Molla Fenârî’ye Göre Varlıkların Zuhûrunda İlâhî İsimlerin Rolü

Hak, mutlaklığı ve âlemlerden müstağnîliği açısından herhangi bir isim veya sıfatla nitelenemez. Yani o, bu mertebede bütün isim ve sıfatlardan, başka bir deyişle, tüm kayıtlardan münezzehtir. Fakat onun; varlık nurunu yayması veya taayyün ve zuhûr etmesi, yani mahlûkatla irtibatı bakımından esmâ (ilâhî isimler/esmâ-i ilâhiyye) ile tavsif edilmesi gereklidir. Dolayısıyla ilâhî isimler, Hakk’ın âlemle irtibatının temel unsurları olduğu gibi, aynı zamanda âlemin varlık ilkesidirler. Çünkü tüm mahlûkat, ilâhî isim ve sıfatların taşıdıkları kemâli izhâr etmek üzere vücûda gelmiştir. Bu itibarla, Hak-âlem münâsebetini temin eden ilâhî isimler, Tasavvuf metafiziğinin en önemli konularından biridir. Bu makalede, Osmanlı düşüncesinin en önemli mimarlarından ve aynı zamanda Ekberiye geleneğinin ileri gelen temsilcilerinden biri olan Molla Fenârî’ye göre varlık, zuhûr ve esmâ-i ilâhiye kavramları kısaca tanımlanarak, ilâhî isimlerin varlığın zuhûrundaki rolü Fenârî’nin görüşleri çerçevesinde ele alınacaktır

The Role of Divine Names in Manifestation of the Existences from the Point of View of Molla al-Fanari

The Role of Divine Names in Manifestation of the Existences from the Point of View of Molla al-Fanari Al-Haqq has not been discribed with any name and attribute in regard to his being abso- lute and insullied by the universe. Thus, he is exluded from all names and attributes in other words, free from all limits. However, al-Haqq is characterized with regard to emit his light of existence (nur al-wujud) and his determination (al-taayyun) or manifestation (al-zuhur), namely with regard to relationship between al-Haqq and the creatures. Thus the basic moments of relationship between Haqq and the universe are divine names (al- asma’ al-ilahiyya). All creatures have existed to reveal the perfections of divine names and attributes. Consequently, divine names and attributes are considered as existential principles of universe. Then the issue of divine names and attributes which assure the re- lationship between al-Haqq and the universe ise one of the most important topics of sufi metaphysics. In this article, the terms of existence, manifestation and divine names will be defined in summary from the point of view of Molla al-Fanari who is the one of the most important founders of Ottoman thought and the leading member of al-Akbarian tradi- tion, and the role of divine names in the manifestation of the existences will be searched according to his ideas

Keywords:

Molla al-Fanari, existence, manifestation, divine names relationship between al-Haqq and universe,

PDF

___

Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfu'l-Hafâ ve Muzîlu'l-İlbâs amme'ş-Tehera mine'l-Ehâdîsi alâ Elsineti'n-Nâs, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1997.
Afîfî, Ebu'l-Alâ, Fusûsu'l-Hikem Okumaları İçin Anahtar, çev. Ekrem Demirli, İz Yay. İstanbul 2006.
Ahmed İlâhî, Mevâcîdü'z-zevk bi-lâ reyb, Yusuf Ağa Kütüphanesi, no: 414.
Ahmed Refik, İlmiye Salnâmesi, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1334.
Ahmet Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiyâ, Kanaat Matbaası, İstanbul 1331.
Aşkar, Mustafa, Molla Fenârî ve Vahdet-i Vücûd Anlayışı, Muradiye Kültür Vakfı Yay. Ankara 1993.
------, "Osmanlı Devleti'nde Âlim-Mutasavvıf Prototipi Olarak İlk Şeyhülislam Molla Fenârî ve Tasavvuf Anlayışı", Osmanlı Ansiklopedisi, ed. Güler Eren, Ankara 1999.
Atpazârî, Osman Fazlı, Misbâhu'l-kalb Şerhu Miftâhi'l-gayb, Süleymaniye Kütüphanesi, Reisülküttab, no: 511.
Bursevî, İsmâîl Hakkı, Kenz-i mahfî, çev. Abdülkâdir Akçiçek, Misvak Yay. İstanbul 1980.
Bursevî, Abdurrahman Rahmi, Şerhu Miftâhi'l-gayb, Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi, no: 286.
Ceyhan, Semih, "Molla Fenârî ve Bir Usûl Metni Olarak Şerhu Dîbâceti'l-Mesnevî", İslam Araştırmaları Dergisi, S. 23, İstanbul 2010.
Çakmaklıoğlu, Mustafa, "İbn Arabî'ye göre İlâhî İsimlerin Âlemde Tecellîsi: Allah-Âlem Münasebeti Etrafında Ortaya Çıkan Bazı Problemler", Tasavvuf Dergisi, S. 31, İstanbul 2013.
Çelebi, İlyas, "İsim-Müsemmâ", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 2000, XXII, 548- 551.
Ebu Zeyd, Nasr Hamid, Felsefetü't-te'vîl dirâsetün fî te'vîli'l-Kur'ân inde Muhyiddîn İbn Arabî, Darü't-Tenvîr, Beyrut 1993.
Ertan, Veli, "Osmanlı Devletinin Şeyhülislamı Molla Şemseddin Fenârî", Diyanet İlmî Dergi, S. 3, Ankara 1986.
Ertuğrul, İsmail Fenni, Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî, haz. Mustafa Kara, İnsan Yay. İstanbul 2008.
Fenârî, Muhammed b. Hamza, Misbâhu'l-üns beyne'l-ma'kûl ve'l-meşhûd, nşr. Muhammed Hâcevî, İntişârât- ı Mevlâ, Tahran 1384. Güçlü, Betül, Molla Fenârî'nin Bilgi ve Varlık Anlayışı, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), Konya 2014.
Gülle, Sıtkı, Şemseddin Muhammed b. Hamza Fenârî'nin Hayatı ve Eserleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1990.
Hakîm, Suâd, İbnü'l-Arabî Sözlüğü, çev. Ekrem Demirli, Kabalcı Yay. İstanbul 2004.
Hoca Sa'deddîn, Tâcü't-tevârih, haz. İsmet Parmaksızoğlu, Ankara ty. Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, Seha Neşriyat, İstanbul 1990.
İbnü'l-İmâd, Ebu'l-Felâh, Şezerâtü'z-zeheb fî ahbâri men zeheb, Dârü'l-Fikr, Beyrut 1979.
İpşirli, Mehmet, "Medrese", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara 2003, XXVIII, 327-333.
Kartal, Abdullah, Abdülkerim Cîlî Hayatı, Eserleri, Tasavvuf Felsefesi, İnsan Yay. İstanbul 2003.
Kâşânî, Abdürrezzak, Tasavvuf Sözlüğü, çev. Ekrem Demirli, İz Yay. İstanbul 2004.
Kaya, Mahmut ,"Sudûr", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 2009, XXXVII, 467-468.
Kırımî, Ahmed b. Abdullah, Şerhu Miftâhi'l-gayb, Süleymaniye Kütüphanesi, Ragıp Paşa, no: 695.
Konevî, Sadreddin Muhammed b. İshak, Miftâhu'l-gayb, nşr. Muhammed Hâcevî, İntişârât-ı Mevlâ, Tahran 1384.
------, Tasavvuf Metafiziği, çev. Ekrem Demirli, İz Yay. İstanbul 2002.
------, İ'câzü'l-beyân fî Tefsîri ümmi'l-Kur'ân, nşr. Celâleddin Aştiyânî, Müessese-i Bostân-ı Kitâb, Kum 1387.
------, Fâtiha Sûresi Tefsiri, çev. Ekrem Demirli, İz Yay. İstanbul 2002.
------, Yazışmalar, çev. Ekrem Demirli, İz Yay. İstanbul 2002.
Leknevî, Muhammed b. Abdülhalim, el-Fevâidü'l-behiyye, İstanbul 1324.
Müstakimzâde Süleyman Sa'deddîn, Devhatü'l-meşâyih, İstanbul 1341.
Nablusî, Abdülganî b. İsmail, Gerçek Varlık, çev. Ekrem Demirli, İz Yay. İstanbul 2003.
------, Âriflerin Tevhidi, çev. Ekrem Demirli, İz Yay. İstanbul 2003.
Seyyid Mustafa Râsim Efendi, Tasavvuf Sözlüğü Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil, haz. İhsan Kara, İnsan Yay. İstanbul 2008.
Suyûtî, Celâleddin, Buğyetü'l-vuât, thk. Muhammed Ebu'l-Fazl İbrahim, Mektebetü'l-Asriyye, Beyrut ty.
Şemseddin Sâmî, Kâmûsu'l-a'lâm, İstanbul 1314.
Topaloğlu, Bekir, "Esmâ-i Hüsnâ", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1995, 404-418.
Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yay. İstanbul 2001.
Walsh, J. R., "Fenari-zade", Encylopaedia of Islam, E. J. Brill, Leiden 1983, II, 879.