Hediye KUMBASAROĞLU, Emine AŞKAN, Vedat DAĞDEMİR

Türkiye’de domatesin ekonomik analizi

Bu çalışmada sebze üretiminde ekim alanı açısından birinci sırada yer alan, sebze ihracatı açısından da %50 oranında bir pay ile önemli bir yere sahip olan domatesin 2020 yılında uygulanabilir olması amacıyla, Türkiye’deki üretici–tüketici fiyatları ile pazarlama marjı, 2019 yılı verileri kullanılarak incelenmiştir. Çalışmada zaman serisi olarak, 2003-2019 yılları arası seçilmiş ve önemli görülen üretim miktarı ve verim parametreleri hesaba katılarak, domatesin üretim–tüketim, dış ticaret, fiyat dalgalanmaları ve pazarlama marjı üzerinde durulmuştur. Çalışmada öncelikli olarak domatesin cari fiyatlarına bağlı olarak reel fiyatları (2019= 100) hesaplanmıştır. İkinci aşamada, domatesin cari ve reel fiyatları ile pazarlama marjları hesap edilmiştir. Üçüncü aşamada yalnızca cari fiyatlara bağlı olarak üretici ve tüketici zincirleme indeksleri hesaplanarak, yıllık enflasyon oranları ile karşılaştırılmıştır. Çalışmanın son aşamasında ise domatesin arz ve talep modelleri tahmin edilmiş ve istatistiki açıdan yorumlanmıştır. Yapılan karşılaştırmalardan ve yorumlardan, domates arzı için biber üretici reel fiyatı, trend (zaman), hıyar üretici reel fiyatı, tarım işçi reel fiyatı değişkenlerinin etkili olduğu ve domates talebi için de domates tüketici reel fiyatı, milli gelir, hıyar tüketici reel fiyatı ve biber tüketici reel fiyatı değişkenlerinin etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca domatesin arz ve talep fonksiyonuna göre arz elastikiyeti 0.041 ve talep elastikiyeti ise 0.285 olarak hesap edilmiştir. Bu durum tüketicilerin üreticilere nazaran, domates fiyatlarına karşı daha duyarlı olduğu gerçeğini desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Domates, Pazarlama marjı, Arz, Talep, Fiyat değişimleri

Economic analysis of tomato in Turkey

In this study, ranking first in vegetable production in terms of cultivation area; the tomato, which has an important place with a share of 50% in terms of vegetable exports, in order to be applicable in 2020, producer and consumer prices and marketing margins in Turkey were examined using data from 2019. In the study, it was selected as the time series between 2003-2019 and the production-consumption, foreign trade, price fluctuations and marketing margin of tomatoes were considered, taking into account the important production amount and yield parameters. In the study, real prices (2019= 100) were primarily calculated based on the current prices of tomatoes. In the second phase, marketing margins were calculated using the current and real prices of tomatoes. In the third phase, producer and consumer chain indexes are calculated based on current prices and compared with annual inflation rates. In the last phase of the study, the supply and demand models of tomatoes were estimated and interpreted statistically. From the comparisons and comments, it was concluded that the pepper producer real price, trend (time), cucumber producer real price, agricultural worker real price variables are effective for tomato supply and tomato consumer real price, national income, cucumber consumer real price and pepper consumer real price variables are effective for tomato demand. In addition, according to the supply and demand function of the tomato, supply elasticity was calculated as 0.041 and demand elasticity as 0.285. This supports the fact that consumers are more sensitive to tomato prices than producers.

Keywords:

Tomato, Marketing margin, Supply, Demand, Price changes,

PDF

___

AbdElrazig HE, Musa MI, Elsheikh SE (2018) Value Chain Analysis for Tomato Production and Marketing in Khartoum State, Sudan. Current Investigations in Agriculture and Current Research, 5(4): 715-721.
Altundağ S, Güneş T (1992) Türkiye'de patates ve soğanın üretim miktarı ile fiyat ilişkileri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yıllığı. Ankara Üniversitesi Basımevi, s. 52-65.
Aşkan E, Dağdemir V (2015) Türkiye sarımsak piyasasının ekonomik analizi. Alınteri Zirai Bilimler Dergisi 28(B): 19-26.
Bashimov G (2016) Türkiye'nin domates ihracat performansı ve rekabet gücü. Alinteri Journal of Agriculture Sciences 31: 1-8.
Dağdemir V (1998) Türkiye soğan piyasasının ekonomik analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 12: 99-114.
Dağdemir V, Birinci A (1999) Türkiye’de patates pazarlaması ve fiyat dalgalanmalarının üretim üzerine etkisi. II. Ulusal Patates Kongresi, Erzurum.
Demirtaş B, Erkan O (2002) Mersin ilinde 1988-1997 dönemi domates fiyatları analizi. Alatarım Dergisi 1: 17-23.
Erdal G (2006) Tarımsal ürünlerde üretim–fiyat ilişkisinin koyck yaklaşımı ile analizi (domates örneği). Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2: 21-28.
Ertürk Y, Çirka M (2015) Türkiye’de ve Kuzey Doğu Anadolu Bölgesi (KDAB)’nde domates üretimi ve pazarlaması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi 25(1): 84-97.
FAO (2020) Statistical database. http://www.faostat.org. Erişim 15 Şubat 2020.
Güvenç İ (2019) Türkiye’de domates üretimi, dış ticareti ve rekabet gücü. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi 22(1): 57-61.
Keskin G, Çakaryıldırım N (2003) Örtüaltı sebze yetiştiriciliği. Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü 4(8): 1-4.
Keskin G, Gül U (2004). Domates. Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü 5(13): 1-4.
Mamay M, Yanık E (2012). Şanlıurfa’da domates alanlarında domates güvesi [Tuta absoluta (Meyrick) (Lepidoptera: Gelechiidae)]’nin ergin popülasyon gelişimi. Türk Entomol Bülteni 2(3): 189-198.
MGM (2020) İstatistiksel veri tabanı. https://www.mgm.gov.tr. Erişim 04 Mart 2020.
TEPGE (2020) İstatistiksel veri tabanı. https://arastirma.tarimorman. gov.tr/tepge. Erişim 6 Mart 2020.
TİM (2020) İstatistiksel veri tabanı. http://www.tim.org.tr/. Erişim 6 Mart 2020.
TOBB (2020) İstatistiksel veri tabanı. https://www.tobb.org.tr. Erişim 7 Mart 2020.
Topcu Y (2003) Gıda ürünlerinde pazarlama marjı ve cebirsel analiz. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 34(2): 199-207.
TÜİK (2020) İstatistiksel veri tabanı. https://www.tuik.gov.tr. Erişim 20 Şubat 2020.
Uylaşer V (1996) Salça üretim aşamalarına göre bakteri ve maya florasındaki değişim ve bozulmadaki etkileri üzerinde araştırmalar. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
Yesdhanulla S, Aparna B (2018) Marketing channels and price spread of tomato in Chittoor district of Andhra Pradesh. Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry 7(2): 873-876.