Tâbi‘ûn Döneminde Önemli Bir Müfessir: Mesrûk b. el-Ecda‘ (Biyografik Bir İnceleme)

Biyografik çalışmalar, bir şahsın hayatı hakkındaki bilgilerin bir arada görülebilmesi açısından önemlidir. Bu makalede mevaliye mensup tâbiîlerden olan Mesrûk b. el-Ecda‘, biyografik açıdan ele alınmıştır. Önde gelen sahâbilerden Abdullah b. Mes‘ûd’un öğrencisi olan Mesrûk, aynı zamanda Kûfe tefsir okulunun önemli temsilcilerindendir. Abdullah b. Mes‘ûd’un dışında yüzlerce sahâbîyi gören; bunlar arasında özellikle Hz. Âişe’den çok istifade eden Mesrûk, kendi çağında tâbiûn âlimlerine ve onları takip eden kuşağa hadîs ve tefsirde üstadlık yapmıştır. Bununla birlikte Mesrûk’un hayatı hakkında yapılmış detaylı, müstakil bir çalışmaya maalesef rastlanmamaktadır. Biyografik makale türüne katkı sağlamasını umduğumuz bu çalışmada, Mesrûk’un hayatına dâir ulaşabildiğimiz her türlü detay toplanmıştır. Bir araya gelen bütün bu bilgiler nazara alındığında; ortaya takva üzere son derece dikkatli bir hayat süren, ilmiyle âmil olan ve siyasi kargaşalardan mümkün mertebe uzak duran bir tâbi‘î âlimi portresinin çıktığı görülmektedir. Mesrûk ibadet ve zühd açısından zirve şahsiyetlerden olduğu gibi, kadılık ve zekât âmilliği gibi devlet işlerini de üstün başarıyla icrâ etmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Tâbi‘ûn, Mevâli, Müfessir, Mesrûk, Biyografi

An Important Mufassir in the Tabi‘ūn Period: Masrūq İbn al-Ajda‘ (A Biographical Research)

Biographical studies are important in that information about a person’s life can be seen together. Masrūq Ibn al-Ajda, the one of mawali tabioūn, is taken from the biographical point of view in this article. Masrūq is a prominent representative of the Kufa Tafsir school and also a student of Abdullah Ibn Mas‘ūd, who is one of the leading sahabis (companions). Masrūk saw hundreds of sahabis (companions) besides the Ibn Mas‘ūd and especially he has benefited from Hazrat Aisha among them by learning hadith and tafsir. He also taught to the scholars of tâbioūn and the followers of them in hadith and tafsir in his own age. Nevertheless unfortunately no detailed and specific study of the life of Masrūk is found. In this work which we hope to contribute to the biographical article, every detail we can reach for Masrūk’s life is collected. When all this information is gathered together; it appears that a portrayal of a tâbi‘î scholar, who was lived a very careful life with taqwa, is emerged. Moreover, he had practiced his knowledge perfectly in his life and remained as far away as possible from political turmoil. As well as being from the top personalities in terms of worship and zuhd, Masrûk has performed with great success the state affairs such as judgeship in court and responsibility of zakāt.

Keywords:

Tafsīr, Tabioūn, Mawāli, Mufassir, Masrūq, Biography,

PDF

___

el-‘Abşemî, el-Kādı Muhyiddîn Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Tertîbü’l-emâli’l-hamîsiyye. Thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Abdürrezzak es-San‘ânî, İbn Hümam Ebû Bekir el-Himyerî. el-Musannef. Thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 11 cilt. Beyrut: el- Mektebü’l-İslâmî, 1983.
Ahmed b. Hanbel. Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaût/Âdil Mürşid ö.dğr. 45 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
Ahmed b. Hanbel. el-Esâmî ve’l-Künâ. Thk. Abdullah b. Yusuf el-Cedî‘. Kuveyt: Mektebetü Dâri’l-Aksâ, 1406/1985.
Atar, Fahrettin. “Mükâtebe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31: 531-533. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
el-Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. Meğâni’l-ahyâr. Thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
el-Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali b. Mûsa. Şu‘abu’l-iman. Thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid. 14 cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
el-Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleyman b. Half el-Kurtubî. et-Ta‘dîl ve’t-tecrîh. 3 cilt. Riyad: Dâru’l-Livâ, 1986.
el-Buhârî, Ebû Abdullah İsmail b. İbrahim el-Cu’fî. et-Târîhu’l-kebîr. Thk. Muhammed Abdülmuîd Hân. 8 cilt. Haydarâbad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmanîyye, ts.
el-Cürcânî, Ebû Ahmed b. Adî. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcud/Ali Muhammed Muavvıd. 9 cilt. Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1997.
el-Cündî el-Yemenî, Bahâüddîn. es-Sülûk fî tabakâti’l-ulemâi ve’l-mülûk. Thk. Muhammed b. Ali b. el-Hüseyin el-Ekva‘ el-Hivâlî. 2 cilt. San‘â: Mektebetü’l-İrşâd, 1995.
ed-Dabbî, Ebû Bekir Muhammed b. Halef el-Bağdâdî. Ahbâru’l-kudât. 3 cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1947.
ed-Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer el-Bağâdadî. el-Mü’telif ve’l-muhtelif. Thk. Muvaffak b. Abdillah b. Abdilkādir. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1986.
ed-Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer el-Bağâdadî. Zikru esmâi’t-tâbiîn. Thk. Bûrân ed-Danâvî/Kemal Yusuf el-Hût. 2 cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1985.
Ebû Abdillah el-Mâlikî el-Endelûsî, et-Temhîd ve’l-beyân fî makteli’ş-şehîd Osman. Thk. Mahmûd Yusuf Zâid. Katar: Dâru’s-Sekâfe, 1985.
Ebû Bişr ed-Dûlâbî, Muhammed b. Ahmed b. Hammâd b. Sa‘îd b. Müslim el-Ensârî er-Râzî. el-Künâ ve’l-esmâ. Thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. 3 cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1421/2000.
Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen. Nşr. Mahmûd Avvâme. 5 cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble/Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1998.
Ebû İshâk eş-Şîrâzî, İbrahim b. Ali. Tabakâtu’l-fukahâ. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’l-Râidi’l-Arabî, 1970.
Ebû Nu‘aym Ahmed b. Abdullah el-Isbahânî. Hilyetü’l-evliya ve tabakâtu’l-asfiyâ. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî/Dâru’l-Fikr/Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1989.
Ebû Nu‘aym Ahmed b. Abdullah el-Isbahânî. Târîhu Isbahân. Thk. Seyyid Küsrevî Hasan. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
el-Fesevî, Ebû Yusuf Yakub b. Süfyân b Civân el-Farisî. el-Ma‘rifetu ve‘t-tarîh. Thk. Ekrem Dıyâ el-Ömerî. 3 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
el-Hallâl, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed. es-Sünne. Thk. ‘Atıyye ez-Zehrânî. 7 cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1989.
el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî. Târîhu Bağdâd. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 16 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2002.
el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî. el-Müttefak ve’l-müfterak. Thk. Muhammed Sâdık Âydan el-Hâmidî. 3 cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kādirî, 1997.
Hizmetli, Sabri. “Tarihî Rivâyetlere Göre Hz. Osman’ın Öldürülmesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (1985): 149-176.
el-Isbahânî, Ebu’ş-Şeyh. Tabakâtü’l-muhaddisîn. Thk. Abdülgafur Abdülhak Hüseyin el-Belûşî. 4 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
İbn Abdilberr b. Âsım el-Kurtubî. Câmiu beyâni'l-ilmi ve fadlihi. Thk. Ebu’l-Eşbâl ez-Züheyrî. 2 cilt. Suûdî Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1994.
İbnü’l-‘A’râbî, Ebû Sa‘îd Ahmed b. Muhammed el-Basrî. Mu‘cemu İbni’l-‘A’râbî. Thk. Abdülmuhsin b. İbrâhim b. Ahmed el-Hüseynî. 3 cilt. Suûdi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1997.
İbn Asâkir, Ebu’l-Kāsım Ali b. Hasan. Tarîhu Dımaşk. Thk. ‘Amr b. Garâme el-Umrevî. 80 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1952.
İbn Ebî Hayseme, Ebûbekir Ahmed Züheyr b. Harb. Tarîhu’l-kebîr. Thk. Salâh b. Fethî Hilâl. 4 cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 2006.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Kitâbu’l-musannef fî’l-ehâdîs ve’l-âsâr. Thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzüddin Ali b. Muhammed Abdülkerim. el-Kâmil fi’t-tarîh. Thk. Ömer Abdüsselam Tedmurî. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1997.
İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzüddin Ali b. Muhammed Abdülkerim. Üsdü’l-gâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe. Thk. Ali Mahmud Muavvıd/Adil Ahmed Abdülmevcud. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
İbnü’l-Cezerî, Şemsüddîn Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed, Gāyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. 3 cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1933.
İbn Hacer el-Askalânî, el-Hâfız Ebu’l-Fadl Şihabüddin Ahmed b. Ali. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd/Ali Mahmûd Muavvıd. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed et-Temîmî el-Büstî. es-Sikât. 10 cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1973.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvinî. Sünenu İbn Mâce. Thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. 2 cilt. Beyrut: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
İbnü’l-Mübarek, Ebû Abdurrahman Abdullah et-Türkî. ez-Zühd ve’r-Rekâik. Thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
İbnü’l-Müstevfî, Mübarek b. Ahmed b. Mübarek el-Lahmî. Târîhu Erbil. Thk. Sami b. Seyyid Hammas es-Sakkār. 2 cilt. Bağdat: el-Mektebetü’l-Vataniyye, 1980.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed el-Hâşimî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer en-Nümeyrî. Târîhu’l-Medîne. Thk. Fehîm Muhammed Şeltût. 4 cilt. Cidde: y.y., 1979.
el-‘İclî, Ebu’l-Hasan Ahmed b. Abdullah. Târîhu’s-Sikât. Mekke: Dâru’l-Bâz, 1984.
el-Kelâbâzî, Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed el-Buhârî. el-Hidâye ve’l-irşâd fî ma‘rifeti ehli’s-sikati ve’s-sedâd. Thk. Abdullah el-Leysî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1986.
el-Mervezî, Ebû Abdillah Muhammed b. Nasr b. el-Haccâc. Muhtasar (Kıyamu’l-Leyl, Kıyâmu Ramadân, Kitâbu’l-Vitr). Faysalâbad: Hadîs Akademi, 1988.
el-Mizzî, Cemalüddin Ebu’l-Haccac Yusuf b. Abdurrahman b. Yûsuf. Tehzîbü’l-kemal fî esmâi’r-rical. Thk. Beşşar ‘Avvâd Ma’rûf. 35 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
Moğultay b. Kılıc, Ebû Abdillah Alâuddin el-Bekcerî el-Hıkrî. İkmâlu tezhîbi’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. Thk. Ebû Abdirrahman Âdil b. Muhammed/Ebû Muhammed Üsâme b. İbrâhim. 12 cilt. Kahire: el-Fâruku’l-Hadîse li’t-Tıbâ‘ati ve’n-Neşr, 2001.
Müslim b. el-Haccâc, Ebu’l-Hüseyin. el-Künâ ve’l-Esmâ. Thk. Abdürrahim Muhammed Ahmed el-Kaşkarî. 2 cilt. Medîne: İmâdetü’l-Bahsi’l-İlmî bi’l-Câmiati’l-İslâmiyye, 1984.
en-Nedvî, Seyyid Süleyman. Sîretü Seyyideti Âişe. Beyrut, Dâru’l-Kalem, 2003.
en-Nesâî, el-İmam Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-Kübrâ. Thk. Hasan Abdülmün‘im eş-Şiblî. 10 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2001.
en-Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref. Tehzîbu’l-esmâi ve’l-luğât. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
es-Serrâc, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. İshak el-Horasânî. Hadîsu’s-Serrâc. Thk. Hüseyin b. ‘Ukkâşe b. Ramazan. 4 cilt. Kahire: el-Faruku’l-Hadîse, 2004.
Sezikli, Ahmet. “Amr b. Ma‘dîkerîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3: 88. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Sıbt İbnü’l-Cevzî, Şemsüddin Ebu’l-Muzaffer. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a‘yân. Thk. Heyet. 23 cilt. Şam: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
et-Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb Ebu’l-Kāsım, el-Mu’cemu’l-kebîr. Thk. Hamdi b. Abdilmecid es-Selefî. 25 cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiye, ts.
et-Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb Ebu’l-Kāsım. el-Mu’cemu’l-evsat. Thk. Târık b. Avdillah b. Muhammed/Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. 10 cilt. Kâhire: Dâru’l-Haremeyn, ts.
et-Taberî, Ebû Cafer Muhammed İbn Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
et-Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu me‘âni’l-âsâr. Thk. Muhammed Zührî en-Neccâr/Muhammed Seyyid Câdu’l-Hakk. 5 cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1414/1994.
el-Yâfi‘î, Ebû Muhammed Afîfuddîn Abdullah b. Es‘ad. Mir’âtu’l-cinân ve ‘ibretü’l-yakzân. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Yüksel, Ahmet Turan. “Ubeydullah b. Ziyad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 29-30. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
ez-Zehebî, Şemsüddîn Ebî Abdillah Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. 18 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
ez-Zehebî, Şemsüddîn Ebî Abdillah Muhammed b. Ahmed. Tezkiretü’l-huffâz. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
ez-Zehebî, Şemsüddîn Ebî Abdillah Muhammed b. Ahmed. Tarîhu’l-İslam ve Vefâyâtu’l-Meşâhîr ve’l-A’lam. Thk. Beşşâr Avvȃd Ma‘rûf. 15 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
Ziriklî, Hayreddin b. Mahmûd, el-A‘lam, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.