamiyye, Çev., E.Ruhi Fığlalı, Ankara, 1978.
Suphi Salih, İslam Mezhepleri ve Müesseseleri, Çev., İ. Şarmış, İştanbul, 1983.
Tebrizi, Muhammed Sabiri, Caferi Mezhebine Göre Dinin Esasları, Çev., Hüseyin Perviz Hatemi, İstanbul 1965.
Tirmizi, Muhammed b. İsa, Süneni’t-Tirmizi, tahk.: Kemal Yusuf el-Hut, Beyrut, 1988, c.5.
Türkçe Sözlük, TDK Yay., 2 c. 8.bs., Ankara, 1988.
Turner, S. Bryan, Max Weber ve İslâm, Çev., Yasin Aktay, Vadi Yayınları, Ankara 1991.
Watt, W, Montgomery, ‚The Conception of The Charismatic Community In Islâm‛, Numen-7, 1969.
Weber, Max, Sosyoloji Yazıları, Hazırlayanlar: H.Gerth, C. Wrights Mills, Çev., Taha Parla, İstanbul, 1993.
Yakar, Cenap, İnançlar ve Tutumlar Üzerine, Ankara, 1988.
Yüksel, Muhammed Mustafa, Karizmatik Lider Olarak Hz. Ömer, Basıl- mamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2006.