TÜRKİYE'DE DEPREM HARCAMALARININ FİNANSMANI AMACIYLA YÜRÜRLÜĞE KONULAN VERGİLERİN İNCELENMESİ

Türkiye’de 1999 yılında meydana gelen deprem felaketlerinin ardından, bölgede yaşanan hasarların giderilmesi için yapılacak harcamalarının finansmanı amacıyla bazı yeni vergiler yürürlüğe konmuştur. Geride kalan 21 yıllık süreçte bu vergilerin bir kısmı yürürlükten kalkmış, bir kısmı ise kalıcı hale gelmiştir. 2020 yılında meydana gelen Elazığ ve İzmir depremlerinin ardından, bu vergilerden elde edilen gelirlerin neden deprem harcamaları için kullanılmadıkları sorgulanmış ve ne amaçlarla kullanıldıkları tartışılmaya başlanmıştır. Doküman analizi yöntemi kullanılan çalışma, kamuoyunda deprem vergileri olarak bilinen vergilerin getiriliş amaçları ile bu vergilerden elde edilen gelirlerin doğrudan deprem harcamaları için kullanılamama nedenlerini açıklamayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda, ilk olarak tarihsel yorum yöntemiyle bu vergileri düzenleyen kanun gerekçeleri analiz edilmiştir. Ulaşılan sonuçlar bu vergilerin yalnız deprem harcamalarının finansmanı için değil, aynı zamanda ekonomik istikrar programının bir gereği olarak da uygulandıklarını ortaya koymaktadır. Ayrıca, bütçenin genellik ilkesi gereği bu vergilerin doğrudan deprem harcamalarının finansmanı için kullanılmalarının mümkün olmadığı anlaşılmaktadır. Bu nedenle olası bir deprem felaketinin finansmanı için en uygun finansman kaynağının, uygulanacak bir deprem fonu olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Deprem Vergileri, Deprem Harcamaları, Özel İletişim Vergisi, Şans Oyunları Vergisi, Deprem Fonu

ANALYZING OF TAXES WHICH WERE IMPLEMENTED FOR FINANCING OF EARTHQUAKE EXPENDITURES IN TURKEY

After the earthquake disaster in 1999 in Turkey, some new taxes put into effect for financing of the expenditures which to be made in order to eliminate the damage in the region. In the past 21 years, some of these taxes have been abolished and some have become permanent. Following the Elazig and Izmir earthquakes that occurred in 2020, it was questioned why the revenues obtained from these taxes were not used for earthquake expenditures and it has began to discussed for what purposes they were used for. The study, using the document analysis method, aims to explain the purposes of levying taxes, which are known as earthquake taxes in the public, and the reasons why the revenues from these taxes cannot be used directly for earthquake expenditures. In this context, firstly, the law's preambles of these taxes were analyzed by using historical interpretation method. The results show that these taxes are applied not only for the financing of earthquake expenditures but also as a requirement of the economic stabilization program. In addition, it is understood that these taxes cannot be used directly for financing earthquake expenditures due to the generality principle of the budgeting. Therefore, it has been concluded that the most suitable source for financing a possible earthquake disaster is an earthquake fund which to be implemented.

Keywords:

Earthquake Taxes, Earthquake Expenditures, Special Communication Tax, Gambling Tax, Earthquake Fund,

PDF

___

Akar, S. (2013). Doğal afetlerin kamu maliyesi üzerine etkisi: Türkiye örneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Akdoğan, A. (2011). Kamu maliyesi, Ankara: Gazi Kitabevi.
Anderson, B. (2021). Budgeting for disasters (Based on a paper by Marvin Phaup). OECD. https://www.oecd.org/gov/budgeting/42407562.pdf
Aral, O. (2021, Şubat 9). Varlık Fonu’na Sayıştay denetimi talebi…. Dünya. https://www.dunya.com/kose-yazisi/varlik-fonuna-sayistay-denetimi-talebi/610245.
Ataç, E. (1986, Mayıs). Kamu sektöründe etkinlik açısından fonların değerlendirilmesi. 2. Maliye Eğitimi Sempozyumunda sunulan bildiri. http://www.maliyesempozyumu.org/wp-content/uploads/2017/10/MaliyeSempozyumu_2_65_81.pdf
Batı, M. (2020). Deprem vergilerinin başka yerlerde kullanılması nasıl engellenebilir? Sözcü. https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/deprem-vergilerinin-baska-yerlerdekullanilmasi-nasil-engellenebilir-6108675/
BBC. (2011). Japan government announces disaster relief budget. BBC. https://www.bbc.com/news/business-13167014
Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK). (2020). Faaliyet raporu: 2020 mali yılı. Erişim adresi https://www.dask.gov.tr/content/pdf/2020_dask_faaliyet_raporu.pdf
Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK). (2021). DASK hakkında. DASK. https://www.dask.gov.tr/hakkinda.html
Durdu, M. (2018). Türkiye'de bütçe dışı fon uygulamaları ve varlık fonu. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Karatepe, K. (2006). Mali anayasada değişiklik sorunu: 5018 çözümlemesi, Memleket Siyaset ve Yönetim, 1(2), 43-94.
NTVMSNBC. (2001). Hazine: Fonlar israfa neden oluyor. NTVMSNBC. http://arsiv.ntv.com.tr/news/101822.asp
Peacock, A. T. ve Wiseman, J. (1961). The growth of public expenditure in the United Kingdom. National Bureau of Economic Research: Cambridge, 72. https://www.nber.org/system/files/chapters/c2302/c2302.pdf
Saygılı, M. K. (2002). Türkiye'de kamu fonu uygulaması, (Uzmanlık tezi). Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara.
Selen, U. ve Tarhan, B. (2014). Türkiye’de bütçe hakkı algısı, Bursa: Star Ajans.
The Nippon Foundation. (2021). Special fund for disaster preparedness. The Nippon Foundation. https://www.nippon-foundation.or.jp/en/what/projects/disaster_fund
Tüğen, K. (2013). Devlet bütçesi, İzmir: Bassaray Matbaası.
Türkiye Büyük Millet Meclisi. (1999). 4481 sayılı kanun gerekçesi, TBMM Kanun ve Karar Bilgi Sistemi. https://www.tbmm.gov.tr /kanunlarvekararlar.htm
Türkiye Büyük Millet Meclisi. (2001). 4705 sayılı kanun gerekçesi, TBMM Kanun ve Karar Bilgi Sistemi. https://www.tbmm.gov.tr /kanunlarvekararlar.htm
Türkiye Büyük Millet Meclisi. (2003). 5035 sayılı kanun gerekçesi, TBMM Kanun ve Karar Bilgi Sistemi. https://www.tbmm.gov.tr /kanunlarvekararlar.htm
T.C. Anayasa Mahkemesi. (2001). Anayasa Mahkemesi 28.03.2001 tarih ve E. 1999/51, K. 2001/63 sayılı kararı. T.C. Anayasa Mahkemesi Kararlar Bilgi Bankası. https://www.tbmm.gov.tr/kanunlarvekararlar.htm
T.C. Anayasa Mahkemesi. (2005). Anayasa Mahkemesi 06.05.2005 tarih ve E. 2001/379, K. 2005/3 sayılı kararı. T.C. Anayasa Mahkemesi Kararlar Bilgi Bankası. https://www.tbmm.gov.tr/kanunlarvekararlar.htm
T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı. (1999). 09.12.1999 tarihli IMF niyet mektubu, TCMB. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2018/11/IMF-ile-yap%C4%B1lan-Stand-ByD%C3%BCzenlemesine-%C4%B0li%C5%9Fkin-09.12.1999-Tarihli-NiyetMektubu.pdf
T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı. (2000). 18.12.2000 tarihli IMF niyet mektubu, TCMB. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/f5c83fd3-2a16-48ff-8fe9- 0e0eed9b2fb3/18.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACEf5c83fd3-2a16-48ff-8fe9-0e0eed9b2fb3-m3fB7yR
T.C. Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü. (2000). Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu, Finansman Kanunu ile 4306 ve 4481 sayılı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun tasarısı ile gerekçesi. TBMM. https://www2.tbmm.gov.tr/d21/1/1- 0776.pdf
T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü. (2020a). 1990-2003 yılları yıllık bazlı konsolide bütçe istatistikleri. T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü. https://muhasebat.hmb.gov.tr/1994-2005-butce-istatistikleri?s=1999-2003
T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü. (2020b). Depremle ilgili yapılan harcamaların dağılımı. T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü. https://muhasebat.hmb.gov.tr/1994-2005-butce-istatistikleri?s=1999-2003
T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü. (2020c). 2003-2005 yılları konsolide bütçe istatistikleri. T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü. https://muhasebat.hmb.gov.tr/1994-2005-butce-istatistikleri?s=1999-2003
T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü. (2021). Genel bütçe istatistikleri, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü. https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri
T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Deprem Dairesi Başkanlığı. (2019). Türkiye deprem tehlike haritası. AFAD. https://deprem.afad.gov.tr/depremtehlike-haritasi
T.C. Maliye Bakanlığı Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü. (2012). Soru önergesi, TBMM. https://www2.tbmm.gov.tr/d24/7/7-0842sgc.pdf
Ünsal, H. (2016). Doğal afetlere yönelik vergi politikaları ve Türkiye uygulamalarının incelenmesi, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 1-23.
Yüce, M. (1999). Vergileme ilkeleri ve ekonomik konjonktür açısından deprem vergilerinin genel bir değerlendirmesi. Mevzuat Dergisi. (21), https://www.mevzuatdergisi.com/1999/09a/03.htm
Yüce, M. (2000). Deprem vergilerinin vergi teorisi ve ekonomik konjonktür açısından bir analizi, İktisat İşletme ve Finans, 15(168), 35-52.