İslâm'ın İlk Dönemlerinde Birlikte Yaşama Çerçevesinde Teolojik Tartışmalar

İslam’ın ilk dönemlerinde etkileşim ve bir arada yaşama tecrübesi, fetihlerle ve diğer medeniyetlere mensup unsurların İslam coğrafyasına katılımıyla gerçekleşmiştir. Sözü edilen bu durum, küçük bir köy haline gelen günümüz dünyasında, insanlar ve medeniyetler arasındaki ilişkilere ve diyaloglara örneklik teşkil edebilecek önemli hususiyetlere sahiptir. Çünkü her iki taraf da birbirini tanıma, birbirinden istifade etme ve kültürel akışın sağlanması yönünde gayret göstermiştir. Bununla birlikte, Kelam âlimleri, ana referanslarına bağlı kalarak, tevhîd inancı esası ekseninde karşılaşmayı ve etkileşimi süzgeçten geçirmiş, içselleştirmiş ve değerlendirmiştir. Nihayetinde, bu noktada İslâm Kelâmında kuramsal olarak özgün ve yeni sentezler ortaya çıkmıştır. Birlikte yaşama tecrübesi, irade hürriyeti, sıfatlar meselesi, halku’l-Kur’ân, atomculuk, nedensellik ve tevil kuramı gibi kelamî tartışmaların olgunlaşması, zenginleşmesi ve çeşitlenmesini sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Diğer Medeniyetlerle Birlikte Yaşama, Barış, Kelime, İslam Kelamı, Tevhîdî Dünya Görüşü, Yabancı Unsurlar.

Theological Disputes Within Framework of Living Together in the Early Islam

Interaction and the experience of living together in early Islam was emerged by conquests and . the participation of the elements belonging to other civilizations to Islamic geography. This mentioned situation has, in today’s world which has become a small village, important traits which constitute a good example for relationships and dialogue between people and civilizations. Because both sides had exerted effort to know each other, to benefit from each other and to ensure the cultural flow. However, the scholars of Kalam had, by being connected to the main references, internalized, strained and evaluated the interaction and meeting in the basis of al-Tawheed. Finally, at this point, theoretically the original and new synthesis has emerged in Islamic Theology. The experience of living together has caused maturation, enrichment and diversity of theological discuusions such as freedom of will, a matter of attributes, Created Speech (halku'l-Qur'an), atomism, causality and theory of interpretation (al-ta’wil).

Keywords:

Living together Other Civilizations, Peace, Logos, Islamic Theology, Monotheistic View of World, and Foreign Factors.,

PDF

___

Abdülcebbâr, el-Kâdî Ebû’l-Hasan, (1988), (ölm. 405/1025), Şerhu’l- Usûli’l-Hamse, thk.Abdülkeîm Osman, Kahire: Mektebetü Vehbe.
Abdülhamîd, İrfan (1983), İslâm’da İtikâdî Mezhepler ve Akâid Esasları, çev. M. Saim Yeprem, İstanbul: Marifet Yayınları.
Adıvar, A. Adnan (1995), Tarih Boyunca İlim ve Din (Bilim ve Din), Beşinci Baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Ammara, Muhammed (1998), Mu‘tezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu, Arapça’dan çev. Vahdettin İnce, İstanbul: Ekin Yayınları.
Aristoteles (1996), Metafizik, çev. Ahmet Arslan, İstanbul: Sosyal Yayın- lar.
Aristoteles (1997), Fizik, Yunanca aslından çev. Saffet Babür, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Aristoteles, (2000), Retorik, çev. Mehmet H. Doğan, Yİstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Aristoteles (2001), Ruh Üzerine, Fransızca’dan çev. Zeki Özcan, Bursa: Alfa Yayınları.
Aydınlı, Osman, (2003), ‚Mezheplerin Oluşum Sürecinde Mevâlî’nin Ro- lü‛, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. II, Sayı: 3, 2003, (ss. 1-26).
el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed (ölm. 429/1037) (1401 / 1981), Kitâbu Usûli’d-Dîn, Üçüncü Baskı, Bey- rut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
el-Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. et-Tayyib el-Bâkıllânî (ölm. 403 / 1013), (1957), Kitâbü’t-Temhîd, nşr. Richard J. Mccarthy, Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şarkiyye.
el-Behiyy, Muhammed (1992), İslâm Düşüncesinin İlâhî Yönü, çev. Sabri Hizmetli, Birinci Baskı, Ankara: Fecr Yayınevi.
Birand, Kâmıran (2001), İlk Çağ Felsefesi Tarihi, Ankara: A.Ü.İ.F. Yayın- ları.
el-Câbirî, Muhammed Âbid, (1999), Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı: Arap-İslâm Kültüründeki Bilgi Sistemlerinin Eleştirel Analizi, çev. Burhan Köroğlu, Hasan Hacak ve Ekrem Demirli, İstanbul: Kitabevi.
el-Câhız, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr (ölm. 255/868) (1416 / 1996), Kitâbü’l- Hayevân, thk. Abdullah Muhammed Hârûn, c. V, Beyrut: Dâru’l- Cîl.
Cârullah, Zühdî Hasan (1410 / 1990), el-Mu‘tezile, Beyrut: el- Mü’essesetü’l-Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr.
Chockr, Melhem (2002), İslâm’ın Hicrî İkinci Asrında Zındıklık ve Zın- dıklar, çev. Ayşe Meral, İstanbul: Anka Yayınları, İstanbul.
el-Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebû’l-Ma‘âlî Abdülmelik b. Abdillah (ölm. 478 / 1085) (1412 / 1992), el-Akîdetü’n-Nizâmiyye fî’l- Erkâni’l-İslâmiyye, thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs.
Damascus, Saint John of (1935), ‚The Discussion of a Christian and a Saracen‛, trans. John W. Woorhis, Muslim World, XXV.
De Boer, T.J. (2001), İslâm’da Felsefe Tarihi, Notlandırarak çev. Yaşar Kutluay, İkinci Baskı, İstanbul: Anka Yayınları.
Dhanani, Alnoor, (1994), The Physical Theory of Kalâm: Atoms, Space, and Void in Basrian Mu‘tazilî Cosmology, Leiden: E. J. Brill.
Ebû Rîde, Muhammed Abdülhâdî (1989), min Şuyûhi’l-Mu‘tezile İbrâhîm b. Seyyâr en-Nazzâm ve Ârâ’uhû’l-Kelâmiyyeti’l- Felsefiyye, İkinci Baskı, Kahire: Dâru’n-Nedîm li’s-Sıhâfe ve’n- Neşr ve’t-Tevzî‘.
Ebû Zeyd, Nasr Hâmid, (2001), İlahi Hitabın Tabiatı: Metin Anlayışımız ve Kur’an İlimleri Üzerine, çev. Mehmet Emin Maşalı, Ankara: Kitâbiyât.
Erdemci, Cemalettin Erdemci (haz.) (2002), ‘Mutekaddimin’ Kelamında Nassı Yorumlama Sorunu ve Aşırı Yorum, (Doktora Tezi), A.Ü.S.B.E. Temel İslam Bilimleri (Kelam) Anabilim Dalı, Ankara.
Frank, Richard M. (1966), The Metaphysics of Created Being According to Abu l-Hudhayl al-‘Allâf: A Philosophical Sdudy of the Earliest Kalâm, İstanbul: Nederlands Historisch-Archaelogisch Instituut.
Garaudy, Roger (2006), Yaşayan İslâm, çev. Mehmet Bayraktar, İstanbul: Pınar Yayınları.
Günaltay, M. Şemsettin (1925), ‚Mütekellimîn ve Atom Nazariyesi‛, DFİFM, I, Sayı: 1, İstanbul.
el-Hayyât, Ebû’l-Hüseyin Abdurrahman b. Muhammed b. Osmân (ölm. 303 / 912) (1988), el-İntisâr ve’r-Redd ‘alâ İbn er-Râvendî’l- Mülhid, thk. Muhammed Hicâzî, Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d- Dîniyye.
İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasan (ölm. 406 / 1015) (1987), Mücerradu Makâlâti’ş-Şeyh Ebî’l-Hasan el-Eş‘arî, thk. Daniel Gımaret, Byrut: Dâru’l-Maşrık.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed (ölm. 456/1064) (1416 / 1996), Kitâbul-Fisal fî’l-Milel ve’l-Ehvâ’ ve’n-Nihal, thk. Ahmed Şemsüddîn, I-III, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İzmirli, İsmail Hakkı (1995), İslâm’da Felsefe Akımları, haz. N. Ahmet Özalp, İstanbul: Kitabevi.
Kazanç, Fethi Kerim (2008), Kadı Abdülcebbar’da Nedensellik Kuramı, Samsun: Etüt Yayınları.
Leaman, Oliver (1992), Ortaçağ İslam Felsefesine Giriş, çev. Turan Koç, Kayseri: Rey Yayıncılık.
Macdonald, Duncan B. (1965), Development of Muslim Theology, Jurisprudence and Constitutional Theory, Beirut: Khayats.
Mahmûd, Abdülhalîm (1955), et-Tefkîru’l-Felsefî fî’l-İslâm, Kahire.
Marx, Karl Heinrich (2001), Demokritos ile Epikouros’un Doğa Felsefele- rindeki Ayırım, çev. Saffet Babür, Ankara: Ayraç Yayınevi.
Nasr, Seyyid Hüseyin (1989), İslâm ve İlim: İslam Medeniyetinde Aklî İlimlerin Tarihi ve Esasları, çev. İlhan Kutluer, İstanbul: İnsan Yayınları.
en-Neşşâr, Alî Sâmî (1977), Neş’etü Fikri’l-Felsefî fî’l-İslâm, Beşinci Bas- kı, Kahire: Dârü’l-Ma‘ârif.
en-Nîsâbûrî, Ebû Reşîd Saîd b. Muhammed b. Saîd (ölm. 400/1009) (1979), el-Mesâ’il fî’l-Hilâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Bağdâdiyyîn, thk. Ma‘n Ziyâde ve Rıdvân es-Seyyid, Beyrut: Ma‘hedü’l-İnmâ’i’l- Arabî.
Numânu’l-Hak, (2007), Seyyid, ‚Hint ve Fârisî Arkaplan‛, İslâm Felsefesi Tarihi, c. I, ed., Seyyid Hüseyin Nasr ve Oliver Leaman, çev. Şamil Öçal ve Hasan Tuncay Başoğlu, İstanbul: Açılımkitap, (ss. 77-97).
Oberman, Julian, (1935), ‚Political Theology in Islam‛, J.A.O.S., No: 55, ss. 138-162.
O’Leary, De Lacy, (2003), İslâm Düşüncesi ve Tarihteki Yeri, çev. Yaşar Kutluay ve Hüseyin Yurdaydın, Birinci Basım, İstanbul: Pınar Yayınları.
Pines, Shlomo (1365/1946), Mezhebü’z-Zerre ve Alâkatühû bi- Mezâhibi’l-Yûnân ve’l-Hünûd, Almanca’dan çev. Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde, Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, Matba‘tü Lecneti’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr.
Pines, Shlomo, (1936), Beitrage zur Islamischen Atomenlehre, Berlin.
Platon (1988), Timaios, çev. Erol Güney ve Lütfi Ay, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Ross, W.D. (1994), Aristoteles, çev. Ahmet Arslan, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
Seale, Morris S. (1964), Muslim Theology, A Study of Origins with Reference to the Church Fathers, London: Luzac & Comp. Ltd.
Söylemez, Mahfuz, (2001), Bedevilikten Hadârîliğe Kufe, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Sweetman, J.W. (1947), Islam and Christian Theology, c. I, London.
Tritton, A. S., (1947), Muslim Theology, London: Luzac & Company Ltd..
Turhan, Mümtaz, (1987), Kültür Değişmeleri: Sosyal Psikoloji Bakımın- dan Bir Tetkik, İstanbul: M.Ü.İ.F.V. Yayınları.
Van Ess, Josef (2000), ‚İslâm Kelâmının Başlangıcı‛, çev. Şaban Ali Düz- gün, A.Ü.İ.F. Dergisi, c. XLI, Ankara: A.Ü. Basımevi, (ss. 398- 423).
Watt, W. Montgomery (1981), İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Umran Yayınları, 1981.
Weber, Alfred (1991), Felsefe Tarihi, çev. H. Vehbi Eralp, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
Wensinck, A.J., (1932), The Musim Creed: Its Genesis and Historical Development, Cambridge: University Press.
Wolfson, H. Austryn (2001), Kelâm Felsefeleri: Müslüman-Hıristiyan- Yahudi Kelâmı, çev. Kasım Turhan, İstanbul: Kitabevi.
Yılmaz, Sabri (2009). Kelamda Tevil Sorunu, Ankara: Araştırma Yayınları.
Theological Disputes
Within Framework of Living Together in the Early Islam
Citation/©: Kazanç, Fethi Kerim, (2009). Theological Disputes Within Framework of Living
Together in the Early Islam, Milel ve Nihal, 6 (2), 51-86.
Abstract: Interaction and the experience of living together in early Islam was emerged by
conquests and . the participation of the elements belonging to other civilizations to
Islamic geography. This mentioned situation has, in today’s world which has become
a small village, important traits which constitute a good example for relationships
and dialogue between people and civilizations. Because both sides had exerted ef
fort to know each other, to benefit from each other and to ensure the cultural flow.
However, the scholars of Kalam had, by being connected to the main references, in
ternalized, strained and evaluated the interaction and meeting in the basis of al
Tawheed. Finally, at this point, theoretically the original and new synthesis has
emerged in Islamic Theology. The experience of living together has caused matura
tion, enrichment and diversity of theological discuusions such as freedom of will, a
matter of attributes, Created Speech (halku'l-Qur'an), atomism, causality and theory
of interpretation (al-ta’wil).
Key Words: Living together Other Civilizations, Peace, Logos, Islamic Theology, Monothe
istic View of World, and Foreign Factors.