Prof. Dr. âdem CEYHAN, Araş. Gör. Tuğba AYDOĞAN

MEHMED ALİ FETHÎ’NİN TERCEME-İ NESÂYİH-I EFLÂTÛN-I İLÂHÎ İSİMLİ ESERİ

Ünlü Yunan filozofu Eflâtun, sadece felsefe tarihinde değil, Türk edebiyat ve tasavvuf tarihinde de önemli yer tutan, umumiyetle akıl ve bilgeliğin meşhur temsilcileri arasında sayılan bir şahsiyettir. Bununla birlikte şair ve yazarlarımızın asırlar boyu meydana getirdikleri manzum yahut mensur eserlerde rastlanan Eflâtun hakkındaki tasavvur, anma ve bahisler, hep aynı manada olmayıp çeşitlilik gösterir. Bu çalışmada önce, adı geçen filozofun Türk âlim, şair ve yazarları tarafından nasıl telâkki edildiği ve anıldığı konusunda seçilen örnekler yoluyla bilgi verilmiş; giriş bölümünün ardından bazı özlü sözleri konusunda meydana getirilmiş kısa bir mensur tercüme tanıtılıp sunulmuştur.19. asırda yaşamış Osmanlı âlimlerinden Mehmed Ali Fethî (1804-1857), Eflâtun’un İslâmî ve insanî bakımdan özlü bulduğu bazı öğütlerini, “Terceme-i Nesâyih-ı Eflâtûn-ı İlâhî” adıyla Türkçeye çevirmiş; bu kitapçık mütercimin vefatından yedi yıl sonra Arap harfleriyle bastırılıp yayımlanmıştır. Yazımızın asıl konusunu teşkil eden bu bölümde ilkin mütercimin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiş; daha sonra onun söz konusu eseri hem yeni harflere aktarılan aslî hâli, hem de günümüz Türkçesine çevrilmiş şekliyle sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Mehmed Ali Fethî, Eflâtûn, Nesâyih, tercüme, nesir

-

Famous Greek philosopher Plato is a figure who takes an important place not only in the history of philosophy but also in Turkish literature and history of Islamic mysticism and regarded among popular representatives of mind and wisdom in general. Besides, recollections, references and assertions about Plato seen in either poetic or prose works which our poets and authors have produced for centuries are not homogeneous; they vary. In this study, how the above-mentioned philosopher was received by Turkish scholars, poets and authors will be analyzed by means of examples selected; following the introduction part, a short prose translation produced about some sayings of Plato was introduced and presented. The nineteenth century Ottoman scholar, Mehmed Ali Fethî translated some advices of Plato which he found valuable in terms of Islamic and humanistic aspects into Turkish under the name of “Terceme-i Nesâyih-ı Eflâtûn-ı İlâhî”; this booklet was printed and published with Arabic letters posthumuously. In this part which constitutes the main issue of our writing, information was given about life and works of translator; then both the original form translated with new letters and the form translated into today's Turkish of the said work were presented

Keywords:

Mehmed Ali Fethi, Platon, Nesâyih, translation, prose,

PDF

___

AKDOĞAN, Yaşar (2000), İskendername’den Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
AKKUŞ, Mehmet (1998), Abdullah Salâhaddîn-i Uşşâkî (Salâhî)’nin Hayatı ve Eserleri. Millî Eğitim Bakanlığı Yay., Millî Eğitim Basımevi.
Ali Safî (1291/1874), Reşehât-ı 'Aynü’l-hayât, Sarıgez (?) Taş destgâhı.
AZAMAT, Nihat (2002), “Kuşadalı İbrâhim Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara, C. 26, s. 468-470.
________(1984), “Yaşar Nuri Öztürk: Kuşadalı İbrahim Halveti. Hayatı, Düşünceleri, Mektupları, İstanbul, 1982, XV+ 301 sahife”, Osmanlı Araştırmaları IV, İstanbul, s. 323-335.
Bağdatlı İsmail Paşa (1955), haz. İbnülemin Mahmud Kemal- Avni Aktuç, Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn, İstanbul.
BİRİNCİ, Ali (1999), “Mehmed Ali Fethi (Rusçuklu)”, Yapıtları ve Yaşamlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul, C. 2, s. 104-105.
Bursalı Mehmed Tâhir (1324/1908), Aydın Vilâyetine Mensup Meşâyıh, Ulemâ, Müverrihîn ve Etibbânın Terâcim-i Ahvâli, Keşişyan Matbaası, İzmir.
Bursalı Mehmed Tâhir (1333/1915), Osmanlı Müellifleri, Matbaa-i Âmire, İstanbul, C. 1.
CEYHAN, Âdem (1997), Bedr-i Dilşad’ın Murâd-nâmesi, Millî Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, C. 2.
________ (2011), “Mehmed Ali Fethî’nin Hz. Ali’den Kırk Söz Tercümesi: Terceme-i Kelâm-ı Erba‘în-i Hazret-i ‘Aliyyü’l-Murtazâ”, Sûfî Araştırmaları- Sufi Studies, İzmir, C. 2, S. 3 Kış, s. 11-42.
________ (2006), Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali Vecizeleri, Öncü Kitap, Ankara.
Cinânî (1990), Cilâü’l-kulûb (Giriş- İnceleme- Metin Sözlük), haz. Mustafa Özkan, İstanbul Üniversitesi Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul.
ÇİFTÇİ, Hasan (2002), Klâsik Fars Edebiyatında Hiciv ve Sosyal Eleştiri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
DİZDAROĞLU, Hikmet (1949), Yusufelili Ali Huzûrî Coşkun, Hayatı- Şahsiyeti-Şiirleri, Ulus Basımevi, Ankara.
DOĞAN, Enfel (2011), Şeyhoğlu Sadrüddin’in Kabus-nâme Tercümesi, Metin-Sözlük- Dizin- Notlar- Tıpkıbasım, Mavi Yay., İstanbul.
Enîs Receb Dede (1307/1889-90), Dîvân-ı Hazret-i Enîs Dede Efendi, Taşbasması.
ERDEM, Sadık (1994), Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı, AKM Yay., Ankara.
ERGİN, Osman (1937), Muallim M. Cevdet’in Hayatı, Eserleri ve kütüphanesi, Bozkurt Basımevi, İstanbul.
Esrar Dede (2000), Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye, haz. İlhan Genç, AKM Yay., Ankara:
Fatîn Dâvud (1271/1855), Hâtimetü’l-eş‘âr, İstanbul.
Fevrî, Dîvân-ı Fevrî, Tokap Sarayı Müzesi Ktp. Revan, nr. 763.
HİDAYETOĞLU, Ahmet Selahattin (1996), “Nesîb Dede Hayâtı, Eserleri ve Dîvânının Tenkidli Metni”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Konya.
İbnülemin Mahmut Kemal (1988), Son Asır Türk Şairleri, (3. bs.), Dergah Yay., İstanbul, C. 1.
İbrâhîm Hanîf (1314/ 1896), Şifâ’-i Şerîf Tercümesi, Cemâl Efendi Matbaası, İstanbul.
Kâtib Çelebi, (1286/1870), Mîzânü’l-hakk fî ihtiyâri’l-ahakk, İstanbul, 2. bs. Ali Rızâ Efendi Matbaası.
KAYA, Mahmut (1987), “Muhtaru’l-hikem ve Mahasinu’l-Kelim’de Aristoteles’e İsnad Edilen Hikmetli Sözler ve Bunların Kaynakları”, İstanbul Üniversitesi Felsefe Arkivi Dergisi, Sayı 26, s. 247-296.
Keçecizade İzzet (1255/1840), Dîvân-ı İzzet, Bulak.
Kemâl (1297/1880), “Kemâl Bey’in İrfan Paşa’ya Mektûbu”, Mecmûa-i Ebü’z-Ziyâ, 15 Zilhicce (18 Kasım), nr. 7, s. 193-209.
Latîfî (2000), Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ, haz. Rıdvan Canım, AKM Yay., Ankara.
LEVEND, Agâh Sırrı (1964), “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten 1963, Ankara, s. 89-115.
Mahmud Cevad İbn eş-Şeyh Nâfi, Maârif-i Umûyye Nezâreti Târihçe-i Teşkîlât ve İcrâatı, İstanbul 1338 (a.g.e., haz. Taceddin Kayaoğlu, Ankara 2001).
Mehmed Süreyyâ (1315/1898), Sicill-i Osmânî yâhud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, Matbaa-i Âmire, İstanbul, C. 4.
Muallim Nâcî (1305/1888), “Müstefîz”, Mecmûa-i Muallim, 9 Receb (21 Mart), Sayı 24, s. 94-95.
Münîf, “Târîh-i Hükemâ-yı Yunan Eflâtûn” (Ramazan 1283?/Ocak 1867?), Mecmûa-i Fünûn, nr. 42, s. 241-253.
Müstakimzâde Süleyman Sâdeddîn (1270/ 1853), Tercüme-i Mektûbât, nşr. el-Hâcc Ali Rızâ, İstanbul.
Nâbî (2008), Hayriyye-i Nâbî, haz. Mahmut Kaplan, AKM Yay., Ankara.
Nasîreddin Tûsî (2005), Ahlâk-ı Nâsırî, Farsça’dan Azerbaycan Türkçesine çev. Rahim Sultanov, Türkiye Türkçesine aktaranlar: A. Vahap Taştan, Habil Nazlıgül, Fecr Yay., Ankara.
Nev’î Efendi (1995), İlimlerin Özü- Netâyic el-Fünûn, haz. Ömer Tolgay, İnsan Yay., İstanbul.
Nef‘î (1252/1836), Dîvân-ı Nef‘î, Bulak.
Niyazî-i Mısrî (2006), Niyazî-i Mısrî’nin Hatıraları, haz. Halil Çeçen, Dergâh Yay., İstanbul.
OLGUNER, Fahrettin (1994), “Eflâtun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, c. 10, s. 469-476.
OLGUNER, Fahrettin (1986), “Batı ve İslâm Dünyâsında Eflâtun Kanunları”, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Erzurum, Sayı 6, s. 113-122.
ÖZTÜRK, Yaşar Nuri (1982), Kutsal Gönüllü Velî Kuşadalı İbrâhim Halvetî, Fatih Yayınevi Matbaası, İstanbul.
Refî-i Âmidî (2000), Cân u Cânân, haz. Nihat Öztoprak, Türk Gençlik Vakfı, İstanbul.
Sâlim Efendi (2005), Tezkiretü’ş-şu’arâ, haz. Adnan İnce, AKM Yay., Ankara.
Sinan Paşa (2013), Maârif-nâme- Özlü Sözler ve Öğütler Kitabı, haz. Mertol Tulum, AKM Yay., Ankara.
Şemseddîn Sâmî (1314/1896), Kāmûsü’l-a‘lâm, Mihran Matbaası, İstanbul, C. 5.
ŞENGÖR, Celâl A. M., (2009-10), “Osmanlı’nın İlk Jeoloji Kitabı ve Osmanlı’da jeolojinin Durumu Hakkında Öğrettikleri”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XI/1-2, İstanbul, s. 119-158.
ŞIRA, Hüseyin (2008), “Rusçuklu Ali Fethi Efendi, Hayatı, Eserleri ve Hilyesi”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yüksek lisans tezi, İstanbul.
Tercüme-i Nesâyih-ı Eflâtûn, Nuruosmaniye Ktp. nr. 3742.
TÖKEL, Dursun Ali (2000), Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar- Şahıslar Mitolojisi, Akçağ Yay., Ankara.
Ziyâ Paşa (1342/1924), Külliyât-ı Ziyâ Paşa, Nazm Kısmı, haz. Süleyman Nazîf, Yeni Matbaa, İstanbul.