19.YÜZYILDA KASTAMONU VİLAYETİNDE FRENGİ HASTALIĞIYLA MÜCADELE

Osmanlı Devleti için 19. Yüzyılın, askeri ve siyasi alanlarda olduğu gibi sağlık alanında da hayli zor bir süreç olduğunu söylememiz kaçınılmazdır. Bilindiği üzere Osmanlı Devleti, Avrupa devletleri nezdinde yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren “kendilerince mirası paylaşılmak istenen Avrupa’nın “hasta adamı” olarak” dile getiriliyordu. Fakat ne yazık ki siyaseten olduğu gibi toplum sağlığı bakımından da Osmanlı devleti ciddi sorunlarla karşı karşıya kalmıştı. Devlet yüzyıllardır baş etmeye çalıştığı veba ve çiçek gibi bulaşıcı ve salgın hastalıklardan nispeten kurtulmuşken karşısına 19. yüzyılda büyük salgınlar halinde kolera, verem, frengi ve sıtma gibi hastalıklar çıktı. Bunların nüfusun azalmasında, durağanlaşmasında olumsuz etkileri ortadayken genel nüfusun içinde devletin en önemli dayanağı olan askerlik çağındaki fertler üzerindeki olumsuz etkileri belki de en rahatsız edici olanıydı. Ancak o tarihe kadar Osmanlı’da sağlık hizmetlerinin vakıflar tarafından yürütülüyor olması ve salgınların Allah’ın gazabı kabul edilmesi hastalıklara karşı mücadeleyi engelliyordu. İşte bu durum devleti, hastalıklara karşı genel bakışı değiştirecek ve sağlık sistemini devlet kontrolüne geçirecek reformlar yapmaya yöneltti. İşte bu çerçevede olmak üzere makalede 19. Yüzyılın ikinci yarısında Kastamonu Vilayetinin tamamında salgın halini alan frengi hastalığına karşı yürütülen mücadele konu edilmektedir. Bu hususta bilhassa tesis edilen hastaneler, seyyar sıhhiye heyetleri, teşkilat ve yürürlüğe konan nizamname ve talimatnameler dikkatimizi çekmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kastamonu, Frengi, salgın hastalık

-

It is unavoidable to say that for the Ottoman Empire, the 19th century was a period of distress regarding not only military and political aspects, but also in terms of health. As it is known, from the perspective of the European nations, the Ottoman Empire was depicted as “the sick man” of Europe whose inheritance had been desired to be shared among such nations since the first quarter of the century. Unfortunately, the Ottoman Empire faced serious problems related with the health of the society besides political struggles. When the State got rid of contagious diseases such as chicken pox which it had tried to overcome for centuries, it came across with diseases such as cholera, tuberculosis, syphilis and malaria which appeared in the form of great epidemics in the 19th century. Although the negative effects of these diesases, such as the decrease of the population, were obvious, their negative effects were perhaps the most disturbing on people who were at the age of conscription. They were considered to be of great importance among the general population in terms of supporting the state. However, until that time in the Ottoman Empire, health services had been carried out by foundations and since epidemics were considered the wrath of God, the fight against diseases were prevented because this was regarded as a revolt against God. Therefore, this situation caused the Empire to carry out reforms in order to change the general attitude towards diseases and to pass the health system to the control of the State. In this framework, this article investigates the fight against syphilis which was an epidemic that spread in the whole Kastamonu Province in the second half of the 19th century. In this respect, it strikes our attention that particularly at this time hospitals were built, travelling health delegates were given duty, and constitutions as well as regulations were implemented

Keywords:

Kastamonu, syphilis, epidemic disease,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri:
İradeler: Dâhiliye: 1298; 1326;1328; 1366; 1482 İradeler: MVL. 525
İradeler: ŞD. 44; 79 BOA. MV. 11 Kitaplar
AHMET ŞERİF BEY (1999), Anadolu’da Tanin, I. Cilt, (hazırlayan: Mehmed Çetin Börekçi), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
BEHÇET, H.( 1936), Frengi Dersleri, İstanbul.
FRACASTOR, J. (1969), La Syphılıs (1530) Golvalıların Hastalığı Üzerine 3 Kitap, (çev. Feridun Nafiz Uzluk), Ankara Üniversitesi Basımevi.
KARPAT, K. (2010), Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Timaş Yayınları, İstanbul.
MİLASLI İSMAİL HAKKI (1317), Frengi İlleti Hakkında Herkese Lazım Olan Malumat, Asır Matbaası, İstanbul.
ÖZDEMİR, H. (2010), Salgın Hastalıklardan Ölümler, 1914-1918, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
YILDIRIM, N. (2010), İstanbul’un Sağlık Tarihi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Makale ve Bildiriler
AYDIN, E. (2004), “19. Yüzyılda Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması”, OTAM, 15, 185-206.
BARLAS, U.(1993), “Safranbolu Frengi Hastanesi ve Cüzzamlılar Barınağı Hakkında Bir Araştırma Denemesi”, Tıp Tarihi Araştırmaları,5,141
BOYAR, E. (2011/2), “An inconsequential boil” or a “terrible disease” ? Social perceptions of and state responses to syphilis in the late Ottoman Empire, Turkish Historical Review, 101-124.
BÖREKÇİ, M.Ç.(1998), “Osmanlı Basınından Yakın Devir Tıp Tarihimizi İlgilendiren Bir Yazı”, Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, 4, 255-258.
CELALEDDİN MUHTAR (1315), Frengi Tedavisi, Nevsal-i Afiyet Salname-i Tıbbi, Birinci Kitap, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaası, 172-177.
ÇALIK, R.-TEPEKAYA, M. (2006), “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Anadolu’daki Salgın Hastalıklar ve Ermeniler”, Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 16, sf. 205-228.
V. DÜRİNG PAŞA, “Anadolu’daki Endemik Frengi Hakkında Tetkikat”, Darülfünun Tıp Fakültesi Mecmuası, 2(1), Ağustos 1335.
GÜL, A. (2009), “XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık)”, Erzurum Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 41, 239-270.
HOT, İ. (2004), “Ülkemizde Frengi Hastalığı ile Mücadele”, Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi, 12, 36-43.
KAHYA, E. (1989), “Sağlık Kuruluşlarımıza Bir Örnek: Safranbolu’da Frengi Hastahanesi”, IX. Türk Tarih Kongresi (21-25 Eylül 1981)Kongreye Sunulan Bildiriler, III. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1291-1296.
MARTAL, A. (2000), “İllet-i efrenciye (İzmir’de frengiyle mücadele)”, Tepekule Tarih Yerel Tarih Araştırmaları Dergisi, 1, 88-91.
MOULİN, Anne Marie (1999), “Kentte Koruyucu Hekimlik: Pasteur Çağında Osmanlı Tıbbı 1887-1908”, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri.(ed. Paul Dumont, Francois Georgeon) Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 169-193.
ÖĞÜTMAN, Rükneddin (1982), “Türkiye’de Zührevi Hastalıklarla Savaş”, Türkiye’de Atatürk Döneminde Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş Toplantısı (26 Mayıs 1981), İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, 35- 43.
ÖZEKMEKÇİ, M. İnanç (2012/1), “Modern Devlet ve Tıp: II. Abdülhamit Döneminde Frengi ile Mücadele”, İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, sayı 10. 83-101.
ŞEHSUVAROĞLU, Bedi N., Memleketimizde Frengi Tarihçesi, (22 Mart 1971), Yeni Asya.
TERZİOĞLU, Arslan (1981), “Türkiye’de görev yapmış olan Alman asıllı tıp ve deneysel bilim dallarındaki profesörlerin biyografileri”, Türk-Alman Tıbbi İlişkileri Simpozyum Bildirileri (18 ve 19 Ekim 1976), İstanbul, 155-158.
TERZİOĞLU, Arslan (2009), Prof. Dr. Dr. h.c. Ernst von Düring Paşa (1858-1944) ve Onun Osmanlı Devleti ile Yaptığı İki Orijinal Sözleşme”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 267,51-57.
YILDIRIM, Nuran (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt:5.