Sibirya’da Ruslar: Rus İşgalinin Katalizörü Olarak Stroganov Ailesi

Rusya’nın cihanşümul bir imparatorluğa dönüşmesinde farklı kökenlerden gelen ve Rusya’nın çeşitli bölgelerinde faaliyet gösteren nüfuzlu ailelerin büyük etkisi olmuştur. Bu ailelerin en önde gelenlerinden birisi de Tatar soylu Stroganov ailesidir. Stroganovlar, Rusya’nın ticari ve içtimai hayatında büyük rol oynamasının yanı sıra özellikle kuzeydeki Türk varlığını etkileyen faaliyetlerin başrolünde bulundular. 16. asrın ortalarından itibaren IV. İvan’dan Kama ve Çusovaya bölgesindeki topraklar üzerinde imtiyazlar alarak birçok ticari faaliyette boy gösterdiler. Ayrıca Batı Sibirya’daki ilk kale/şehirleri inşa edip Rus yayılmacılığının başlamasında âdeta koçbaşı oldular. Bu kolonizasyon faaliyetiyle Batı Sibirya’nın Rus işgaline uğramasına uygun zemini hazırladılar. Volga Atamanlarından olan Yermak Timofeyev’i ve diğer Kozakları kendilerine karşı tehlike arz etmeye başlayan Sibir Hanlığı üzerine gönderdiler. Hanlığın başkenti Sibir, ateşli silahlara sahip olan Kozakların işgaline uğradı. Stroganovlar böylelikle Sibirya’nın zengin topraklarını Ruslara açtı ve bölgenin Ruslaştırılma sürecini başlattı. Bu çalışma, Tatar soylu bir ailenin ekonomik faaliyet vasıtasıyla eski Türk yurdu Batı Sibirya coğrafyasını Çarlık Rusya’sı toprağına dönüştürme sürecine dönemin Rus kaynakları ışığında odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Stroganov Ailesi, Sibir Hanlığı, Yermak, Ruslar, Sibirya

Russians in Siberia: The Stroganov Family as the Catalyst of the Russian Occupation

Powerful families from different origins operating in various regions in Russia have a great impact on Russia’s transformation into a global empire. One of the most prominent of these families is the Tatar noble Stroganov family. From the middle of the sixteenth century, they started many commercial activities, by obtaining concessions from Ivan IV the lands Kama and Çusovaya region. They also built the first castletowns in Western Siberia and pioneered the start of Russian expansion in the region. With this colonization activity, they prepared the ground for the Russian occupation of Western Siberia. They sent Yermak Timofeyev, one of the Volga Ataman, and other Kozaks to the Sibir Khanate, which started to pose a danger to them. Sibir, the capital of the khanate, was occupied by Kozaks, who had firearms. The Stroganovs thus opened the rich lands of Siberia to the Russians and started the Russification process of the region. This study focuses on the process of transforming the old Turkish homeland of West Siberia into the land of Tsarist Russia through the economic activity of a Tatar noble family in the light of the Russian sources of the period.

Keywords:

The Stroganov Family, Sibir Khanate, Yermak, Russians, Siberia,

PDF

___

“Remezovskaya Letopis po Miroviçevu Spisku” (RLPMS), Sibirskiya Letopisi, İmperatorskaya Arheografiçeskaya Komissiya, Sankt-Peterburg 1907, s. 312-366.
“Stroganovskaya Letopis po Spisku Spasskago” (SLPSS), Sibirskiya Letopisi, İmperatorskaya Arheografiçeskaya Komissiya, Sankt-Peterburg 1907, s. 1-46.
“Yesipovskaya Letopis po Pogodinskomu Spisku”, Sibirskiya Letopisi, İmperatorskaya Arheografiçeskaya Komissiya, Sankt-Peterburg 1907, s. 271-295.
“Yesipovskaya Letopis po Sıçevskomu Spisku” (YLPSS), Sibirskiya Letopisi, İmperatorskaya Arheografiçeskaya Komissiya, Sankt-Peterburg 1907, s. 105-170.
Acar, Serkan, Kazan Hanlığı-Moskova Knezliği Siyasî İlişkileri (1437-1552), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.
Baskakov, N. A., Türk Kökenli Rus Soyadları, çev. Samir Kâzımoğlu, Türk Dil Kurumu, Ankara 1997.
Borisov, Nikolay, İvan III, Jizn Zameçatelnıh Lyudey, Moskva 2000.
Dmitriyev, Aleksandr, Permskaya Starina. Sbornik İstoriçeskih Statey i Materialov Preimuşçestvenno o Permskom Krae, Stroganovı i Yermak, Vıpusk IV, Perm 1892.
_____, Permskaya Starina. Sbornik İstoriçeskih Statey i Materialov Preimuşçestvenno o Permskom Krae, Pokorenie Ugorskih Zemel i Sibiri, Vıpusk V, Perm 1894.
Fehner, M. V., Torgovlıya Russkogo Gosudarstva so Stranami Vostoka v XVI Veke, Goskulprosvetizdat, Moskva 1956.
Fişer, İogann Ebergard, Sibirskaya İstoriya s Samago Otkrıtıya Sibiri do Zavoyevaniya Sey Zemli Rossiyskim Orujiyem, Sankt-Peterburg 1774.
Halikov, A. H., Rus Tanınan 500 Bulgar-Tatar Türk Asıllı Sülale, çev. Mustafa Öner, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1995.
İkosov, P. C., İstoriya o Rodoslovii i Bogatsve i Ateçestvennıh Zaslugah Znamenitoy Familii G. G. Stroganovıh (1761), İzdannaya Vasiliy Şişonko, Perm 1881.
İlinskiy, N. V., Totemskiy Kray v Proşlom i Nastoyaşem, 3-Ya Gasudarstvennaya Tipografiya, Vologda 1920.
İlovayskiy, Dmitriy, İstorii Rossii, III, Vek XVI-y, Moskva 1890.
Karamzin, Nikolay Mihayloviç, İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo, IX, Sankt-Peterburg 1843.
_____, İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo, Kiniga 2, Tom VII-XII, Moskva 2006.
Kemaloğlu, İlyas, Altın Orda ve Rusya, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2015.
Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’e Kadar, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
Kuznetsov, Sergey, “Stroganovı: Dva Vajneyşih Şaga, Çtobı Stat Dnastiey”, Vklad. Hudojestvennoe Nasledie Stroganovıh XVI-XVII Vekov v Muzeyah Solvıçegodska i Permskogo Kraya, Permskaya Gosudarstvennaya Hudojestvennaya Galereya, Perm 2017, s. 12-33.
Levşin, Aleksey, Opisanie Kirgiz-Kazaçih Ord i Stepey, Çast 2, Sankt-Peterburg 1832.
Lincoln, W. Bruce, “Vahşi Batı” Sibirya ve Ruslar, çev. Mehmet Harmancı, Sabah Kitapları, İstanbul 1996.
Metternih, Tatyana, Stroganovı: İstoriya Roda, Aleteyya, Moskva 2016.
Miller, Gerard Friderik, Opısanie Sibirskogo Tsarstva i Vseh Proizşedşih v Nem Del, ot Naçala a Osoblivo ot Pokoreniya Ego Rossiyskoy Derjave po Siy Vremena, Akademii Nauk, Sankt-Peterburg 1750.
Nebolsin, Pavel İvanoviç, Pokorenie Sibiri, Sankt-Peterburg 1849.
Polnoe Sobranie Russkih Letopisey, İzdannoe po Vısoçayşemu Poveleniyu Arxeografiçeskoyu Kommissieyu, Tom Dvenadtsatıy, Sankt-Peterburg 1901.
Semuşin, D. L., “Pamorye i Pamorı: Struktura Odnogo İstoriçeskogo Mifa”, Artika i Sever, No: 7, Moskva 2012, s. 45-58.
Sibir Hanlığı Kronikleri I Yesipov Kroniği (SHKYK), çev. Fatih Ünal vd., Ötüken Neşriyat, İstanbul 2020.
Sibir Hanlığı Kronikleri II Stroganov Kroniği (SHKSK), çev. Fatih Ünal vd., Ötüken Neşriyat, İstanbul 2020.
Sibir Hanlığı Kronikleri III Remezov Kroniği (SHKRK), çev. Fatih Ünal vd., Ötüken Neşriyat, İstanbul 2020.
Skrynnıkov, R. G., “Yermak’s Siberian Expedition”, Russian History, XIII/1, (Spring 1986), s. 1-40.
Slovtsov, P. A., İstoriçeskoe Obozrenie Sibiri, I-II, Sankt-Peterburg 1886.
Solodkin, Yakov Grigoryeviç, “K Pervonaçalnoy İstorii Prisoedineniya Sibiri k Rossii (o Nekotorıh Spornıh İnterpretatsyah “Yermakova Vzyatiya” “Kuçumova Tsarstva)”, Bylye Gody, 34 (2014), s. 510-518.
Solovyev, S. M., İstoriya Rossii s Drevneyşih Vremen, Kniga Vtoraya, Tom VI-X, Vtoroye İzdaniye, Sankt- Peterburg 1896.
Spasskiy, Grigoriy, Letopis Sibirskaya, Sankt-Peterburg 1821.
Şişonko, Vasiliy, Permskaya Letopis s 1263-1881 g. Pervıy Period, s. 1263-1613 g., Perm 1881.
Topsakal, İlyas, “17. Yüzyılda Rus Yönetimi ve Kürk Yönetimi”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, (Mart 2011), s. 53-57.
Ustriyalov, Nikolay Gerasimoviç, İmenıtie Lyudı Stroganovı, Sankt-Peterburg 1842.
Ünal, Fatih, “Çarlık Dönemi Rusların Sibirya Araştırmaları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, VIII/41, (Aralık 2015), s. 613-647.
Volerov, F. A. – A. A. Dmitriyev, Rodoslovnaya G. G. Stroganovıh, Perm 1895.
Vvedenskiy, Andrey, Dom Stroganovıh v XVI-XVII. Vekah, İzdatelstvo Sotsialno-Ekonomiçeskoy Literaturı, Moskva 1962.
Witsen, Nikolaes, Noord en Oost Tartarye, Amsterdam 1705.