TÜRK TARİHİ AÇISINDAN DUNHUANG BÖLGESİNDE ORTAYA ÇIKAN BULGULARIN ÖNEMİ VE TÜRK KÂĞIT-BASKI TEKNİKLERİNİN ARAŞTIRMASI

Tarihte kâğıt, mürekkep ve matbaanın icadı insanlık tarihinde en önemli gelişmelerinden sayılmaktadır. Kâğıt ve mürekkebin kullanımı dönemin mevcut iletişim alışkanlıklarını değiştirerek avantajlı seçenek olarak ön plana çıkmıştır. Söz konusu icatlar başta yazılı eserlerin çoğalmasını hızlandırmış, dönemin önemli gelişmelerini kâğıtlara geçirerek günümüze kadar aktarımı sağlanmıştır. Kâğıdın icadı dünyada dört büyük buluştan biri sayılarak M.Ö 2.yüzyıldan günümüze kadar hala kullanılan yaygın iletişim seçeneği olmuştur. Türklerin yüzyıllardır yaşadığı bölge olan Doğu Türkistan ve Dunhuang bölgesinde son yıllarda yapılan arkeolojik çalışmalarda ortaya çıkartılan bulgularda Türklere ait kâğıt ve baskı tekniğinde kullanılan oyma baskı parçaları bulunmuştur. Türk tarihi açısından oldukça önemli olan bu gelişmeler neticesinde Türklerin kendilerine özgü kâğıt hammaddesini işleyerek kâğıt yaptıkları ortaya çıkarmaktadır. Türklerin kâğıt yapımında kullandıkları ham madde seçimi ve baskı teknikleri incelendiğinde alışılmış Çin kâğıdından ve baskı tekniklerinden farklı olduğunu ortaya koymaktadır. Türk kâğıdı yapımında dut ağacı ve kenevirden elde edilmiş hammaddeler kullanılırken, Çinliler kamış ve ipek kullanılmıştır. Çin’de günümüze kadar bulunan en eski kâğıt ve baskı parçaları Türklerin yaşadığı bölgelerde ortaya çıkartılmıştır. Türk kâğıdı ve baskı parçaları Çin’de bulunan en eski kâğıt kalıntısı ve baskı örneği özelliğini taşımaktadır. Bu makalede başlıca Dunhuang bölgesinde ve Doğu Türkistan bölgelerinde gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda ortaya çıkartılan Türklere ait kâğıt, matbaa ve baskı tekniklerinin detayları araştırılarak tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

İletişim, Kâğıt, Türkler, Tarih, Çin

The Importance of the Findings Emerging In Dunhuang Region In Terms Of Turkish History and the Research of Turkish Paper-Printing Techniques

The invention of paper, ink and the printing press is regarded as one of the most important developments in human history. The use of paper and ink has come to the fore as an advantageous option by changing the current communication habits of the period. These inventions have accelerated the proliferation of written works, and the important developments of the period have been provided to transfer until today. The invention of paper has been a common communication option from the 2nd century BC to the present. In the archaeological studies in East Turkistan and Dunhuang paper and engraved printing pieces used in the printing technique of the Turks have been found in the archaeological studies in recent years. According to these developments, it is revealed that the Turks make paper by processing their own paper raw material. It is understood that the raw materials and traditional production tools used by the Turks in paper making are different from the usual Chinese paper. While raw materials obtained from mulberry tree and hemp are used in making Turkish paper, the Chinese used cane and silk. The oldest pieces of paper and printing found in China were unearthed in regions where Turks lived. Turkish paper and printing pieces are the oldest paper residue and printing sample found in China. In this article, the details of the paper, printing press and printing techniques of Turks unearthed in the archaeological excavations in the Dunhuang region and East Turkistan regions will be investigated and discussed.

Keywords:

Communication, Paper, History, China,

PDF

___

1. Aydın Mihriban Tursun (2019). Records on Uyghurs and Uyghur Language in Dīvān Lügat at-Turk. Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Uygurlar ve Uygurca İle İlgili Kayıtlar: s.42-43.
2. Bozkurt Onur Cevdet; Çubukcu Gökçin (2018). Geçmişten günümüze ve geleceğe yönelik baskı teknolojilerinin grafik tasarıma olan etkisi. 6.Uluslararası matbaa teknolojileri sempozyumu. İstanbul üniversitesi-Cerrahpaşa Üniversitesi. İstanbul, s.948.
3. Cen Zhong Mian (1958). Tujue Jishi, II, Peking, s.1052-1058.
4. Göçmen Muammer (2007). Türklerin kâğıt ve kâğıtçılık tekniklerine katkıları, S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi, Isparta. Fakülte kitapevi baskı merkezi: no:20 bilimsel toplantılar serisi:8:Isparta, s.162.
5. Gömeç Saadettin (2000). Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü, 2. baskı, Ankara, s.3-5.
6. James C.Y; Watt Anne E; Wardwell Cleveland (1997-1998). Museum of Art Staff, Morris Rossabi, Metropolitan Museum of Art Staff, Metropolitan Museum of Art. New York, NY. When Silk was Gold: Central Asian and Chinese Textiles Metropolitan Museum of Art, 1997a，0870998250, 9780870998256，J. P. O Neil (ed.), Along the Ancient Silk Routes, New York, 1982. Exhibition When Silk Was Gold: Central Asian and Chinese Textiles. Cleveland, Ohio; New York.
7. Okudan Gülseri (2019). Taşa Kazınan Tarih Türklerin İlk Yazılı Belgeleri. Tarih Kritik 5 (1) History Critique Ocak 2019 January. s.7.
8. Ögel Bahaddin (1947-1948-1962).İlk Töles Boyları, Belleten, XII, 1948: 795-833Uygurların Menşe Efsanesi, DTCF Dergisi, VI, 12, 1947:1724.Uygur Devleti’nin teşekkülü ve yükseliş devri. Belleten, XIX, 75, 1955:331-376. (1962) İslâmiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara, s. 348.
9. Pan Ji xing (1998). History of Science and Technology of China Paper and Printing Volume. Science Press, Peking, s.447.
10. Peng Jinzhang;Wang Jianjun (2000). Dunhuang Research Institute: ‘The Grottoes in the Northern District of Mogao Grottoes in Dunhuang’ (Vol.1), Beijing: Cultural Relics Publishing House. Peking, s.3-7.
11. Peter Zieme (1975-1958). Buddhstsche Stabremdchtungen der Uguren，Manichäische Kolophone und Könige. s.324-325.
12. Thomas F. Corter(1968). The Invendon of Pritlnq-Chinc and ils spread weslword. New York,1925;G. Hazai-P Zlemeein ujqurlsches Blockdruckfragmenı einer Einleilung zum Vairacchedikasuıra. Acla Or. Hung.21. New York, s.1-14.
13. Raschmann Simone-Christiane (2014). “What Do We Know about the Use of Manuscripts among the Old Uighurs in the Turfan Region ?”. Eurasian Studies. XII: XIII-XX, 523-540.
14. Yang Fuxue (1990). ‘Dunhuang Akademisinde Toplanan Uygur Ahşap Türleri Ayrıca Ahşap Türlerinin İcadı Üzerine’. ‘Dunhuang Çalışmaları’ Sayı 2, Pekin, s.25.
15. Zengin Aslı; Yaman Ümran (2018). Eski Uygur Türkçesi metinleri üzerine Budizm ve maniheizm’in savaşa bakışı. İstanbul üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 58, Sayı: 1, İstanbul,175-216.
16. Zhang Tieshan (2006). Study on the Remnant Leaves of the Uighur, Abidama Moshe’s Theory on Truth and Sparseness ‘Unearthed from Cave B52, Northern District of Mogao Grottoes, Dunhuang. Chinese Uyghur History and Culture Research Series (4), Beibanshe. Peking, s.255-270.
17. Zeren Mehmet; Yıldırım Kürşat.(2014). Türk tarihinde Dunhuang’ın önemi. Türk Dünyası Araştırmaları, sayı:213.s.163.
18. Qing He Ning (2018). Chinese Hardcover Zhong hua Book Company, pekin, s.23-28.