İlhanlı Hâkimiyeti ve İmâmiye Şiîlerî

Moğolların hâkimiyet kurmaya çalıştığı Müslüman coğrafyaların Sünnî unsurları güçlü bir direnç gösterirken Şiîlerin kendilerini desteklemeleri siyasi olarak Moğolları rahatlatan bir faktör olmuştu. Şiîliler açısından da Moğolların İslam dünyasında belirmeleri ve İlhanlılar dönemi önemli bir siyasi süreç olmuştu. Şiîliğin gelişimi açısından İlhanlı hakimiyeti önemli fırsatlar sunmuştu. Bu sadece Şiî tarihi değil İran tarihi açısından da önem taşımaktaydı. Özellikle İmâmiye Şiîleri bu dönemde bağımsız siyasi bir güç olma ve yönetime müdahale etme fırsatını ele geçirdiği gibi daha önce neredeyse hiçbir tesiri görülmedikleri İran’a yayılma fırsatı bulmuştu. Bugün Şiîlik ile neredeyse özdeşleşen İran coğrafyasının XIII. yüzyıl öncesinde büyük bir kısmının yaygın olarak Sünnî olduğu bilinmektedir. Moğol istilasının oluşturduğu zemin üzerinde tarihte ilk defa Şiî İmâmiye, bir Moğol devleti olan İlhanlılar döneminde resmi mezhep olma gibi bir niteliğe kavuşmuş böylece İran-Azerbaycan’ın uzun bir sürece yayılacak olan Şiîleşme süreci de başlamıştır. Çalışmada, Moğol hakimiyetinin Şiî dünyaya ne gibi fırsatlar sunduğu ve bunların Şiîlerce nasıl değerlendirildiği, İran ve Azerbaycan coğrafyasının ne gibi aşamalardan sonra Şiîleştiği, hepsinden önemlisi de Şiîlerin sağladığı bu fırsatı sadece siyasal nüfuzlarını arttırmak için mi kullandığı sorularına; ayrıca İmâmiye Şiasına ait literatürün bu devirde Sünnî literatüre kıyasla nasıl bir gelişme gösterdiği sorusuna dönemin kaynaklarından hareketle cevap aranacaktır.

Anahtar Kelimeler:

moğol istilası, Şiîler, Şiî Fıkhı, İran, Azerbaycan, İmamiye Şiileri, İlhanlılar

The Ilkhanid Sovereignty and the Shiites of Imamate

Keywords:

The Mongolian Invasion, Shiites of Imamate, Iran, Azerbaijan,

PDF

___

“İbn Teymiyye”, İA. V/II. AlâeddînAtamelikCüveynî, Tarih-i Cihan Güşâ, C. III, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: (1988). Alinge, Curt,Moğol Kanunları,çev: Coşkun Üçok, Ankara: (1967). Bademci, Ali,Cengiz Yasası ve Timur Tüzükatı, İstanbul:(2012). Baltacı, Halil,NecmeddînDâyeRâzî, İstanbul:(2011). Bausani, A.,“İlhanlı Hakimiyeti Zamanında İran’da Din”,Tarih Araştırmaları Dergisi, çev. Mustafa Uyar, Ankara 2002, C. XX,S.32. Bausani, A., “Relegion Under The Mongols”, The Cambridge History of Iran, ed. J. A. Boyle, London 1968, vol V. Brockelman, Carl, “Beyzavî”, İA.,C. II. Daftary, F.,Short History of The Ismailis, EdinburgUniversity, Edinburg:(1998). Davud Benâketî, Tarih-i Benâketî,nşr. M. Şiar, Tahran:(1969). Devletşah Tezkiresi, çev. Necati Tural, İstanbul: (1977),C. II. Ebû El-Kâsım B. Abdullah Muhammed B. Ebû Tâhir ‘Abdullah Kâşânî, Tarih-i Olcâytu,nşr. Mehîn Hambelî, Tahran: (1348). Erdem,İlhan, “Olcâytu Han’ın Ölümüne Kadar İlhanlılar’da Yaşanan Siyasal-Kültürel Gelişmeler ve Yakın-Doğu’ya Etkileri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara 2000, C.XX, S. 31. Erdem,İlhan, “Olcâytu Han’ın Ölümüne Kadar İlhanlılar’da Yaşanan Siyasal-Kültürel Gelişmeler ve Yakın-Doğu’ya Etkileri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara 2000, C.XX, S. 31. İbnFuvâtî, Havâdisu’lCami’ave’t-tacârib en-nâfî’a Fil-mi’e el-Sâbî’a, nşr. Mustafa Cevâd, Bağdad:(1932). Jamal,Nadia Eboo, Survining The Mongols, NizârîQuhistânî and The Continuity of IsmailiTradition in Persia, London: (2002). Özdemir,H. Ahmed, “Tâhirü’l-Mevlevî ve Cengiz ve Hülâgü Mezalîmi Adlı Eseri”, S.Ü., İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, S.11. Özgüdenli,Osman G., Gâzân Han ve Reformları (1295-1304), İstanbul: (2009). Petrushevsky., J I.P., “The Socia-Economic of Iran under The İl-Kans” The Cambridge History of İran, V, The Saljuq and MongolPeriods, ed. A. Boyle, London:(1968). ReşidüddînFazlullâhHemâdanî, Tarih-i Mubârek-î Gâzân Han,nşr. Karl Jhan, London: (1940). Rubruck,William Von, Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk, çev. Zülal Kılıç, Ed. Peter Jackson, İstanbul:(2010). Sarton, George,IntroductionTo The History of Science, C. II, New York: (1975). Spuler, Bertold,İran Moğolları, çev: Cemal Köprülü, Ankara: (1987). Şahin, Hanifi, “Ehli-i Beyt Siyaset İlişkisi”, EKEV Akademi, S.41. Şahin, Hanifi,İlhanlılar Döneminde Şiîlik, Ötüken Neşriyat, İstanbul: (2010). Şirin Beyanî, Din-i Devlet: Der İran Asr-ı Moğol,C. II, Tahran:(1385). Şirinov, Angil,NasîreddünTûsî’de Varlık ve Uluhiyet, İstanbul:(2011). Togan,Zeki Velidî, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul: (1981). Toktaş, Fatih,Meşşâî Felsefi, İstanbul:(2004). Vassâf, Tarih-i Vassâf, Tahran: (1346). Zebihullah-î Safâ, İran Edebiyatı Tarihi, çev. Hasan Almaz, Ankara:(2005), C. II.