İlk Dönem İslam Tarihi Kaynaklarına Göre Cahiliye Araplarında Ahiret İnancı

Cahiliye dönemi Araplarının ahirete inanıp inanmadıkları hakkında ilim çevrelerinde bir tartışma bulunmaktadır. Ahirete inandıklarını söyleyenle-rin yanı sıra inanmadıklarını söyleyenler de vardır. İnanmadıklarını söyle-yenlerin çoğunu Kur’an’ı literal olarak okuyan tefsirci ve kelamcılar oluşturmaktadır. Ancak cahiliye Araplarının ölüm hadisesi gerçekleştikten sonra mevtalarına yaptıkları uygulamalar ve ölüm anlayışları incelendi-ğinde ahirete inandıkları ortaya çıkmaktadır. Bu veriler ile Kur’an ayetleri bir arada mütalaa edildiği zaman Kur’an’ın da aslında o dönem insanın tamamının ahirete inanmadığını söylemediği, aksine bunların bir kısmının ahirete inanmadığını ifade ettiği anlaşılmaktadır. Ahirete inanmayanlar ise sesi gür çıktığı için çoğunlukmuş gibi görünen dehrilerdir. Ancak Kur’an’ın bu yanlış anlayışı düzeltmek için mühmel ifadelerle çokça vurgu-laması, ifadelerin mühmeliyetini gölgede bırakmış tümel ifadelermiş gibi bir algının oluşmasını sağlamıştır

Anahtar Kelimeler:

Cahiliye Arabı, ölüm, ölüm ötesi, ahiret, ahiret inancı

PDF

___

Ahmed b. Mustafa el-Merağî, Tefsiru’l-Merağî, I-XXX, Kahire 1946.
Alauddin Ebubekr b. Mesud b. Ahmed el-Kasanî (el-Kaşanî) (ö: 587/1191), Bedâius’s-sanai’ fi tertibi’ş-şerâi’, I-VII, Daru’l-Kutub el-İlmiyye, 1986
el-Alusî, Mahmûd Şükri (ö1250/1853), Buluğu’l-ereb fi ma’rifetiahvâli’l-Arab, I-III, (tahk: Muhammed Behcet el-Eserî), Beyrut ty,
Ali Çelik, “Asr-ı Saadette Halk İnançları” Bütün Yönleri ile Asr-ı Saadette İs- lam, Beyan Yayınları İstanbul 1994.
Andrevew Peterson, “The Archaeology of Death and Burial in the Islamic World” (edit: Sarah Tarlow, Lev Nilsson Stutez), Oxford University Press, Oxford 2013.
Bedrettin el-Aynî, el-Binâye şerh el-Hidâye, I-XIII, Beyrut 2000.
Cevad Ali, el-Mufassal: Tarihu’l-Arabkabl el-İslam, I-X, Bağdad 2001.
Ebû Abdurrahman el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhidî (ö: 175/791), Kitabu’l-ayn, Beyrut 2005.
Ebu’l-Ferec Barhebraeus Yuhanna İbnu’l-İbrî (ö: 685/1286), Tarihumuhta- sari’d-düvel, (tahk: Anton Salihanî Yesu’î), Beyrut 1992.
Ebû’l-Ferec Cemalettin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-cevzî (ö: 598/1201), Zadu’l-mesîr, I-IX, Beyrut 1978.
Ebu’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed es-Sem’anî et-Temimî el-Mervezî (ö: 589/1096), Tefsiru’l-Kur’an, (tahk: Yasir b. İbrahim-Ğuneym b. Ab- bas), Riyad 1997.
Ebu’l-Velid Muhammed b. Abdullah el-Ezrakî (ö: 250/864), Ahbâru Mekke, (tahk: Rüşdi es-Salih Melhese), I-II (iki cilt bir arada) Beyrut ty.
Gazzalî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed (ö: 505/1111), Mi’yaru’l- ilm, (terc: Hasan Hacak), Yazmalar Başkanlı Yayınları, İstanbul 2013.
__________, Felsefenin Temel İlkeleri: Mekasid, (terc: Cemalettin Erdemci-Ya- sin Aktay), Vadi Yayınları Ankara 2001.
Geoffery King, “Camela and Arabian Balîya and other Forms of Sacrifice: A Review of Archaeological and Literary Evidence”, Arabian Archae- logy and Epigraphy, Blackwell Publishing Ltd., 2009 Singapore, XX, 81-93.
Halebî, Ebü'l-Ferec Nureddin Ali b. İbrâhim b. Ahmed (ö:1044/1635), İn- sanu’l-uyûn, I-III, Mısır 1964.
H. R. Hall, “Death and Disposal of the Dead (Egyptian)”, Encyclopaedia of Religion and Ethics, (ed: James Hasting vd.), Scotland 1994, IV, 458- 464.
İbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdulhak b. Ğalib el-Endelusî el-Muharibî (ö: 542/1148), el-Muharrer el-veciz fi tefsiri kitabi’l-Aziz, (tahk: Abdusse- lam Abduşşafi Muhammed), I-X, Beyrut 1422.
İbn Ebi Hatim er-Razî (ö: 327/938), Tefsiru’l-Kur’ani’l-azim li İbn Hatim er- Razî, (tahk: Es’ad Muhammed et-Tayyib), Mektebet u Nizar Mustafa el-Baz, I-VII, Mekke 1419, VI, 2015.
İbn Habib, Ebû Ca’fer Muhammed (ö.240/854), Kitabu’l-munammak fi ahbâri- Kureyş, (tahk: Hurşid Ahmed Faruk), Beyrut 1985.
__________, Kitabu’l-Muhabber, Beyrut, ty.
İbn Manzur (ö: 711), Lisanu’l-Arab, Beyrut, 1414.
İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed (ö: 230/844), Kitabu’t-tabakat, I-IX, Bey- rut ty.
İbn Said el-Mağribî (ö: 685/1286), Nişvetu’t-tarb fi tarihi cahiliyeti’l-Arab, (tahk: Nüsret Abdurrahman), Ürdün (Amman) ty, 80.
İbnu’l-Esir (630/1232), Câmiu’l-usûl fi ahadisi’r-resûl, (tahk: Abdulkadir Ar- navud), I-XII, MektebetuHulvanî, (ciltler değişik dönemlerde basıl- mıştır. Bizim bilgi aldığımız XI. Cilt 1972 tarihinde basılmıştır).
Kalkaşandî, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Ali b. Ahmed (ö: 821/1418), Subhu’l-a’şa, DarulKutubu’l-İlmiyye, Kahire, 1922.
Mahmut b. Hamza b. Nasr el-Kirmanî (ö: 505/1110), Ğaribu’t-tefsir ve acâibu’t-te’vil, I-II, Beyrut, ty, I, 478.
Mehmet Alıcı, “Zendig-Dehr İlişkisi: Kureyşli Zındıkların Zaman ve Ahiret Algısı”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, cilt: V, sayı IV, Karabük, 2016.
Mehmet Mahfuz Söylemez, “Cahiliye Arap inancında Putların Yeri”, Cahi- liye Araplarının Uluhiyet Anlayışı, (ed: Mehmet Mahfuz Söylemez), Ankara, 2015.
Mehmet Paçacı, Kutsal Kitaplarda Ölümötesi, Ankara, 2001.
Mesut Okumuş, “Kur’an ve Sünnette Dünya ve Ahiret Hayatına Bakış”, Di- yanet İlmi Dergi, Ankara 2010, cilt XLVI, sayı: 1, ss. 119-144.
Mevlüt Güngör, “Kur’an Bağlamında İslam Öncesi Mekke Toplumundaki Tanrı ve Ahiret İnancı”, Dini Araştırmalar Dergisi 2005, cilt VIII, sayı 23, 13-28.
Muhammed b. Abdullah eş-Şeblîed-Dımeşkî (ö.769/1367), Akâmu’l-mercân fi ahkâmi’l-cân, (tahk: İbrahim Muammed el-Cumel), Kahire, ty.
Muhammed b. el-Kasım b. Muhammed ed-Demirî, Tehzibu’ş-şerhi’l-hamâseti ve i’cazilafziha, (hazırlayan: İbrahim b. Mesud b. Kasım es-Sekafî), (Ummu’l-Kura Üniversitesinde Mustafa AbdulhafızSâlim danış- manlığında hazırlanmış lisansüstü tez) Mekke, 1424.
Muhammed İbrâhim Feyyumî, Fi'l-fikri'd-diniyyi'l-cahili, Kahire 1983.
Muhammed Reşid Rıza, Tefsiru’l-menâr, I-XII, Kahire, 1990.
Mukatil b. Süleyman (ö: 150/767), Tefsir u Mukatil b. Süleyman, (tahk: Abdul- lah Muhammed Şahata), Beyrut, 1423.
Mukatil b. Süleyman (ö: 150/767), Tefsir, (tahk: Ahmed Ferid), III, 417.
Nişvân el-Himyerî (ö.573/1177), Şemsu’l-ulûm ve devaukelâmi’l-Arabmine’l- kulûm, (tahk: Hüseyin Abdullah Umerî vd.), I-XI, Beyrut, 1999.
__________, Huru’l-iyn, (tahk: Kemal Mustafa), Kahire, 1948.
Sabah AbboudJasim, “The Excavation of a Camel cemetery at Meleiha”, Arabian Archaelogy and Epigraphy, JohnWiley, 1999, X, 69-101.
el-Şehristanî, Muhammed (ö: 548/1153), Kitabu’l-milel ve’n-nihâl: Book of Re- ligious and Philosophical Sects, (neşr: William Cueton), Londra, 1846.
Şemsuddin Muhammed b. Ahmed el-Hatib eş-Şirinî eş-Şafiî, Siracu’l-munîr fi ianeti ala ma’rifetiba’dimeaniyi’l-kelâmiRabbinael-Hakim el-Habir, I- V,(nşr: Bulak matbaası), Kahire, 1285.
Şevket Kotan, “Cahiliye Dönemi Mekke Dini Ahmesîlik”, Kur’an’ın Anlaşıl- masına Katkısı Açısından Kur’an Öncesi Mekke Toplumu, İstanbul, 2011, 177-189.
Şinasi Gündüz, Din ve İnanç Sözlüğü, Ankara 1998, 379.
Taberî, Muhammed b. el-Cerîr (ö: 310/922), Tefsir, (tahk: Ahmed Muham- med Şakir), I-XXIV, İstanbul, 2000.
Vehb b. Münebbih, Kitâbu’t-ticân fi muluki’l-Himyer, (tahk ve neşer: Merkezu Dirâsâtve’l-ebhâs el-Yemeniye], San’a, 1979.
Yakubî, İbn Vazıh Ahmed b. İshak b. Ca’fer Ya’kubî, (ö: 292/905), Tarih u Yakubî, I-II, Beyrut, 1992.