İslâm Düşüncesinde Aklın Vahiy Karşısındaki Konumu The Position in the face of the Revelation of the Mind in Islamic Thought

Müslüman âlimler tarih boyunca din açısından insan aklının gücünü ve sınırlarını tartışmıştır. Temel tartışma konularından birisi, iyiyi kötüden ve doğruyu yanlıştan ayrın bir yetenek olarak aklın tek başına kişiyi kurtuluşa ulaştıran bir faktör olup olmadığıdır. Diğeri ise aklın bütün varlığın esası olan hakikati tek başına ne derece kavrayabileceğidir. Nihayet, akıl ile vahiy arasındaki sınır çizgisinin neresi olduğudur. İslâm düşüncesinde insanı diğer canlılardan ayıran bir özellik, onu sorumlu kılan temyîz gücü ve düşünme/anlama melekesi olarak kabul edilen akıl; tarifi, mahiyeti ve çeşitleri açısından oldukça tartışılmıştır. Bununla birlikte akıl, nakil, nass, vahiy veya din ile ilişkisi açısından da inceleme konusu yapılmıştır. Bu makalede İslâm düşüncesinin en köklü problemlerinden biri sayılan aklın nakil karşısındaki konumu ele alınacaktır. Metinde öncelikle İslâm filozofları ve kelâmcıların akla dair görüşleri aktarılacaktır. Ardından Kur’an’ın konuya ilişkin öğretisi tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Akıl, nakil, vahiy, nass, din

The Position in the face of the Revelation of the Mind in Islamic Thought

Muslim scholars had discussed the power of reason and its limits in the respect of religion during the history. One of the main discussion points whether the reason is that a factor which close to salvation as ability that differentiates between false and true, good and bad. The other one is how much the reason could perceive the ultimate reality that basis of whole existence. The final question is where the border line between revelation and reason is. One of the main characteristics which separate human being from other living creatures is reason as to distinguish between right and wrong, and the mental power. The reason had been fairly discussed according to its definition, content and variants in Islamic thought. Nonetheless, reason had been studied considering its relation with narration, nass, revelation and religion. In this article, it will be dealt with reason that is accepted the one of the fundamental problems, over against the narration in Islamic thought. Firstly, the opinions of Islamic philosophers and Kalaam scholars will be narrated. Then, it will be tried to find out Quranic doctrine on that subject.

Keywords:

Reason, credentials, revelation, suras and hadith, religion,

PDF

___

Abdulbâkî, M. Fuâd, El-Mu’cemu’l-Müfehres Li Elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerîm, İstanbul, 1987.
Abrahamov, Binyamin, İslâm Kelâmı, Çev. Emine Buket Sağlam, İstanbul, 2010. ,‚Akıl-Nakil Uyumu Noktasında İbn Teymiyye’nin Yaklaşımı‛, İslâmî İlimler Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 1-2, 2009, S. 385.
Alper, Hülya, İmam Mâtüridî’de Akıl-Vahiy İlişkisi, İstanbul, 2009.
Altıntaş, Ramazan, İslâm Düşüncesinde İşlevsel Akıl, İstanbul, 2003, S. 97-98. , ‚Mu’tezile’de Akıl Anlayışı‛, Kelâm İlmi’nin Yeniden İnşasında Geleneğin Yeri, Elazığ, 2004.
Âlusî, Mahmud, Rûhu’l-Meânî, Beyrut, Trs.
Asad, Muhammad, The Message Of The Qur’an, İstanbul, 2006.
Atay, Hüseyin, Kur’an’a Göre İslâm’ın Temel Kuralları, İstanbul, 1991. , Kur’an’da Bilgi Teorisi, İstanbul, 1982.
Bağdâdî, Abdulkâhir, Usûlü’d-Dîn, Beyrut, 1981.
Basrî, Ebu’l-Hüseyin, El-Mu’temed Fî Usûli’l-Fıkh, Kahire, Trs.
Bedevî, Abdurrahmân, Min Târihi’l-İlhâd Fi’l-İslâm, Beyrut, 1980.
Behiy, Muhammed, İnanç ve Amelde Kur’anî Kavramlar, Çev. Ali Turgut, İstanbul, 1988.
Bolay, Süleyman Haryri, ‚Akıl‛, Dia, (Ii/238-242), İstanbul, 1989.
Bulaç, Ali, İslâm Düşüncesinde Din-Felsefe/Vahiy-Akıl İlişkisi, İstanbul, 1994.
Câhiz, Ebu Osman Amr B. Bahr, Kitâbu’l-Hayevân, Beyrut, 1969.
Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn, Eş-Şâmil Fî Usuli’d-Dîn, Beyrut, 1999.
Cürcânî, Seyyid Şerîf, Kitâbu’t-Ta’rîfât, Beyrut, 1990.
Corbin, Henry, İslâm Felsefesi Tarihi, Çev. Hüseyin Hatemi, İstanbul, 1985.
Çelebi, İlyas, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdulcebbar, İstanbul, 2002. , Kelâm Terimleri Sözlüğü, (Bekir Topaloğlu Ile Beraber), İstanbul, 2010.
Draz, Muhammed A., En Mühim Mesaj Kur’an, Çev. Suat Yıldırım, İzmir, 1994.
Duman, M. Zeki, Beyânu’l-Hak, Ankara, 2006. , ‚Nur Suresi’nin 35. Ayetinin Tefsir ve Te’vili Bağlamında Allah’ın İnsana Dört Hidayeti: Fıtri Din, Akıl, Peygamber ve Kitap‛, Usûl İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3, 2005.
Durusoy, Ali, ‚İbn Sînâ‛, Dia, (Xx/329), İstanbul, 1999.
Ebû Zehra, Muhammed, İbn Hanbel, Hayatuhu ve Asruhu-Ârâuhu ve Fık- huhu, B.Y.Y. (Dâru’l-Fikri’l-Arabî), 1947.
Emiroğlu, İbrahim, ‚Kur’ân’da Akıl ve İnsan‛, Deüifd, Sayı: Xi, İzmir, 1998.
Erdemci, Cemalettin, Kelâm İlmi’ne Giriş, İstanbul, 2009.
Eş’arî, Ebulhasan, Risâletun Fî İstihsâni’l-Havd Fî İlmi’l-Kelâm, Thk. Richard J. Mccarty, The Theoogy Of Al-Ashari Içinde, Beyrut, 1953. , El-İbâne ‘An Usûli’d-Diyâne, Medîne, 1410. , Kitâbu’l-Luma’ Fi’r-Red Ala Ehli’z-Zeyği ve’l-Bida’, Thk., Richard J. Mccarthy, Beyrut 1953. , Makalâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, Nşr. Helmut Ritter, Weisbaden, 1980.
Fârûkî, İsmail Râcî, , Bilginin İslâmîleştirilmesi, Çev. Fehmi Koru, İstanbul, 1987.
Firûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed B. Ya’kûb, El-Kâmusu’l-Muhît, Beyrut, 1993.
Gazzâlî, Ebû Hâmid, El-İktisâd Fi’l-İ’tikâd, (Nşr. İ. Agâh Çubukçu-Hüseyin Atay), Ankara, 1962. , El-Mustasfâ Min İlmi’l-Usûl, Beyrut, Trs. , El-Munkizu Mine’d-Dalâl, Çev. Hilmi Güngör, İstanbul, 1990.
Gölcük, Şerafeddin, Kelâm Tarihi, Konya, 1992.
Güneş, Abdulbaki, Kur’an’da İşlevsel Akla verilen Değer, Van, 2003. , Aklî Tefsir Hareketi, Van, 2003.
Habenneke, Abdurrahmân, El-Ahlâku’l-İslâmiyye, Dımeşk, 1992.
Hayyât, Ebu’l-Hüseyin, Kitâbul-İntisâr ve’r-Red Alâ İbn Râvendî El-Mülhid, Beyrut, 1957, (Nşr. H.S. Nyberg, Beyrut, 1986).
İbn Fûrek, Ebu Bekr Muhammed B. El-Hasan, Mucerredu Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan El-Eş’ari, Tah., Daniel Gimaret, Beyrut, 1987.
İbn Manzûr, Cemaluddîn B. Muhammed, Lisânu’l-Arab, Kahire, Trs.
İbn Rüşd, Ebu’l-velîd Muhammed B. Ahmed, Faslu’l-Makal, (Arapça Aslıy- la), Çev. Bekir Karlığa, İstanbul, 1999.
İbn Sînâ, Eş-Şifa’ El-İlâhiyyât, Nşr. G. C. Anawati-Saîd Zâyid, Kahire, 1960.
İbn Teymiyye, Takiyyuddîn Ahmed, Mecmû’u Fetâvâ, Medine, Trs.
İbnu’l-Arabî, Ebu Bekir, El-Avâsım Mine’l-Kavâsım, Nşr. Ammâr Cemî Tâlibî, Cezayir, 1974.
İbnu’l-Esîr, El-Kâmil Fi’t-Tarih, Beyrut, 1982.
İbnu’l-Murtezâ, Ahmed B. Yahya, Tabakâtu’l-Mu’tezile, Beyrut, 1961.
İbnu’n-Nedîm, Ebu’l-Ferec, Kitabu’l-Fihrist, (Nşr. M. Rıza Teceddüd), Tah- ran 1366.
İsfehânî, Râğıb, El-Müfredât Fî Ğarîbi’l-Kur’an, İstanbul, 1986.
İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-İ Kelâm, Haz. Sabri Hizmetli, Ankara, 1981.
İzutsu, Toshihiko, Kur’an’da Allah ve İnsan, Çev. Süleyman Ateş, Ankara, Ts.
Kâdî, Abdulcebbâr B. Ahmed El-Hemedânî, El-Muğnî Fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, Nşr. İbrâhim Medkûr Editörlüğünde Bir Heyet, Kâhire, 1960-65. , Fazlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile, Tunus, 1974. , Şerhu’l-Usuli’l-Hamse, Thk. Abdulkerîm Osman, Kahire, 1416/1996. , Tesbîtu Delâili’n-Nübüvve, Nşr. Abdulkerîm Osman, Beyrut, 1966.
Karadenız, Osman, ‚Akıl-Vahiy İlişkisi‛, Diyanet İlmi Dergi, C. 33, Sayı: 4, Ankara, 1997.
Karaman, Hayreddin, (Mustafa Çağrıcı-İ. Kâfi Dönmez-Sadrettin Gümüş Ile Birlikte), Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Ankara, 2007.
Karlığa, Bekir, ‚İbn Rüşd‛, Dia, (Xx/259), İstanbul, 1999.
Kaya, Mahmut, ‚Fârâbî‛, Dia, (Xıı/156), İstanbul, 1995.
---------------, ‚Kindî‛, Dia, (Xxvı/45), Ankara, 2002.
Kindî, Ya’kûb B. İsmail, ‚Fî Hudûdi’l-Eşyâi ve Rusûmiha‛, Resâilu’l-Kindî El-Felsefiyye İçinde, Nşr. Muhammed Abdulhâdî Ebû Rîde, Kahire, 1950. , ‚Risâle Fi’l-Akl/Akıl Üzerine‛, Felsefî Risâleler İçinde, Çev. Mah- mut Kaya, İstanbul, 1994.
Kutbî, Muhammed B. Şâkir, Uyunu’t-Tevarîh, Beyrut, 1996.
Kutlu, Sönmez, ‚Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâturîdî‛, İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik İçinde, Haz. Sönmez Kutlu, Ankara, 2003.
Kutluer, İlhan, Akıl ve İtikad, İstanbul, 1998. , ‚İbnu’l-Mukaffa’‛, Dia, C. Xxı, İstanbul, 2000. , ‚İbnü’r-Râvendî‛, Dia, C. Xxı, İstanbul, 2000.
Mâturidî, Ebû Mansûr, Kitâbu’t-Tevhîd, (Nşr. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi), Ankara, 2003. , Te’vilâtu’l-Kur’an, (Tah. Bekir Topaloğlu), İstanbul, 2006.
Mevdudî, Ebu’l-A’lâ, Tefhimu’l-Kur’an, Çev. M. Han Kayani Vd., İstanbul, 1997.
Muhasibî, Hâris B. Esed, Er-Riâye Li Hukukillah, Tah. Abdulkadir Ahmed Atâ, Beyrut, Trs.
Mustafa Sabri Efendi, Mevkifu’l-Akli ve’l-İlmi Min Rabbi’l-Âlemîn, Beyrut, 1992.
Nesefî, Ebu’l-Muîn, Tabsiratu’l-Edille Fî Usûli’d-Dîn, Thk. Hüseyin Atay, Ankara, 1993.
Öner, Neceti, İnsan Hürriyeti, İstanbul, 1982.
Özcan, Hanifi, Maturidîde Bilgi Problemi, İstanbul, 1998.
Özervarli, M. Sait, İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodolojisi ve Kelâmcılara Eleştirisi, İstanbul, 2008.
Öztürk, Mustafa, Kur’an-I Kerim Meâli, İstanbul, 2011.
Razî, Fahreddîn, Et-Tefsîru’l-Kebîr (Mefâtihu’l-Ğayb), Beyrut, 1995. , Kelâm’a Giriş El-Muhassal, Çev. Hüseyin Atay, Ankara, 2002.
Riza, Muhammed Reşit, Tefsîru’l-Menâr, Mısır, 1990.
Salame, Claude, ‚Kelâm İlminin Temellerinde Rasyonalist (Akılcı) ve Literalist (Nakilci, Lafızcı) Akımlar ve Büyük Kelâm Okulları‛, Çev. Kamil Güneş, Mârife, Yıl: 2, Sayı: 1, 2002.
Şâtibî, Ebû İshâk B. Mûsa, El-İ’tisâm, Beyrut, 1991.
Şener, Abdulkadir (Cemal Sofuoğlu-Mustafa Yıldırım Ile Beraber), Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli, İzmir, 2011.
Şehristânî, Abdulkerim, El-Milel ve’n-Nihal, Beyrut, 1986.
Tabatabaî, Muhammed Hüseyin, Tefsiru’l-Mîzân, Tahran, 1362.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed B. Cerir, Tefsîru’t-Taberî, Beyrut, 1992.
Tekineş, Ayhan, ‚İlk Devir İslâm Dünyasında Akıl Üzerine Tartışmalar‛, İstanbul, 2001.
Topaloğlu, Bekir, Kelâm Terimleri Sözlüğü, (İlyas Çelebi Ile Beraber), İstan- bul, 2010.
veliyuddîn, Mir, ‚Mu’tezile‛, M. M. Şerif, İslâm Düşüncesi Tarihi Içinde, Çev. Altay Ünaltay, İstanbul, 1990.
Wensinck, A.J., ‚Mihne‛, İa, (Vii/293-294), İstanbul, 1977.
Yavuz, Yûsuf Şevki, Kur’an-I Kerim’de Tefekkür ve Tartışma Metodu, Bursa, 1981. , ‚Akıl‛, Dia, (Ii/242-246), İstanbul, 1989. , ‚Haber-I Vâhid‛, Dia, (Xv/352-355), İstanbul, 1996. , ‚Kelâm‛, Dia, (Xxv/196-203), Ankara, 2002.
Yazir, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, Trs.
Zemahşerî, Carullah Mahmud B. Ömer, El-Keşşâf An Hakâiki Ğavâmidi’t- Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl Fi Vücûhi’t-Te’vîl, Kum, 1315.
Zeyne, Hüsnî, El-Aklu Inde’l-Mu’tezile Tasavvuru’l-Akl Inde El-Kâdî Abdu’l- Cebbâr, Beyrut, 1980.