Muâviye ve Hz. Osman’a Muhalefeti Ekseninde Ebû Zerr el-Ğıfârî

Seçkin sahâbîlerden birisi olan Ebû Zerr el-Ğıfârî’nin Hz. Osman döneminde Rebeze’ye gönderilmesi, Halife’ye yapılan ciddî tenkitler arasında yer alır. İlk iki Halife ve Hz. Osman’ın ilk altı yıllık dönemlerinde iktidarla en ufak bir sorun yaşamayan Ebû Zerr, Hz. Osman’ın ikinci altı yıllık döneminde önce Şam valisi Muâviye’ye, sonra da Halife’ye muhalefet etmiştir. İstismara açık bir hüviyete sahip olan bu konunun tahlîl edilmesi gereken bir arka plânından söz edilebilir. Ebû Zerr’in tepkisi o dönemde görülen zengin fakir arasındaki ekonomik dengesizliklere karşı olmuştur. Bu bağlamda Ebû Zerr, zenginlerin, nafakalarının dışında kalan mallarını fakirlere dağıtması gerektiğini dillendirmiş, gerekçe olarak da Tevbe sûresi 34. âyeti göstermiştir. Onun sosyal içerikli bu davranışı, toplumdaki zengin kesimi rahatsız etmiş, bu durum Şam valisi Muâviye tarafından Halife’ye bildirilmiştir. Ebû Zerr’in savunduğu fikirler kendisine başkaları tarafından dayatılan fikirler olmayıp, tamamen kendi fikirleridir ve diğer seçkin sahâbîler tarafından da destek görmemiştir. Toplumda meydana gelebilecek sınıf çatışmasını önlemek için Hz. Osman onunla istişare ederek onu Rebeze’ye göndermiştir. Sahâbîlerin Medîne dışına çıkmalarına yönelik Hz. Ömer’in koyduğu yasağı kaldırması ve toplumda bariz bir şekilde görülen ekonomik dağılımdaki dengesizlikler, problemin Hz. Osman’la ilgili kısmını teşkil etmektedir

Abu Dharr al-Ghifari on the Axis of His Opposition to Muawiyah and Usman

The exile of Abu Dharr al-Ghifari, one of the elite sahaba, to Rebeze during the term of Usman, has been the foundation of serious criticism directed at the Caliph. Abu Dharr, who had no problems with the government during the first two caliphs, or during the first six years of Usman, opposed first Muawiyah, the governor of Damascus, and then Usman during the second six years of the Caliph’s term. It can be said that this subject, which has a character open to exploitation, has a background that needs to be analyzed. Abu Dharr’s reaction was against the economical disparity seen in the period between rich and poor. In this context, Abu Dharr stated that the rich should distribute the remainder of their wealth after the subtraction of their sustenance needs, to the poor, and he indicated verse 34 of the Tevbe surah of the Quran as the basis. His behavior of social consciousness disturbed the rich sector of the society, and the Caliph was informed of the situation by Damascus governor Muawiyah. The ideas defended by Abu Dharr were absolutely his own ideas, and not imposed on him by others, and they were not supported by the other elite sahaba. In order to prevent a possible class conflict in the community, Usman consulted with him and sent him to Rebeze. The cancellation of the prohibition placed by Omer preventing the sahaba from leaving Medina, and the clearly apparent disparity in the distribution of wealth in the community constitute the part of the problem related to Usman

Keywords:

Abu Dharr al-Ghifari, Usman, Muawiyah, Opposition Abdullah b. Saba’.,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, (v. 241/885), el-Müsned, Mısır 1313.
Ahmed Cevdet Paşa, Kısâs-ı Enbiyâ ve Tevârîhi Hulefâ, sad. Ali Arslan, İstanbul 1980.
Akarsu, Murat, Hz. Osman ve Hilâfeti, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2001, (yayımlanmamış Doktora Tezi).
Akbulut, Ahmet, Sahabe Devri Siyâsî Hâdiselerinin Kelâmî Problemlere Etkileri, İstanbul 1992.
Algül, Hüseyin, İslâm Tarihi, İstanbul 1986.
Ali Şeriati, İnkılâpçı ve Sosyal Adaletçi Ebû Zerr-i Ğıfârî, çev. Salih Okur, İstanbul 1987.
Altınay, Ramazan, “Erken Dönem İslâm Toplumunda Zenginler ve Fakirler”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, yıl. 2006, C. VI, S. II, ss. 198–222.
Apak, Âdem, Anahatlarıyla İslâm Tarihi -II- (Hulefâ-i Râşidîn Dönemi), İstanbul 2009.
------, “Hz. Osman’ın Halifeliği Döneminde Meydana Gelen Siyasî Problemler ve Sebepleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Usûl: İslâm Araştırmaları, 2005, S. 4, ss. 157–170.
------, “Hz. Osman’ın Hilâfeti Döneminde Ümeyyeoğulları’nın Devlet İdaresindeki Yeri”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Bursa 1998, C. VII, S. 7, ss. 487–522.
Atçeken, İsmail Hakkı, “Hz. Osman Dönemi İç Olaylarında Mervân b. Hakem’in Rolü”, Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, S. IX, Konya 2000, ss. 315-349.
Aycan, İrfan, Saltanata Giden Yolda Muâviye b. Ebî Süfyân, Ankara 1990.
Aycan, İrfan-Söylemez, Mahfuz, İdeolojik Tarih Okumaları, Ankara 1998. Aydınlı, Abdullah, “Ebû Zerr el-Ğıfârî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1994, X, 266-269.
Bakır, Abdülhâlık, Hz. Ali Dönemi, Ankara 1991. Balcı, İsrafil, “Bir Yalnız Sahâbî Ebû Zerr el-Ğıfârî”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, S. 10, Samsun 1998, ss. 351-386.
Bayram, Mikail, Soruşturma (Tarih-Siyer), Ankara 1991. el-Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ, (v. 279/892), Ensâbü’l-Eşrâf, thk. Süheyl Zekkâr , Riyâd Ziriklî, Beyrut 1996. el-Buhârî, Ebû ‘Abdullah Muhammed (v. 256/870), Sahîhu’l-Buhârî, İstanbul 1992.
Cevâd Alî, el-Mufassal fî Târîhı’l-Arab Kable’l-İslâm, Dâru’s-Sâkî 2001. Demir, Halis, “Meşruiyet Açısından Hz. Osman’ın Öldürülmesinin İncelenmesi”, Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Kahramanmaraş 2008, C. 6, S.11, ss. 77-119.
Demircan, Adnan, Haricilerin Siyasî Faaliyetleri, İstanbul 1996.
Demirci, Mustafa, “Hz. Osman Devri Fitne Olaylarının Sosyoekonomik Boyutları”, İslâmiyat Dergisi, C. VII, S. I, Ankara 2004, ss. 155-170. ------, “Ammûriye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1991.
Dûrî, Abdülaziz, İlk Dönem İslâm Tarihi, çev. Hayrettin Yücesoy, İstanbul 1991. Ebû Nuaym, (v. 430/1038), Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Esfiyâ, Beyrut 1984.
Fığlalı, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikadi İslâm Mezhepleri, Ankara 1993. ------, “The Problem of Abd-Allah Ibn Saba”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, C. V, Ankara 1982, ss. 379-390.
Goldziher, Ignace, Klâsik Arap Literatürü, çev. Azmi Yüksel, Rahmi Er, Ankara 1993. Günal, Mustafa, Hz. Ali Dönemi ve İç Siyaseti, İstanbul 1998.
Halîfe b. Hayyât (v. 240/854), et-Tabakât -Târîhu İbn Hayyât thk. Ekrem Ziya el-Umerî, Riyad 1982.
Hasan İ. Hasan, Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi, çev. İsmail Yiğit, Sadreddin Gümüş, İstanbul 1985. Hitti, Philip K., Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi, çev. Salih Tuğ, İstanbul 1989. Hizmetli, Sabri, “Tarihî Rivâyetlere Göre Hz. Osman’ın Öldürülmesi”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, S. XXVII, Ankara 1985, ss. 149-176.
Hudarî Bek Muhammed, Muhâdaratü Târîhı’l-Ümemi’l-İslâmiyye, Beyrut ty. el-Işş, Yûsuf (v. 1387/1967), ed-Devletü’l-Umeviyye, Dımeşk 1985.
İbn Abdirabbih, Ebû Ömer b. Ahmed b. Muhammed (v. 327/939), Kitâbu’l-Ikdil’l-Ferîd, thk. Ahmed Emîn – İbrahîm el-Ebyârî, Kahire 1962.
İbn Asâkir, (v. 571/1175), Târîhu Medîneti’d-Dimeşk, thk. Muhıbbuddîn Ebî Saîd, Beyrut 1996.
İbn Ebî Bekr, Muhammed b. Yahyâ (v. 741/1340), et-Temhîd ve’l-Beyân fî makteli’ş-Şehîd Osman, thk. Mahmûd Yûsuf Zâyed, Katar 1985.
İbn Hacer, el-Askalânî (v. 852/1447), el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, thk. Ali M. el-Bicâvî, Beyrut, 1992.
İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed (v. 808/1405), Târîhu İbn Haldûn, Beyrut ty. İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer (v. 774/1373), el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut 1861.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (v. 276/889), el-Meârif, Beyrut 1987.
İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed (v. 230/844), et-Tabakâtü’l-Kübrâ, Beyrut ty. İbn Şebbe, Ebû Zeyd (v. 262/876), Târîhu’l-Medîneti’l-Münevvera, thk. Muhammed Şeltut, Cidde 1973.
İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ebu’l-Abbâs (v. 728/1263), Minhâcü’s-Sünne, yy., ty. İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr (v. 543/1148), el-Avâsım mine’l-Kavâsım, thk. Muhıbbuddîn el-Hatîb, Kahire 1399. İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ebu’l-Hasen (v. 630/1232), el-Kâmil fi’t-Târîh, thk. Abdullah el-Kâdî, Beyrut 1995. ------, Üsdü’l-Ğabe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe, Kahire 1970.
İbnü’l-Verdî, Zeynüddîn Ömer b. Muzaffer (v. 749/1348), Târîhu İbnü’l-Verdî, Beyrut 1996. Kılıç, Ünal, “Kûfelilerin Hz. Osman’a Muhalefet Etmelerinin Sebepleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. V, S. II, Sivas 2002, ss. 239–260.
Komisyon, Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, çev. H. Karaman, M. Çağırıcı, İ. Kafi Dönmez, S. Gümüş Ankara 2007. Korkmaz, Sıddık, “İbn Sebe Rivâyetinin Tarih ve Makalât Türü Eserlere Yansıması”, Din Araştırmaları Dergisi, C. X, S. XXIX, Eylül – Aralık 2007, ss. 129-144.
Mahmûd Şâkir, Dört Halife, çev. Fikret Aydın, İstanbul 1994. el-Makdisî, Ebû Nasr (v. 355/966), el-Bed' ve't-Târîh, thk. Cl. Huart, Paris 1916.
Mâlik b. Enes (v. 179/795), el-Muvatta’, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Kahire 1951. el-Mes‘ûdî, Ebu’l-Hasen (v. 346/957), Mürûcü’z-Zeheb ve Meâdinü’l-Cevher, thk. M. Muhyiddîn Abdülhamid, Mısır 1964.
Muhammed Rıza, Zi’n-Nureyn Osman b. Affân, Beyrut, 1982. el-Muhıbb et-Taberî, Ebû Ca’fer (v. 694/1295), er-Riyadu’n-Nâdıra fî Menâkıbi’l-Aşera, Beyrut 1984. Mutahhari, Murtaza, İslâmî İktisadın Felsefesi, çev. Kenan Çamurcu, İstanbul 1995.
Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. Haccâc (v. 261/877), Sahîhu Müslim, İstanbul 1992. en-Neseî, Ebû ‘Abdurrahmân Ahmed b. Şu‘ayb (v. 279/892), es-Sünen, İstanbul 1992.
Nevin, A. Mustafa, İslâm Siyasî Düşüncesinde Muhalefet, çev. Vecdi Akyüz, İstanbul 1990.
Ömer Ferrûh, Tarîhu Sadri’l-İslâm ve’d-Devleti’l-Ümeviyye, Beyrut 1976. er-Rayyis, Ziyâüddîn, İslâm’da Siyâsî Düşünce Tarihi, çev. İbrahim Sarmış, İstanbul 1995. er-Râzî, Fahrüddîn, Tefsîri Kebîr–Mefâtihu’l-Ğayb, çev. S. Yıldırım, L. Cebeci, S. Kılıç, S. Doğru, Ankara 1991. es-Safedî, Salâhuddîn Halîl, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, thk. Ahmed Arnaût-Türkî Mustafa, Beyrut 2000. es- Sallâbî, Ali Muhammed, Muâviye b. Ebî Süfyân, Mısır 2008.
Sarıtaş, Adem, Ebû Zerr el-Ğıfârî –Hayatı ve Şahsiyeti,– Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1997, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Savaş, Rıza, “Râşid Halifeler Arasındaki Akrabalık Bağları”, İstem, yıl. 3, S. 6, Konya 2005, ss. 121–133. es-Sercânî, Rağıb, Kıssatü’l-Fitne, yy., ty. Seyf b. Ömer el-Esedî (v. 200-202/803-805), el-Fitne ve Vak’atü’l-Cemel, thk. A. Râtib Armûş, Beyrut 1986.
Söylemez, Mahfuz, “Hz. Osman Dönemindeki Ekonomik Krizin Garnizon Kentlere Etkisi –Kûfe Örneği–” Gazi Üniversitesi Çorum İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. II, S. 3, Çorum 2003, ss. 66-86. et-Taberî, Muhammed b. Cerîr (v. 310/922), Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, Beyrut 1986.
Tâhâ Hüseyn, İslâmiyyât el-Fitnetü’l-Kübrâ -I-, Beyrut 1984.
Topaloğlu, Fatih, “Hz. Ali’nin Hz. Osman Döneminde Halife İle İlişkileri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Hz. Ali Sempozyumu Bildirileri 24–25 Ekim 2007, İzmir 2009, ss. 305-315.
Umerî, Ekrem Ziya, Asru’l-Hilâfeti’r-Râşide, yy. ty. Varol, M. Bahaüddin, “Râşid Halifeler Dönemi Toplumsal Değişme Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, İstem, yıl. 3, S. 6, Konya 2005, ss. 195-213. Vida, G. Levi Della, “Osman”, İslam Ansiklopedisi (İA), İstanbul 1964, IX, 427-431.
Watt, Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara 1981. el-Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb (v. 284/897), Târîhu’l-Ya’kûbî, Beyrut 1960. Yâkut el-Hamevî, Şihabuddîn Ebî Abdillâh (v. 626/1228), Mu’cemu’l- Büldân, Beyrut ty. Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul 1979. ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed (v. 748/1374), Tezkirati’l-Huffâz, Beyrut 1998. ez-Ziriklî, Hayruddîn (v. 1396/1976), el-A’lâm Kâmûsu Terâcim, Dâru’l-Ilm 2002. Zorlu, Cem, İslâm’da İlk İktidar Mücadelesi, Konya 2002.