Hukûkî Dinamizm ve İçtihatta İsabet Tartışmaları

Hukuk, sosyal hayatı düzenleyen en önemli sosyal kurumlardan birisidir. O, toplumsal hayattaki değişiklikleri dikkate alır ve onları kendi değerleri doğrultusunda şekillendirir ve yönlendirir. Bu yöndeki başarısı, büyük oranda, dinamik yapısına ve bunu gerçekleştirecek metodolojik zenginliğe sahip olmasına bağlıdır. İslam hukuku da bu özellikleri taşımaktadır. Ona bu dinamizmi sağlayan metodolojik dayanakların en önemlilerinden birisi kuşkusuz “içtihatta isabet ve hata” tartışmaları ve bunun sonucunda oluşan zengin mirastır. Fıkıh usulünde bu başlık altında yapılan tartışmalarda usûl alimlerinin “musavvibe” ve “muhattıe” olmak üzere iki görüşü benimsedikleri ve bu görüşlerini akli ve nakli delillerle ispata çalıştıkları görülmektedir. Musavvibe taraftarları, “Allah katında içtihat öncesinde belirlenmiş bir doğrunun/hükmün bulunmadığını” ve dolayısıyla “her müçtehidin içtihadında isabet edeceğini” savunurken; muhattıe ise “Allah katında önceden belirlenmiş bir hükmün var olduğunu” ve bu sebeple “müçtehitlerden sadece birisinin içtihadının bu hükme isabet edeceğini, diğerlerinin içtihatlarında yanılacaklarını” kabul etmektedir. Bu çalışmada her iki gurubun görüşleri hukukî dinamizm açısından değerlendirilmektedir

Juristic Dynamism and Discussions of Error and Right in Ijtihad

Law is one of the most societal institutions that regulates and deeply affects social life. It takes into account the social changes and shapes and manages these changes according to its main criteria and values. Its power of transformation mostly depends on its dy- namic structure and methodological profundity. One of the main methodological re- sources providing constant dynamism to Islamic Law is the “Discussions of Error and Right in Ijtihad”. These discussions have caused scholars to adopt two different opinions as musawwibah and mukhattiah in usul al fıqh and try to prove their point of views with logical and historically transferred information. The proponents of musawwibah main- tain that there is no true decision or judgment which was determined by God before the ijtihads of Mujtahids and therefore every mujtahid can reach to the true ijtihad. On the other hand, supporters of mukhattia acknowledge that there is a true judgment which was made by God. In this case only one mujtahid can make the right ijtihad and others ineluctable err. In this article, we have evaluated the opinions of these two groups from the perspective of juristic dynamism

Keywords:

Dynamism, Changing, Juristic Dynamism, Error and Right in Ijtihad, Musawwibah Mukhattiah.,

PDF

___

Abdülazîz el-Buhârî (ö. 730/1330), Keşfü'l-Esrâr, thk. Muhammed el-Mu'tasım bi’llah el-Bağdâdî, Dârü'l- Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1417/1997, I-IV.
Ahmet b. Hanbel (ö. 241/855), el-Müsned, Çağrı Yay., II. bs., İstanbul 1992.
Âmidi, Seyfüddin Ali b. Muhammed (ö. 631/1233), el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1985.
Apaydın, H. Yunus, “İctihad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 2000, XXI, 432-445.
------, “Re’y”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 2008, XXXV, 37-40.
Aybay, Aydın ve Aybay, Rona, Hukuka Giriş, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., VII. bs., İstanbul 2011.
Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef (ö. 474/1081), İhkâmu’l-Fusuûl fî Ahkâmi’l-Usûl, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût 1979.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl (ö. 256/870), el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yay., II. bs., İstanbul 1992.
Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzi (ö. 370/981), el-Fusul fi’l-Usûl, Mektebetü’l-İrşâd, İstanbul 1994, I-IV.
Dalgın, Nihat, “Değişim Stratejisi Açısından Hukuk ve İslam Hukuku”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 16, Samsun 2003.
Dönmez, İbrahim Kafi, “İçtihadın Bağlayıcılığı Meselesi ve Fıkıh Mezheplerine Bağlanmanın Anlamı”, Usûl: İslam Araştırmaları, I, 1 (2004).
------, “İslam Hukukunda İçtihat ve İçtihat Metodları”, Avrupa İslam Üniversitesi İslam Araştırmaları, yıl. 1, S. 1, 2008.
Ebü’l-Hüseyin el-Basri, Muhammed b. Ali (ö 436/1044) , Şerhü'l-Umed, thk. Abdülhamid b. Ali Ebû Zenid, Mektebetü’l-Ulum ve'l-Hikem, Medine 1990, I-II.
Erdoğan, Mehmet, “İslam Hukukunun Dinamizmi, Esneklik ve İkame Kurumlar”, İslam Fıkhının Dinamizmi (Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri, ed. Yunus Vehbi Yavuz), Kurav Yay., Bursa 2006.
Esen, Bilal, Hanefî Usul Eserlerinde İctihad Teorisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010.
Gazâlî, Ebû Hâmid (ö. 505/1111), el-Mustasfa min ‘ilmi’l-usûl, Bulak 1324, I-II.
Gözler, Kemal, Hukuka Giriş, Ekin Kitabevi Yay., III. bs., Bursa 2006.
Gürkan, Ülker, Hukuk Sosyolojisine Giriş, III. bs., Ankara, 1999.
Hallaf, Abdulvahhab, Masâdiru't-Teşrî‘i'l-İslâmî, Dâru'l-Kalem, Kuveyt 1970.
İbn Hazm, Ebû Muhammed ez-Zâhirî (v.456/1064), en-Nübez fî usûli’l-fıkh, Kâhire 1981.
İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî (ö. 595/1198), Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid, Kahraman Yay., İstanbul 1985.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekir (v.751/1350), İ’lâmu’l- Muvakkiîn, thk. Abdurrahmân el-Vekîl, Mektebetü İbn Teymiyye, Kâhire ty.
Karaman, Hayreddin, İslam Hukukunda İctihad, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara 1975.
Kemâlî, Muhammed Haşim, İslam’da İfade Hürriyeti, çev. Muhammed Şeviker, İnsan Yay., İstanbul 2000.
------, “İçtihat ya da Re’y”, çev. Tevhit Ayengin, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, V, 2, (2005).
Koşum, Adnan, “İçtihatta Hata ve İsabet Tartışmaları Işığında Öznellik ve Nesnellik Sorunu”, Usûl: İslam Araştırmaları, 5 (2006/1).
Köse, Saffet, “İslâm Hukukunun Statik Olduğu İddiasının Tahlili”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 6, Konya 1996.
Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî (v.261/874), el-Câmi‘u’s-sahîh, nşr. Muhammed Fuad Abdulbâkî, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
Okur, Kâşif Hamdi, “İslam Hukuku Alanında Yenileşme Manifestolarından Bir Kesit: Hakikat-i İslâm ve Usûl-i İctihad”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 3, Konya 2004.
Önen, Mesut, Hukukun Temel Kavramları, II. bs., İstanbul 1988.
Pekcan, Ali, “Mevrîd-i Nass’ta İctihâd’a Mesağ Yok (mu) dur (İctihâd’ın Mahiyeti ve Sınırlarına Dair Bir Analiz)”, İslam Hukuku Araştırmalar Dergisi, S. 2, Konya 2003.
Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer (v.606/1209), el-Mahsûl fî İlmi Usûli’l-Fıkh, nşr: Tâhâ Câbir Feyyâz el-Ulvânî, Müessesetü’r-Risâle, II. bs., Beyrût 1992/1412.
Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs (v.204/820), er-Risâle, nşr. Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, ts, Şener, Abdulkadir, “İslâm Hukukunda Re’y ve İctihad”, 50. Yıl, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara 1973.
Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. Muhammed (v.1250/1834), İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ‘ilmi’l-usûl, Dâru’l-Fadile, Riyâd 2000.
Tahir b. Aşur, İslam Hukuk Felsefesi, Gaye Problemi, çev. Vecdi Akyüz ve Mehmet Erdoğan, Rağbet Yay., III. bs., İstanbul 1999.
Telkenaroğlu, Rahmi, İctihatta İsabet ve Hata Meselesi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2010. Ünsal, Ertun, “Toplumsal Değişim ve Hukuk”, Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, IV, 1, 1992.
Zerkâ, Ahmed b. Muhammed, Şerhü’l-Kavâidi’l-Fıkhiyye, II. bs., Dımeşk 1989.