Tarih öncesi bir yerleşme olan Şanlıurfa'nın kuruluşuna etki eden coğrafi faktörler

Kuaterner dönemde global ölçekteki olumlu iklim değişimleri sonucu, insanların ekvatoral kuşaktan Dünyanın kuzeyine ve güneyine doğru yayılmaya başlamalarıyla ilk etapta bazı yeni yerleşmeler kurulmuştur. Şanlıurfa, insanlığın ilk yerleşmeye başladığı kültürel hayatın ortaya çıktığı, tarımsal faaliyetlerin ivme kazandığı bir dönemde kurulmuş olması nedeniyle tarihi coğrafya açısından önem arz etmektedir. Bu sahadaki uygun iklim şartları, gür su kaynakları, ekonomik faaliyet alanları ve korunma imkanları, Şanlıurfa şehrinin fonksiyonlarında dikkat çekecek derecede bir süreklilik meydana getirmiştir. Bunun sonucunda şehir günümüze kadar yaşamını devam ettirebilmiştir. Şehrin çevresinde yer alan Harran Ovası ve geniş platolar ekonomik faaliyet için uygun imkan sunmalarının yanında, ovanın batısında, kuzey-güney yönünde uzanan fay hattına bağlı olarak çıkan bol su ihtiva eden karstik kaynaklar bir diğer olumlu faktör olarak etkili olmuştur. Ayrıca yerleşmenin kurulduğu alanın doğal ve beşeri yönden savunmaya uygun olması şehrin burada kurulup gelişmesini sağlayan bir diğer olumlu etkendir. Prehistorik dönemden buyana arzettiği önemini koruyan Şanlıurfa, 1992 yılından itibaren Harran Ovasının sulanmasıyla GAP bölgesinin merkezi durumuna yükselmiştir.

Geographical factors effected the establishment of Şanlıurfa in prehistoric

Some new settlements were established as people migrated northward and southward from the equator as a result of global climatic changes. Şanlıurfa is an important place in terms of its historical and geographical aspect. This place was one of the important location where earliest settlements were first formed, cultural life developed and agricultural activites started to form. In adddition, the factors such as climate conditions, enough water sources, rich economic activites and its strategic position have also been the some key factors to carry our its functions. All these factors have been the main reasons for Şanlıurfa to have been exist up to the present. Beside the Harran Plain and the existence of large fruitful plato areas, which provide suitable environmental condition for important agricultural activites, the North-south directions of karstic water resource have also been the main factors in the development of the city. In addition, the location where Şanlıurfa was built in has always provided an easiy defensive character due to its physical geography and the human resources. Since Prehistoric era cruciality of Şanlıurfa has always continued and with the diversion of Euphrates waters to the Harran Plain as aresults of Southeast Anatolian Project, this cruciality has even iscreased more.

___

Akarca, A. (1998) Şehir ve Savunma, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.

Ardos, M. (1992) Türkiye’de Kuaterner Jeomorfolojisi, İstanbul Üniv. Edb. Fak. yay.No: 3373. İstanbul.

Atalay, İ.. (1996) “Pleistosen Sonu ve Holosen Başlarında Anadolu’nun Paleocoğrafya Şartlarına Genel Bir Bakış” Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu, Coğrafya Araşt. Dergisi, Sayı: 4, s.7- 19.

Atalay, İ. (1989) “Türkiye’de Kır Yerleşmelerinin Arazi Degredasyonu Üzerindeki Etkileri”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih kurumu Coğrafya Araştırmaları. s.92-101.

Atalay, İ .(1991) Türkiye Coğrafyası, Yeniçağ basın yayın, Ankara

Çelik, B. (2003a) “Anearly Neolitik Senttlement in the Center of Şanlıurfa, Türkey” Neo- Lithic (2/3: 4-6.).

Çelik, B. (2003b) Şanlıurfa Kent Merkezinde Çanak Çömleksiz Bir Neolitik Yerleşim: Yenimahalle, Hacetepe Üniv. Sosyal Bilimler Enst. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

Çelik, B. (2007) “Yeni Mahalle- Balıklıgöl” Türkiye’de Neolitik Dönem”, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 165-178

Erol, O. (1979) “Dördüncü Çağ(Kuaterner), Ankara Üniversitesi DTCF Yay. No: 28 Ankara.

Erol, O. (1980) “Anadolu’da Kuaterner Pluvial ve İnterpluvial Koşullar ve Özellikle Güney-İç Anadolu’da son Buzul Çağından Bugüne Kadar Olan Çevresel Değişmeler”, Ankara Üniv. DTCF Coğrafya Araştırmaları Derg. Sayı: 9, s.5-16.

Futuyma, J.D (1988) Evolutionary Bioloji, chapter 26 s.737, Sundorland Hours, F. Vd. (1994) Atlas des Sites du proche Orient (14000-5700) Travaux la Maison de I’Orient Mediterraneen, Vol. I-II, No 24. De Boccard, Paris.

Güzel. A (2005) Şanlıurfa İli Yerleşmeleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst. Yayımlanmamış Doktora Tezi, s. 34-50) Ankara.

Hauptmann, H. (2002) “Tarihöncesi – İlkçağ dönemi” Uygarlıklar Kapısı Urfa (Editör: Filiz ÖZDEN), Yapı Kredi Yayınları- 1732, s.25-45

İzbırak, R. (1992) Coğrafya Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları s.194, Ankara.

Kasapoğlu, K.E (1998)” Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Depremselliği” GAP Bölgesinde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu, s. 376-383, Şanlıurfa.

Segal J.B. (2003) Kutsanan Şehir Edessa, İstanbul

Şahin, C (1986) İnsan ve Doğal Çevre, Sosyal Bilgiler A.Ü, AÖF, Eğitim Önlisans Programı s. 156-170

Şahinalp, M.S (2006) “Şanlıurfa Şehrinin Kuruluşuna Etki Eden Etmenler” Ankara Üniversitesi Türkiye Coğ. Araş. Ve Uygulama Merkz.Cilt:4 Sayı:1 s.105-127

Kürkçüoğlu, A.C. (2002) “Tarihi Gelişim Sürecinde Balıklıgöl ve Çevresinin Mimari Dokusu”, Şanlıurfa Uygarlığın Doğduğu Şehir, Ankara.

Kürkçüoğlu, A.C. (2000) İnançlar Diyarı Şanlıurfa, Şanlıurfa Valiliği Kültür Yayınları, (11) , Şanlıurfa.

Özçağlar, A. (1997) Türkiye de Belediye Örgütlü yerleşmeler, Ekol Yay, s.1, Ankara

Özgür, E.M. (2000) Türkiye Coğrafyası, Hilmi Usta Matbaacılık, Ankara.

Tunçdilek, N. (1985) Türkiye’de Röliyef Şekilleri ve Arazi Kullanımı, İstanbul Üniv. Yay. No: 3279, İstanbul.

Tunçdilek, N. (1986) Türkiye’de Yerleşmenin Evrimi, Üniv. Yay. No: 3367, Deniz Bilimleri ve Coğ. Enst. Yay. No. 4 İstanbul.

Tunçdilek N 1985 Türkiye’de Röliyef Şekilleri ve Araziden Yararlanma, İstanbul.

Tunçdilek, N. (1988) Dünya Nüfus Dinamiği, İstanbul Üniv. Yay. No: 3501, Deniz Bilimleri ve Coğ. Enst. Yay.8, İstanbul.

Yalçınkaya, I (1986) “ Güneydoğu Anadolu’ da Yapılan Paleolitik Çağ Araştırmaları Üzerine bir Değerlendirme”, X. Türk Tarih kongresi, Cilt I, s. 35- 42

Yalçınlar, İ. (1967) “ Türkiye’deki Bazı şehirlerin kuruluş ve Gelişmelerinde Jeomorfolojik Temeller” İst. Üniv. Coğ. Esnt. Dergisi, Cilt 8, Sayı:17, s.53-66.