TÜRKİYE’DE HANEHALKLARININ BALIK TÜKETİM HARCAMALARI: LOGIT VE MULTINOMIAL LOGIT YAKLAŞIMLARI

Çalışmada insan sağlığı üzerinde kanıtlanmış olumlu etkileri olan balık tüketiminin Türkiye hanehalkları için belirleyicileri analiz edilmiştir. Bu amaçla Türkiye İstatistik Kurumu'nun 2018 yılı Hanehalkı Bütçe Araştırması Mikro Veri Setinde yer alan 11.818 hanehalkına ait veriler Logit ve Multinomial Logit (MNL) modelleri ile tahminlenmiştir. Logit modeli ile hanehalklarının balık tüketip tüketmeme kararlarında etkili olan faktörler belirlenmiştir. Model tahmin sonuçlarına göre hanehalkı tipi, gelir düzeyi, hanehalkı büyüklüğü, hanehalkı ortalama yaşı, hanehalkı reisinin eğitim düzeyi ile medeni durum değişkenlerinin balık tüketme kararında etkili oldukları tespit edilmiştir. MNL modeli ile ise balık tüketen hanehalkları içinde balık tüketim harcamasını etkileyen faktörler analiz edilmiştir. Model tahmin sonuçlarına göre modele dahil edilen değişkenlerin tamamının, hanehalklarının balık harcamalarının 60 TL ve üzerinde olma olasılığını pozitif yönde etkilerken, 20 TL’nin altında olma ihtimalini de negatif etkilediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hanehalkı Balık Tüketimi, Logit Modeli, Multinomial Logit (MNL) Modeli, Türkiye

FISH CONSUMPTION EXPENDITURES OF HOUSEHOLDS IN TURKEY: LOGIT AND MULTINOMIAL LOGIT APPROACHES

In the study the determinants of fish consumption that has proven positive effects are analysed for Turkish households. For this purpose, the micro data sets of 2018 Household Budget Survey of Turkish Statistical Institute that encompass 11.818 households are utilised and Logit and Multinomial Logit (MNL) models are estimated. With the Logit model, the factors having effects on fish consumption decision of households are determined. household type, income level, household size, household average age, education level and the marital status of the household head have positive effects on fish consumption. With the MNL model, on the other hand, the factors having effects on fish consumption decision among fish consuming households are determined. According to the model estimation results, it is found that all the variables included in the model have positive effects on household fish consumption over 60 TL and negative effects on the probability to consume less than 20 TL.

Keywords:

Household Fish Consumption, Logit Model, Multinomial Logit (MNL) Model, Turkey,

PDF

___

Abdikoğlu, D.İ., Azabağaoğlu, Ö.M. & Unakıtan, G. (2015). Tekirdağ İlinde Balık Tüketim Eğilimlerinin Belirlenmesi. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 01(01), 69-75.
Adıgüzel, F., Civelek, O., Sayılı, M. & Büyükbay, E.O. (2009). Tokat İli Almus İlçesinde Ailelerin Balık Tüketim Durumu, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 26(2), 35-43.
Ahmad, M., Rab, M.A. & Bimboa, M.A.P. (1993). Household Socioeconomics, Resource Use and Fish Marketing in Two Thanas of Bangladesh. International Center for Living Aquatic Resources Management (ICLARM) Tech. Rep. 40, Manila, Philippines.
Akbay, C., Meral, Y., Yılmaz, H.İ. & Gözek, S. (2013). Türkiye’de Ailelerin Su Ürünleri Tüketiminin Ekonomik Analizi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 16(3), 1-7.
Akçay, Y. & Vatansever, Ö. (2013). Kırmızı Et Tüketimi Üzerine Bir Araştırma: Kocaeli İli Kentsel Alan Örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(1), 43-60.
Arık Çolakoğlu, F., İşmen, A., Özen, Ö.,Çakır, F., Yığın, Ç. & Ormancı, H.B. (2006). Çanakkale İlindeki Su Ürünleri Tüketim Davranışlarının Değerlendirilmesi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 23(1/3), 387-392.
Arslan, M. & İzci, L. (2016). Antalya İli Su Ürünleri Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 12(1), 75-85.
Atay, D., Aydın F. & Yavuzcan Yıldız H. (2002). Su Ürünleri Yetiştirme İlkeleri, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara.
Aydın, M. & Karadurmuş, U. (2012). Consumer Behaviours for Seafood in Ordu Province. Yunus Araştırma Bülteni, 3, 18-23.
Aydın, M. & Karadurmuş, U. (2013). Trabzon ve Giresun Bölgelerindeki Su Ürünleri Tüketim Alışkanlıkları. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 3(9), 71-57.
Aydın, M. & Odabaşı, Y., 2017. Su Ürünleri Tüketim Alışkanlıkları Üzerine Bir Araştırma: Diyarbakır İli Örneği. Türk Denizcilik ve Deniz Bilimleri Dergisi, 3 (2), 101-112.
Bolat, Y. & Telli, Ö. (2019). Denizli İli Su Ürünleri Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Acta Aquatica Turcica, 15(1), 80-90.
Brecard, D., Hlaimi, B., Lucas, S., Perraudeau, Y. & Salladarre, F. (2009). Determinants of Demand for Green Products: An Application to Eco-Label Demand for Fish in Europe, Ecological Economics, 69(1), 115-125.
BSGM (Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü), Su Ürünleri İstatistikleri, https://www.tarimorman.gov.tr/BSGM/Belgeler/Icerikler/Su%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Veri%20ve%20D%C3%B6k%C3%BCmanlar%C4%B1/Su-%C3%9Cr%C3%BCnleri-%C4%B0statistikleri.pdf; (erişim tarihi:22.03.2020).
Burt, J.R. (1988). Fish Smoking and Drying: The Effect of Smoking and Drying on the Nutritional Properties of Fish. Elsevier Applied Science Publishers LTD, London and New York.
Can, M.F., Günlü, A. & Can, H.Y. (2015). Fish Consumption Preferences and Factors Influencing It. Food Science and Technology (Campinas), 35(2), 339-346.
Cengiz, D. & Özoğul, F. (2019). Adana ve Mersin İllerinde Su Ürünleri Tüketimi Anket Çalışması. Çukurova Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 37(1), 159-168.
Cengiz, E. & Topal, M. H. (2009). Balık Tüketimi Tercihini Belirleyen Demografik Değişkenler. Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 211-227.
Çadır, F. & Duman, M. (2013). Keban Baraj Gölü Ova Bölgesi Halkının Balık Tüketim Alışkanlıklarının Araştırılması. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 25(1), 61-70.
Çiçek, E., Akgün, H. & İlhan, S. (2014). Elazığ İli Balık Tüketim Alışkanlığı ve Tercihinin Belirlenmesi. Yunus Araştırma Bülteni, 1, 3-11.
Dereli, H., Çelik, R., Saygı, H. & Tekinay, A.A. (2016). Manisa İli Su Ürünleri Tüketim ve Tercihleri Üzerine Bir Araştırma. Yunus Araştırma Bülteni, 2016(2), 115-128.
Dey, M.M. (2000). Analysis of Demand for Fish in Bangladesh. Aquaculture Economics & Management, 4(1-2), 63-81.
Dilek, S., Paruğ, Ş., Paruğ, A. & Kesgingöz, H. (2019). Kastamonu’da Su Ürünleri Tüketim Tercihleri ve Balık Talebi. Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 7(11), 1844-1857.
Doğan, K. & Gönülal, O. (2014). Gökçeada Balık Tüketim Alışkanlığının Belirlenmesi ve Sosyo-Ekonomik Analizi. İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 29(1), 101-116.
Doğan, N. (2019). TRA1 Bölgesinde (Erzurum, Erzincan, Bayburt) Hanelerin Kırmızı Et, Tavuk Eti ve Balık Eti Tüketimine Yönelik Mevcut Durum Üzerine Bir Araştırma. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 6(2), 285-295.
Ercan, O. & Şahin, A. (2016). Kahramanmaraş Kent Merkezinde Balık Eti Tüketim Analizi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 19(1), 51-65.
Erdal, G. & Esengül, K. (2008). Tokat İlinde Balık Tüketimini Etkileyen Faktörlerin Logit Model ile Analizi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 25(3), 203-209.
Erdoğan Sağlam, N. & Samsun, S. (2018). Yozgat İli Su Ürünleri Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 14(1), 9-16.
Ertuğrul, E. (2000). Et ve Et Ürünleri. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Sektörel Araştırmalar Araştırma Müdürlüğü, Ankara.
Ertürk, E.Y., Karadaş, K. & Şahin, K. (2014). Iğdır İlinde Tüketicilerin Tavuk Eti ve Balık Tercihlerini Belirleyen Faktörler. XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, 3-5 Eylül, Samsun, 1356-1364.
FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) (2018). The state of the World Fisheries and Aquaculture. http://www.fao.org/state-of-fisheries-aquaculture, (erişim tarihi:21.03.2020).
Garcia, Y.T., Dey, M.M. & Navarez, S.M.M. (2005). Demand for Fish in the Philippines: A Disaggregated Analysis, Aquaculture Economics & Management, 9(1-2), 141-168.
Govindasamy, R. & Italia, J. (1999). Evaluating Consumer Usage of Nutritional Labeling: The Influence of Socio-Economic Characteristics. New Jersey Agricultural Experiment Station, P-02137-1-99, New Jersey, USA.
Göğüş, A.K. & Kolsarıcı, N. (1992). Su Ürünleri Teknolojisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara.
Greene, W.H. (2012). Econometric Analysis. 7th Edition, Pearson Education, USA.
Gujarati, D. N. (2004). Basic Econometrics. 4th Edition, McGraw-Hill Companies.
Gül Yavuz, G., Yasan Ataseven, Z., Gül, U. & Gülaç, Z.N. (2015). Su Ürünleri Tüketiminde Tüketici Tercihlerini Etkileyen Faktörler Ankara İli Örneği. Yunus Araştırma Bülteni, 2015 (1), 73-82.
Gülyavuz, H. & Ünlüsayın, M. (1999). Su Ürünleri İşleme Teknolojisi. Şahin Matbaası, Ankara.
Güngör, E.S. & Ceyhun, S.B. (2017). Erzurum ve Van İllerindeki Balık Tüketimi ve Tüketici Tercihleri Üzerine Bir Araştırma. Alınteri Zirai Bilimler Dergisi, 32(2), 1-10.
Gürel, E., Doğan, H.G., Polat, S., Yeşilayer, N. & Buhan, E. (2017). Ağrı İli Merkez İlçede Yaşayan Bireylerin Balık Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 6(3), 26-35.
Hanemann, M.W. (1984). Discrete/Continuous Model of Consumer Demand. Econometrica, 52, 541-561.
Hatırlı, S.A., Demircan, V. & Aktaş, A.R. (2004). Isparta İlinde Ailelerin Balık Tüketiminin Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(1), 245-256.
Hu, T. (1985). Analysis of Seafood Consumption in the U.S. 1970, 1974, 1978, 1981. US Department of Commerce, National Technical Information Service, Springfield, VA.
Kaplan, E., Buhan, E. & Yeşilayer, N. (2019). Mardin İli Balık Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi: Kızıltepe ilçesi örneği. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 8(1), 59-73.
Karakaya, E. & Kırıcı, M. (2016). Bingöl İli Kent Merkezinde Balık Eti Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 6(1), 74-85.
Kennedy, P. (1996). A Guide to Econometrics. 3rd Edition, MIT Press, USA.
Kılıç, E., Soylu, M. & Uzmanoğlu, S. (2019). Ardahan İli Su Ürünleri Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 7(7), 1028-1039.
Kırıcı, M., Çam, O. & Karakaya, E. (2018). Siirt İli Kent Merkezinde Balık Eti Tüketim Yapısı ve Tüketicilerin Satın Alma Eğilimlerinin Belirlenmesi. Akademik Ziraat Dergisi, 7(2), 227-236.
Kızılaslan, H. & Nalinci, S. (2013). Amasya İli Merkez İlçedeki Hanehalkının Balık Eti Tüketim Alışkanlıkları ve Balık Eti Tüketimini Etkileyen Faktörler. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, (5), 61-75.
Kızıloğlu R. & Kızılaslan, H. (2016). Analysis of Factors Affecting Households’ Fish Consumption in Erzurum, Turkey. International Journal of Social Sciences and Education Research, 2(2), 419-427.
Kovljenić, M. & Savić, M. (2017). Factors Influencing Meat and Fish Consumption in Serbian Households - Evidence from SILC Database. Economics of Agriculture, 64(3), 945-956.
Kumar, R.S., Kumar, P., Krishnan, M., Vinay, A. & Kumar, D.K. (2017). Consumption Pattern of Fish in Uttar Pradesh, India. International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences, 6(9), 2854-2861.
Maddala, G. (1983). Limited Dependent and Qualitative Variables in Econometrics. New York: Cambridge University Press.
McFadden, D. (1981). Econometric Models of Probabilistic Choice. In C. F. Manski & D. McFadden (Eds.), Structural Analysis of Discrete Data with Econometric Applications (pp. 198-272). Cambridge: MIT Press.
Murray, R.K., Mayes, P.A., Granner, D.K. & Rodwell, V.W. (1993). Harper’in Biyokimyası. Barış Kitapevi, İstanbul.
Myrland, Q., Trondsen, T., Johnston, R.S. & Lund, E. (2000). Determinants of Seafood Consumption in Norway: Lifestyle, Revealed Preferences, and Barriers to Consumption. Food Quality and Preference, 11, 169-188.
Olgunoğlu, İ.A., Bayhan, Y.K., Olgunoğlu, M.P., Artar, E. & Ukav, İ. (2014). Adıyaman İlinde Balık Eti Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 9(1), 21-25.
Olsen, S.O. (2003). “Understanding the Relationship between Age and Seafood Consumption: The Mediating Role of Attitude, Health Involvement and Convenience”. Food Quality and Preference, 14(3), 199-209.
Orhan, H. & Yüksel, O. (2010). Burdur İli Su Ürünleri Tüketimi Anket Uygulaması. Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 5(1), 1-7.
Our World in Data, (2020). Fish and Seafood Consumption Per Capita, 2017. https://ourworldindata.org/grapher/fish-and-seafood-consumption-per-capita, (erişim tarihi:22.03.2020).
Özkan, B., Hatırlı, S.A., Yılmaz, İ., Öztürk, E. & Aktaş, A.R. (2006). Antalya İlinde Tüketicilerin Balık Tüketimi ve Satınalma Tercilerinin Analizi. Türkiye VII. Tarım Ekonomisi Kongresi, 13-15 Eylül, Antalya.
Perez-Cueto, F.J.A., Pieniak, Z. & Verbeke, W. (2011). Attitudinal Determinants of Fish Consumption in Spain and Poland. Nutrición hospitalaria: organo oficial de la Sociedad Española de Nutrición Parenteral y Enteral, 26 (6), 1412-1419.
Pigott, G.M. & Tucker, B.W. (1990). Seafood Effects of Technology on Nutrition. Marcel Dekker, Inc. New York.
Rahim, A. & Hastuti, D.R.D. (2017). Demand Estimation of Fresh Sea Fish with Panel Data Model. The 1st International Conference on Education, Science, Art and Technology (the 1st ICESAT), Universitas Negeri Makassar. 22 – 23 July, 279-287.
Salim, S.S. (2014). Demand Pattern and Willingness to Pay for High Value Fishes in India. Journal of the Marine Biological Association of India, 55(2), 48-54.
Saygı, H., Bayhan, B. & Hekimoğlu, M.A. (2015). Türkiye’nin İzmir ve Ankara İllerinde Su Ürünleri Tüketimi. Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 3(5), 248-254.
Saygı, H., Saka, Ş., Fırat, K. & Katağan, T. (2006). İzmir Merkez İlçelerinde Kamuoyunun Balık Tüketimi ve Balık Yetiştiriciliğine Yaklaşımı. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 23(1-2), 133-138.
Seçer, S. & Rad, F. (1993). Su Ürünleri ve Beslenme Politikaları. Su Ürünleri Sempozyumu, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, 14-15 Ekim, Ankara.
Şen, B., Canpolat, Ö. & Atalayoğlu, G. (2011). Elazığ İlinin Bazı İlçelerinde Balık Eti Tüketimi. e-Journal of New World Sciences Academy, 6(2), 43-52.
Şen, B., Canpolat, Ö., Sevim, A.F. & Sönmez, F. (2008). Elazığ İlinde Balık Eti Tüketimi. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 20(3), 433-437.
Şen, İ. & Şahin, A. (2017). Mersin’de Yaşayan Tüketicilerin Balık Tüketim Tercihlerini Demografik Faktörler Açısından Ele Alan Bir Araştırma. AKÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1), 33-46.
Şenol, Ş. & Saygı, H. (2001). Su Ürünleri Tüketimi İçin Bir Ekonometrik Model. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 18(3-4), 383-390.
Temel, T. & Uzundumlu, A.S. (2014). Rize İlinde Hanelerin Balık Tüketimi Üzerine Etkili Olan Faktörlerin Belirlenmesi. Kastamonu Üniversitesi Menba Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 3-2014, 14-22.
Terin, M., Hamamcı, G., Gül, T. & Terin, S. (2016). Van İli Kentsel Alanda Hanelerin Balık Tüketim Yapısı ve Satın Alma Davranışlarının Belirlenmesi, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 33(3), 241-249.
Tolon, M.T. & Elbek, A.G. (2016). Su Ürünleri Tüketim Yapısı ve Tüketim Sıklığını Etkileyen Etkenlerin İncelenmesi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 33(3), 271-277.
Trondsen, T., Braaten, T., Lund, E. & Eggen, A.E. (2004). Health and Seafood Consumption Patterns Among Women Aged 45-69 Years: A Norwegian Seafood Consumption Study. Food Quality and Preference, 15, 117-128.
Turan, H., Kaya, Y. & Sönmez, G. (2006). Balık Etinin Besin Değeri ve İnsan Sağlığındaki Yeri. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 23 (1/3), 505-508.
TÜDAV (Türk Deniz Araştırmaları Vakfı), (2017). 2017 Yılı Türkiye Denizleri Raporu. http://tudav.org/wp-content/uploads/2018/04/TUDAV_2017_Denizler_Raporu_s.pdf, (erişim tarihi:22.03.2020.
Verbeke, W. & Vackier, I. (2005). Individual Determinants of Fish Consumption: Application of the Theory of Planned Behaviour. Appetite, 44(1), 67-82.
Yüksel, E. & Diler, A. (2019). Ankara İlinde Su Ürünleri Tüketim Tercihlerinin Belirlenmesi. Aydın Gastronomy, 3(1), 11-21.
Yüksel, F., Karaton Kuzgun, N. & Özcan, E.İ. (2011). Tunceli İli Balık Tüketim Alışkanlığının Belirlenmesi. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, Yıl: 3, 2(5), 28-36.
Zhou, L., Jin, S., Zhang, B., Cheng, G., Zeng, Q. & Wang, D. (2015). Determinants of Fish Consumption by Household Type in China. British Food Journal, 117(4), 1273-1288.