İmam Buhârî’nin Sünneti Müdafaası -el-Câmiu’s-Sahîh’in Kitâbu‘l-i‘Tisâm bi’l-Kitâb ve’s-Sünne Bölümü Çerçevesinde-

Büyük bir muhaddis olduğu kadar bir müçtehit olarak da kabul edilen ve fıkhî görüşlerini Sahîh’inde bâb başlıklarını tespit ederken ortaya koyan İmam Buhârî, Kur’ân ve sünneti esas alarak dönemindeki fıkhî tartışmalara katılmış ve bu çerçevede görüşlerini ortaya koymuştur. Bu çalışmada, onun fıkhî tartışmalarda sünneti, ashâb-ı hadisi ve Kur’ân ve sünnet bütünlüğünü nasıl müdafaa ettiği üzerinde durulacaktır. Ayrıca Buhârî’nin haber-i vâhidin ilim ifade etmeyeceğini veya bir haberin ilim ifade etmesi için râvi sayısının birden çok olması gerektiğini ileri sürenlere itiraz ettiği ve bu hususta ne tür deliller kullandığı, diğer kültürlerden ve inançlardan bilhassa Ehl-i kitab'tan ilim almakta dikkatli olunması gerektiği, dinde kötü çığır açanları şiddetle tenkit ettiği, re'y ve kıyas kullanılmasına ancak bazı şartlarla cevaz verirken fâsid kıyası reddettiği, efâl-i resûlün bağlayıcılığını savunduğu, Sahîh’in “Kitâbu’l- İ‘tisâm bi’l-Kitâb ve’sSünne” bölümü çerçevesinde incelenecektir

Imām Al-Bukhari’s Defense of the Sunna (in the Frame of Kitāb Al-I‘Tisām Bi’l-Kitāb Wa’s-Sunna Section in Al-Jamī Al-Sahīh)

Bukhārī, who is considered a mujtahid as well as a great muhaddith, stated his own judical opinions in his al-Sahīh while he was determining the subtitles of the sections (bāb/books) in al-Sahīh and participated in the discussions in his term and declared his opinions depending on the basis of the Qur'ān and the Sunnah. In this paper, therefore, we will examine how he defended the Sunnah, ahl al-Hadīth and the integrity of the Qur’ān and the Sunnah in judical discussions. We will focus on why and how Bukhārī refused the opinions of those who claimed that habar al-wāhid does not provide us ilm unless it was transmitted by at least two transmitters or more. Besides, we will study what sort of evidences he used against those groups. He strictly warned us about receiving religious knowledge from Ahl-Kitāb and particularly other cultures and faiths and strongly criticized those who were the first to do so. He accepted the use of ra’y and analogy/qiyās only under certain conditions and criticized whom adopted ra’y, and rejected (qiyās). He defended that the actions of the Prophet Muhammad have an authority on all Muslims to follow, and take the companions as example in that matter. Therefore we have focused instead on “Kitāb al-i‘tisām bi’l-Kitāb wa’s-Sunnah

Keywords:

Bukhārī, i‘tisām, sunna, ashāb al-hadīth habar al-wāhid,

PDF

___

Abdurrezzak b. Hemmâm, es-San‘ânî, el-Musannef, (211/826) (thk. Habîburrahman el-A‘zamî), Beyrut 1403/1983, 2. bsk., I-XI.
Abdülğanî, Abdulhâlık, el-İmâm el-Buhârî ve Sahîhuhû, Dâru'l-Menâr, Cidde 1405/1985.
Abdülmecîd, Mahmûd, el-İtticâhât el-Fıkhiyye inde Ashâbi'l-Hadîs fı'l-Karni's-Sâlisi'l-Hicrî, Kahire, 1399/1979.
Ahmed b. Hanbel, er-Reddu ala’z-Zenâdıka ve’l-Cehmiyye, Mektebetü İbn el-Heysem, Hama, ty.
Akyüz, Ali, “İmâm Buhârî’nin Yabancı Tesirlere Karşı Tavrı ve Bunun Eserlerine Yansıması”, Büyük Türk-İslâm Bilgini Buhârî, Uluslararası Sempozyum (Kayseri, 18-20 Haziran 1987), İstanbul 1997.
Âmidî, Seyfüddîn Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Ali (ö.631/1233), el-İhkâm fî usûlil’l-ahkâm, I, 246, Kahire: Dârü’l-hadîs, ty.
Aşkâr, Muhammed Süleyman, Efâlu’r-Resûl Delâletuhâ ale’l-Ahkâmi’ş-Şerîa, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1988.
Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin el-Hanefi (ö.855/1451), Umdetü'l-Kâri', Kahire, (I, XV), Ofset, 1345.
Bağcı, Musa, “el-Buharî’nin Kader Konusunda Mu‘tezile ile Münakaşaları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD), 2005, sy. 1, Ankara 2005.
Bardakoğlu, Ali, “Buhârî’nin Hukukçuluğu”, Büyük Türk-İslâm Bilgini Buhârî, Uluslararası Sempozyum, (Kayseri, 18-20 Haziran 1987).
Bedevî, Yusuf Ahmed, “Hukmü’l-Ercâh bi Haberi’l-Vâhid inde Usûliyyîn Tatbîkât fî Fıkhı’l-İslâmî Mukâran”, ed-Dirâsât, Ürdün Üniversitesi, 2006, s. 338-367.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed İsmail, (ö.256/869), es-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
Çakan, İ. Lütfi, Müslüman Kimliği, Nesil Yayınları, İstanbul 2010.
Çelik Ali, Kavram ve Mahiyet Olarak Sünnet ve Bid‘at, Beyan Yayınları, İstanbul 1997.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl (ö.255/868), Sünen-i Dârimî. (tercüme ve tahkik Abdullah Aydınlı,) İstanbul: Madve Yayınları, 1996.
Dihlevî, Veliyyullah, (ö.1176/1762) er-Risâle Şerhu Terâcimi Sahîhi’l-Buhârî, Mektebetü’l-Usmâniyye, Haydarabâd 1982.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşa's es-Sicistânî (v.275/888), es-Sünen, İstanbul, 1992.
Ebû Zehra, Ahmed b. Hanbel (Hayatı-Görüşleri-Fıkıhtaki Yeri), çev. Osman Keskioğlu, Ankara Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) Yayınları, 1404/1984.
Ertürk, “Haber-i Vâhid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (DİA) XIV, 349.
Erul, Bünyamin, Sahâbenin Sünnet Anlayışı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (TDV) 5. bsk. Ankara 2008.
Güleç, Hüseyin, Şafiî’nin Hadis Anlayışı, yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (AÜSBE), Ankara 2002.
Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Bağdâdî, (ö. 463/1071), Şerefu Ashâbi’l-Hadîs, (thk. Mehmed Saîd Hatîboğlu), Ankara, 1991.
Hatipoğlu, İbrahim, “Batılı Hadis Tenkidi Düşüncesinin Türkiye’ye İntikali: Akademik Hadisçiliğin Geçmişi ve Geleceği Üzerine”, Hadis Tetkikleri Dergisi, 2006, c. IV, sy. 2, s. 6.
Hatipoğlu, M. Said, “İslâm’da İlmin Dini”, İslâmiyât, 2003, sy. 4, s. 8.
Hudarî, eş-Şeyh Muhammed, Târîhu’t-Teşrîi'l-İslâmî, Mısır, 1387/1967, 8.bsk.
el-Hüseynî, Abdülmecîd Hâşim, el-İmâm el-Buhârî Muhaddisen ve Fakîhen, Mısr el-Arabiyye, Kahire, ty.
İbn Abdilberr, et-Temhîd, I, 2. (thk. Mustafâ b. Ahmed el-Alevî ve M. Abdulkebîr el-Bekrî), Fas, 1387/1967.
İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah b. Muhammed Meâfirî (ö.543/1148), Ahkâmü’l-Kur’ân, thr. Muhammed Abdülkadir Ata Dârü’l-Fikr, Beyrut, ty.
İbn Hacer, Ebu'l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî (ö.852/1448), Fethu'l-Bârî, XIII, 359,(thk. M. Fuâd Abdulbâki-Muhibbuddin el-Hatîb) Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut, 1379.
İbn Hacer, Hedyü’s-sârî Mukaddimetü Fethi’l-Bârî, Bulak, 1301’den Ofset, Beyrut, ts. 2. bsk.
İbn Receb, Zeynüddîn Ebu’l-Ferec, Câmiu’l-Ulûm ve Hikem, s. 265, Beyrut: Müessesetü Kütübi’s- Sekâfiyye, 1990, 2. bsk.
İbn Sa‘d, Muhammed, et-Tabakâtu’l-Kübrâ, Dâru’s-Sadr, Beyrut, ty.
Kastallânî, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed (ö. 923/1517), İrşâdu's-Sârî li Şerhi Sahihî’l- Buhârî, (Bulak-Mısır 1323 baskısından ofset), Beyrut, ty.
Kırbaşoğlu, M. Hayri “Ashâbu’l-Hadis’in Akâid Edebiyatı”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 1987 sy. 5, Ekim, s. 79-89.
Kirmânî, Şemseddin Muhammed b. Yusuf (ö.768/1384), Sahîhu’l-Buhârî bi Şerh-i Kirmânî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1401/1981, 2. bsk.
Koçkuzu, A. Osman, Rivâyet İlimlerinde Haber-i Vâhitlerin İtikad ve Teşriî Yönlerinden Değeri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1988.
Kutluay, İbrahim, “The Meaning and Scope of Sunnah According to Imam Mālik and The Analysis of Schacht’s Theory On The Practice of The People of Medina”, Energy Education Science and Technology Part B: Social and Educational Studies (EESTS), 2011 sy. 1(4) s. 359-368.
Kutluay, İbrahim, “Ahmad b. Hanbal’s Method in Hadīth and Transmitters/ Rijāl Criticism” Energy Education Science and Technology Part B: Social and Educational Studies(EESTS), 2011 sy. 2(4) 301-310.
Kutluay, İbrahim, “Zeyd b. Sâbit’e Yahudi Yazısını/Dilini Öğrenme Talimatı Verilmesi İle İlgili Rivâyetler Üzerine”, Hadis Tetkikleri Dergisi, (HTD), 2009, VII/2, s. 129-157.
Leknevî, Ebu'l-Hasenât Muhammed Abdülhayy el-Hindî (ö.1304/1886), er-Refu ve't-Tekmîl fi'l-Cerh ve't- Ta'dîl, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde), Beyrut, 1407/1987, 3. bs.
Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud (ö.333/944), Kitâbu’t-Tevhîd, (thk. Fethullah Huleyf) İstanbul: el-Mektebetü'l-İslâmiyye, 1979.
Merttürkmen, M. Hilmi, Buhârî’nin Ebû Hanife’ye Yönelttiği İtirazları ve Aralarındaki İhtilaflar, (yayımlanmamış doktora tezi), Erzurum, 1976.
Müslim, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisaburî Müslim b. el-Haccac (ö.261/875), Sahîh-i Müslim, (naşir Muhammed Fuad Abdülbaki, Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1955/1374-1956/1375.
Nazlıgül, Habil, İmam Şafiî’nin Hadis Kültürümüzdeki Yeri, (yayımlanmamış doktora tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensititüsü (AÜSBE) Ankara 1993.
Nevevî, Mâ Temessü ileyhi Hâcetü’l-Kâri li Sahîhi’l-imâm el-Buhârî, (ö.676/1277) (thk. Ali Hasen), Dârü Kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, ts.
Osmanî, Muhammed Taqı, The Authority of Sunna (çev. İbrahim Kutluay, Sünnetin Bağlayıcılığı) Rağbet Yayınları, İstanbul 2005.
Özmen, Ramazan, “Buhârî’nin Haber-i Vâhid Savunusunda Kullandığı Hadislerin Hücciyeti”, EKEV, 2009, cilt XIII, sy. 39, s. 133-154.
Özpınar, Ömer, Hadis Edebiyatının Oluşumu, Ankara Okulu Yayınları, 2005.
Rıfat Fevzî, Abdülmuttalib, Tevsîku's-Sünne fi'l-Karni's-Sâni'l-Hicrî, Ususuhû ve İtticâhâtuhû, Mısır, 1400/1981, 1. bsk.
Sezgin, Fuat, Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (AÜİF). Yay., Ankara 1956.
Şâfi‘î, Muhammed b. İdris (ö.204/820), el-Umm, Dârü’l-Ma‘rife, Beyrut, 1393/1973.
Şâfi‘î, Cimâu’l-İlm, (nşr. Muhammed Ahmed Abdulaziz Zeydan) Beyrut, 1405/1984.
Şa’ranî, Ebû Abdurrahman Ahmed, (ö.973/1565) Mizanu’l-Kübrâ, I- II, Mısır 1321/1903.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, (ö.728/1328) Bid‘atler, Tevhid Yayınları, İstanbul, 1998.
Uğur, Mücteba, Hadîs İlimleri, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1996.
Ünal, İ. Hakkı, İmam Ebû Hanife'nin Hadîs Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadîs Metodu, Ankara 1994.
Yavuz, Y. Şevki, “Haber-i Vâhid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (DİA), XIV, 353.
Yazıcı, Muhammed, “İslâm Geleneğinde ‘Her Yenilik Bid‘attir’ Hadisine Yaklaşımlar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD), Ankara 2003, sayı 19, s. 141-191.
Zeyla‘î, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf b. Muhammed, Nasbü’r-râye li-Ehâdîsi'l-Hidâye, Beyrut, 1407/1987.