Nitelikli Hâfızlık Eğitiminde Ezberin Mana İle Bütünleştirilmesinin Önemi

Kur’ân-ı Kerim’i ezberlemek tarih boyunca Müslümanlar için büyük değer olarak telakki edilmiş ve bu bağlamda hâfızlık payesi alabilmeye hep gıpta ile bakılmıştır. Ancak bu konuda başta anadili Arapça olmayan ülkeler olmak üzere İslâm ülkelerinde yaşayan Müslümanların Kur’an’ın lafzı ile manasının birlikte anlaşılmasına yönelik Hz. Peygamber dönemindeki hassasiyetin genellikle ihmal edilmiş olduğu görülmektedir. Hâfızlık eğitimi, Kur’ân’ın nazil oluşundan günümüze ulaşmış en kadim eğitim konularından biridir. Bu eğitim, çoğunlukla eğitimle ilgili kurumların sistematik çabalarıyla sürdürülmüş olsa da bazen de bireysel gayretlerle devam ettirilmiştir. İslâm dünyasında ilk günden itibaren cazibesini hiç kaybetmemiş olan hâfızlık eğitimi, tarihin kimi zaman dilimlerinde duraklama dönemine girse de İslâmi ilimler arasındaki önemini hep muhafaza etmiştir. Şüphesiz sahabenin anlamlarını iyice kavramaya yönelik ayetleri onarlı gruplara ayırarak ezberlemesindeki temel amacın, Kur’ân'ın ezberlenmesinin sadece metni ile sınırlı olmadığını, aynı zamanda anlaşılmasının ve ayetlerinin uygulanmasının da ezberlenmesi kadar önemli olduğu anlaşılmaktadır. Ancak zamanla İslâm dünyasındaki ve Türkiye’deki hafızlık eğitimine bakıldığında bu uygulamadan uzaklaşıldığı rahatlıkla ifade edilebilir. Kur’ân, güzel okunması ve anlaşılmasının yanı sıra, ortaya koyduğu temel esasların birebir hayatın her alanında yer alması ve uygulanması için indirilmiştir. Son yıllarda yapılan bir araştırmada ülkemizde hâfızlığını tamamlayanlardan %85’inin dini görevlerin dışındaki başka alanlarda çalıştıkları tespit edilmiştir. Bu tespit üzerinde dikkatlice durulduğunda hâfızlık için harcanan emeğin verimli sonuçlara dönüştürülemediği anlaşılmaktadır. Kur’ân’ın ezberi, Kur’an kurslarında ayetlerin anlamlarıyla neredeyse hiç ilgilenilmeden tecvid kurallarına uygun metin ezberi şeklinde sürdürülmektedir. Hâfızlık eğitimi alan talebelerden çok azı daha önce Arapça eğitimi almış olsa da çoğunluğu dil eğitiminden yoksun olduğu için ezberlediğini anlamadan ve mesajın içeriğini kavramadan ibadet kasdıyla hâfızlığını tamamlamış olmaktadır. Oysa Kur’ân’ın ezberlenmesindeki ideal, literal metnin ezberinin yanında içeriğinin de hayatın merkezine konması olmalıdır. Bu itibarla konuşma dili Arapça olmayan ülkemizde Kur’ân’ın sadece metnini ezberleme/ezberletme sürecinin yanında, onun anlam dünyasına da vakıf olmayı hedefleyen bir usul geliştirilmesi gerekir. Ortalama 2-3 yıl süren hâfızlık eğitimi sürecinde Kur’ân'ın sadece metninin ezberinin değil, aynı zamanda anlam ve muhtevasının da bir bütünlük içerisinde hâfızlık projesinde mutlaka yerini alması gerekir. Anlaşılmadan ve hayata yansıması olmadan yapılan ezberin hayatı anlamlandırmada çok fazla faydasının olmayacağı aşikardır. Yeri gelmişken şunu da ifade etmek gerekir ki, Kur’ân metninin ezberlenmesinin Arapça dil eğitimi ile beraber yapılması, hem ezberin kalıcı olmasına hem de ezberlenen metnin içeriğinin farkına varılmasına katkı sağlayacaktır. Hafızlık eğitimi kalitesinin artırılması kapsamında yapılabilecek en değerli çalışma, hafız olanlar arasında %15 olan hafızlığa uygun mesleklerde çalışma oranını %60 - %70'lere çıkarabilmektir. Bunun için öncelikli olarak hâfızlık eğitiminin kalitesinin yükseltilmesi, nitelikli eğitim için hem öğretici hem de öğrenci profilinin geliştirilmesi gerekir. Hafızlık eğitimindeki niteliğin geliştirilmesine yönelik Kur’ân hıfzına başlamadan önce hazırlık aşamasında ara ve yaz tatili çok kısa tutularak 2 yıllık bir program uygulanmalıdır. Bu programın 1,5 yılı Arapça eğitimi, 6 ayı da temel dini bilgiler, düzgün Kur’ân okuma, talim, tecvid, mehâric-i hurûf eğitimi ve İmam-hatip liselerinin müfredatında yer alan bazı dersler ile değerlendirilmelidir. Kişiden kişiye değişmekle birlikte ortalama 2 yıllık bir sürede de Kur’ân ezberi yapılmalıdır. Bu süreçte İmam-Hatip liselerinin müfredatı da bu sürece dâhil edilerek program hazırlanmalıdır. Bu şekilde hazırlık eğitimi dâhil toplam 4 yılda hâfızlık eğitim programını başarı ile bitiren öğrenciler, ÖSYM’nin sınavlarında İlahiyat veya İslâmi İlimler Fakültesini tercih ettikleri takdirde ek puan verilerek bu fakültelere geçişleri sağlanmalıdır.

The Importance of Integrating Memorization with Meaning in Advanced Hafiz Training

Memorizing the Quran has been regarded as a great value for Muslims throughout history, and in this context, it has always been envied to receive the rank of hafiz (memorization of the Qur’an). However, it is seen that especially in countries where the native language is not Arabic, learning the meaning of the memorized verses is widely neglected among Islamic countries and Muslims all around the world as opposed to the practice in the period of the prophet Muhammad(pbuh). Training to be a hafiz is as old as the revelation of the Qur’an and one of the most important education fields. Though this training has been mostly carried out by systematic efforts of educational institutions, sometimes individual efforts also contributed to the continuation of it. The training of hafiz, which has never lost its charm in the Islamic world since the first day, has always maintained its importance among Islamic studies, although it has entered a period of stagnation in some periods of history. Undoubtedly, it is understood that the main purpose of the Companions in memorizing the verses by dividing them into groups of ten, is to grasp the meanings of the verses thoroughly, and this proves that memorizing the Quran is not limited to the text, but understanding and applying its verses is as important as memorizing it. But it can easily be said that over time, the training of hafizs in Turkey and generally in Islamic world as moved away from this practice. The Quran has been sent down in order to be read and understood beautifully, as well as the basic principles it has revealed to be included and applied in all areas of life. In a study conducted in recent years, it was found that 85% of those who completed their memorization of the Qur’an in our country work in other fields other than jobs related to religious education. When this result is carefully considered, it is understood that the labor spent for the training of hafizs in our country is not being transformed into productive results. The memorization of the Quran is continued in the form of text memorization in accordance with the rules of tajwid, almost without paying attention to the meanings of the verses in the Quran courses. Even though a little portion of the students who want to memorize the Qur’an have prior Arabic knowledge, most of the students without an Arabic language education start their education of merely memorizing the verses without understanding the meaning as a religious duty. However, the ideal in memorizing the Quran should be to put the content of the literal text in the center of life as well as memorization. In this respect, in our country where the spoken language is not Arabic, a method that aims to teach the meaning of the Quran should be developed instead of just the process of memorizing the text of the Quran. In the process of memorization of the Quran, which takes an average of 2-3 years, not only the memorization of the text of the Quran, but also its meaning and content should definitely take its place in the project. It is obvious that memorization made without understanding and without its reflection in life will not be very useful in making sense of life. By the way, it should also be stated that memorizing the text of the Quran together with Arabic language education will contribute to the permanent memorization and awareness of the content of the memorized text. The most valuable thing to be done in order to advance the quality of the training of hafizs is to increase the rate of working in professions suitable for a hafiz from 15% to 60% - 70%. For this, first of all, it is necessary to increase the quality of the memorization training and to develop both the teacher and the student profile for qualified education. In order to improve the quality of memorization education, before starting to memorize the Quran, a 2-year program should be implemented by keeping the intermediate and summer holidays very short in the preparation phase. 1.5 years of this program should consist of Arabic language education, 6 months of it must include basic religious knowledge, proper Qur'an reading, talim, tajwid, mahâric-i huruf education and some courses in the curriculum of Imam-Hatip high schools. Although it varies from person to person, the Quran should be memorized in an average of 2 years. In this process, the curriculum of Imam-Hatip high schools should be included in this process and the program should be prepared accordingly. In this way, students who have successfully completed the memorization training program in a total of 4 years, including preparatory education, if they prefer the Faculty of Theology or Islamic Sciences in the exams of the MSPC(ÖSYM) should be transferred to these faculties by giving them additional points.

___

  • Adıgüzel, Mehmet. “Kur’an Öğrenim ve Öğretiminin Önemi ve Ezberleme Teknikleri”. Ekev Akademi Dergisi 3/1, (2001), 179-186.
  • Akdemir, Mustafa Atilla. “Kur’an Ezberinde Kalite İhtiyacı ve Donanımlı Hafızlık”. Usul İslâm Araştırmaları 13/1, (2010), 21-40.
  • Algur, Hüseyin. “Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Gözüyle Türkiye’de Hafızlık Eğitimi (Nitel Bir Araştırma)”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/8, (2018), 67-105.
  • ........... Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Motivasyon ve Psiko-Sosyal Durumları. İstanbul: Dem Yayınları, 2019.
  • Aydın, Muhammed Şevki. “Hafızlık Eğitimini Yeniden Düşünmek”. Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar. Ed. Cemil Osmanoğlu, Ömer Özbek. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019, 17-39.
  • Aynur, Hatice Şahin. Kur’an Hıfzı Geleneği ve Günümüzdeki Uygulama Biçimleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
  • Bayraktar, M. Faruk. “Hafızlık Eğitiminin Geleneksel Yöntemleri ve Kur’an Kursları”. X. Kur’an Sempozyumu Kur’an ve Eğitim. 117-138, Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
  • Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin b. Ali. Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
  • Bilgiç, Saliha. “Kur’an Eğitimi ve Günümüz Yaygın Din Eğitimi Kur’an Kursları”. Diyanet Aylık Dergi 333, 2018.
  • Bozkurt, Nebi. “Hâfız”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/74-78, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
  • Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiʽu’s-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
  • Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları. 1413/1992.
  • Dartma, Bahattin. “Günümüzdeki Hafızlık ile Asr-ı Saadetteki Hafızlığın Karşılaştırılması”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29, (2013), 179-192.
  • Cebeci, Suat. “Kur’an Öğretim Geleneği Olarak Hafızlık Eğitimi”, Diyanet İlmi Dergi. 46/4, (2010), 7-22.
  • Cebeci, Suat - Ünsal, Bilal. “Hafızlık Eğitimi ve Sorunları”. Değerler Eğitimi Dergisi 4/11, (2006). 27-52. https://www.diyanethaber.com.tr/egitim/pilot-uygulama-basladi-h1677.html. Erişim: 01 Ekim 2020.
  • Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşʽas b. İshak es-Sicistânî. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
  • Ebû Nuaym, Ahmed el-İsfahânî. Hilyetü'l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-ʻİlmiyye, 1409-1988.
  • Ebû Zehra, Muhammed. En Büyük Mucize: Kur’an. Çev. Muhammed Yılmaz, İstanbul: Okur Akademi Yayınları, 2018.
  • Edip, Eşref. Kur’an- Garp Mütefekkirlerine Göre Kur’an’ın Azamet ve İhtişamı Hakkında Dünya Mütefekkirlerinin Şahadetleri. İstanbul: 2. Basım, 1378/1958.
  • Fırat, Yavuz. “Kur’an-ı Kerim’i Okuma, Ezberleme ve Anlamını Öğrenme Üzerine”. Bilimname 22/1, (2012), 7-33.
  • Gevsânî, Yahya b. Abdürrezzâk. Keyfe tuhfezu’l-Kur’âni’l-Kerim kavâʻidu esâsiyye ve turuku ameliyye. Suudi Arabistan: Dâru Nuri’l-Mektebât, 2. Basım, 1418/1998.
  • Güneş, Adem. Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık. İstanbul: Arı-Sanat Yayınları, 2019.
  • Hamidullah, Muhammed. Kur'an-ı Kerim Tarihi. Çev. Salih Tuğ, İstanbul: İFAV Yayınları, 1993.
  • İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
  • İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1412/1992.
  • İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid, es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
  • Kettânî, Muhammed Abdülhay. Nizâmu’l-hükûmâti’n-nebeviyye, et-Terâtibu’l-idâriyye. Thk. Abdullah el-Hâlidî. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-ʻArabî, ts.
  • Kurt, Yaşar. “Kur’an’ın Korunmasında Hafızlık Müessesesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22, (2012), 229-251.
  • Kurtûbî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li ahkâmi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şuʻûb, h.1372.
  • Milhim, Abdullah. Hakkık hilmeke fî hıfzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kuveyt: el-Ebdâ’u’l-Fikrî, 3. Basım, 1430/2009.
  • Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccac. Câmiʻu’s-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
  • Nisâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah Hakim. Müstedrek. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻİlmiyye, 1990.
  • Râzî, Ebû Abdullah Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. et-Tefsîru’l-kebîr. 25 Cilt, Beyrût: Dâru’l-Kütubi’l-ʻİlmiyye, 2. Basım, 2004.
  • Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman b. Ebû Bekr. el-İtkân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1973.
  • Temel, Nihat. “Kur’an Talimi ve Hafızlık Eğitimi”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 18, (2007), 35-60.
  • Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiʽu’s-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
  • Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2015.
  • Zemahşerî, Cârullah Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvil fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-ʻArabî, h.1407.