Halku’l-Kur’an Meselesinin Politik İstismarı Political Exploitation of Khalq al-Qur’an Issue

Hici II. asrın ilk yarısında ortaya çıkan halku’l-Kur’an meselesi “ilahi kelam” bağlamında yapılan tartışmaların en önemli konularından biridir. Ancak Abbasiler döneminde halku’l-Kur’an meselesinin siyasî bir boyut kazanması bu meseleyi diğer kelamî meselelerden farklı bir konumda değerlendirilmesine sebep olmuştur. Kur’an’ın yaratılıp yaratılmadığı konusunda yapılan kelamî tartışmalar içinde ön plana çıkarılan “Kur’an mahlûktur” söylemi Abbasi halifelerinden Me’mun tarafından devletin resmi politikası olarak benimsenmiş ve bu kelamî söyleme karşı çıkanlara karşı şiddetle mücadele edilmiştir. Kur’an’ın mahlûk olmadığını dile getiren kesimlere karşı uygulanan baskılar İslam tarihine “mihne” olarak geçmiş ve “mihne” ile ortaçağını yaşayan Avrupa’da uygulanan “engizisyon” arasında bir benzerlik kurulmaya çalışılmıştır. Bu makalemizde Kur’an’ın mahlûk olup olmadığı hakkında İslam kelam ekollerinin yaptıkları kelamî tartışmalara girmeden bu meselenin politik istismar konusu haline getirilmesinin sebep ve sonuçları üzerinde duracağız.

Anahtar Kelimeler:

Abbasiler, Mihne, Mu’tezile, Ehl-i hadis, Halku’l-kur’an

Political Exploitation of Khalq al-Qur’an Issue

The problem of khalq al-Qur’an that appeared in the 2nd century of hijra is one of the most important debates on the context of “divine word”. However, gaining political dimension brings this issue to evaluate in a different context rather than theological. The proclamation of “the Qur’an is created”, which upheld after these debates on whether the Qur’an is created or not, has been accepted as a state policy by the Abbasid Caliph al-Ma’mun and whoever objected this theological discourse have been fought back violently. This domination over who pronounce, “The Qur’an is not created” has been addressed as “mihna” in Islamic history and it has been attempted to establish a similarity between “mihna” and “inquisition” that was been happening in medieval Europe simultaneously. In this article, without engaging any theological debates on whether the Qur’an is created or not, the reasons and results of the political exploitation of this issue will be analysed

Keywords:

Abbasid, Mihna, Mu tazila, Ahl al-Hadith, Khalq al-Qur’an,

PDF

___

Buharî, Muhammed b. İsmail, Halku’l-ef’ali’l-ibad ve’r-red ale’l-Cehmiyye ve Ashabi’t-ta’til, Müessesetu’r-Risale, Beyrut-1990.
Carullah, Zühdi, el-Mu’tezile, el-Ehliyye li’n-Neşr ve’t-Tevzi, Beyrut-1973.
Ced’an, Fehmi, el-Mihne, el-Müessesetu’l-Arabiyye li’d-dırasati ve’n-eşr, Beyrut-2000.
Hodgson, M. G. S. İslam’ın Serüveni,(çev. Komisyon) İz Yayınları, İstanbul 1993.
İbn Manzur, Lisanu’l-Arab,Beyrut, ts., XIII, 401.
İbn Teymiyye, Takiyyuddin Ahmed, Muvafakatu sahihi’l-menkul li- sarihi’l- ma’kul, Matbaatu’s-sünneti’l-Muhammediyye, 1950. el-Akidetu’l-Hameviyyetu’l-kübrâ (Mecmuatu’r-Resail içinde), Mekte- betu matbaati Muhammed Ali Subeyh ve evladuhu, 1966.
İbnu’l-Esir, el-Kamil fi’t-tarih, Beyrut-1975.
Kâdî Abdulcebbar b. Ahmed, Şerhu’l- Usuli’l- Hamse, (Thk. Abdulkerim Osman) Mektebetu Vehbe, Kahire-1996.
Koçyiğit, Talat, Hadisçilerle Kelamcılar Arasındaki Münakaşalar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara-1988.
Malatî, Ebu’l-Hüseyin, e’t-Tenbih ve’r-red ala ehli’l-ehvai ve’l-bid’a, Beyrut- 1968.
Muharrem Akoğlu, Mihne Sürecinde Mu’tezile, İz Yayıncılık, İstanbul-2006.
Özafşar, Mehmet Emin İdeolojik Hadisçiliğin Tarihî Arka Planı, Ankara Oku- lu Yayınları, Ankara -1999.
Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Tarihu’l-ümem ve’l-mülûk, (Thk. M. Ebu’l-Fazl İbrahim), Kahire-1962.
Watt, W. Montgomery, İslami Tetkikler,(çev. Süleyman Ateş) A.Ü. Bası- mevi, Ankara-1968.