Burcu ÇALIKOĞLU, Hatun YAMAN GÜLMEZ, Serhat TEPE

Tasarımsız Mimariler! Türkiye’deki Özel Eğitim Uygulama ve/veya Meslek Okulları

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’deki özel eğitim uygulama ve/veya meslek okullarının mimari açıdan değerlendirmelerini yaparak ülke profilini ortaya koymaktır. Keşfedici araştırma niteliğindeki bu çalışmada, yakınsak paralel karma (NİC + NİT) desenden yararlanılmıştır. İlk olarak, mimari erişilebilirliğin özel gereksinimliler bağlamındaki çerçevesi (1) güvenlik, (2) bağımsızlık ve (3) sosyallik özellikleri ile yapılandırılmıştır. Çalışmanın nicel verilerini, bu üç özelliği kapsayan 65 maddelik Özel Eğitim İçin Mimari Yeterlilikler Gözlem Formu (ÖEMYGF), nitel verilerini ise okul binalarının fotoğrafları sağlamıştır. ÖEMYGF, İzmir’deki bir devlet üniversitesinde “Özel Eğitim Kurumlarında Gözlem” adlı dersi alan öğrenciler tarafından, Akdeniz Bölgesinde Antalya’da 2, Mersin’de 1, Osmaniye’de 1; Doğu Anadolu Bölgesinde Muş’ta 1, Şırnak’ta 1, Van’da 1; Ege Bölgesinde Balıkesir’de 1, Denizli’de 1, İzmir’de 5; Güney Doğu Anadolu Bölgesinde Batman’da 1, Bitlis’te 1, Diyarbakır’da 1, Mardin’de 1, Şanlıurfa’da 2; İç Anadolu Bölgesinde Ankara’da 1, Yozgat’ta 1 olmak üzere 22 okulda uygulanmıştır. Elde edilen veriler ışığında, ülkemiz özel eğitim mimarisinin yeterliliğini orta düzeyde sağladığı (ort=35,31); en çok güvenlik (ort=12,96); en az bağımsızlık (ort=10, 59) özelliğine önem verilerek yapılandığı gözlemlenmiştir. Bina konfigürasyonu ile mimari yeterlilik arasındaki ilişkinin zayıf düzeyde (r=0,38) olduğu hesaplanmıştır. Özel eğitimi kimliksizleştiren fabrikasyon yapıların azaltılmasına yönelik bir vizyon geliştirilmesi amacıyla, Eğitim ve Mimarlık Fakültelerindeki lisans programlarına değer odaklı okul mimari ve tasarımlarına yönelik derslerin yerleştirilmesine ve bu derslerin sayılarına ilişkin önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Özel gereksinimli, Okul, Mimari, Güvenlik, Bağımsızlık, Sosyallik

Architectures with No Designs! Special Education Practice and Vocational Schools in Turkey

This study aims to reveal the profile of Turkey by evaluating architectural designs of special education practice and vocational schools. In the exploratory study, a convergent parallel mixed (NIC + NIT) methodology was utilized. First, the framework of architectural accessibility in the context of people with special needs is structured by (1) safety, (2) independence, and (3) sociability. The quantitative data of the study was provided by the 65-item Architectural Competence Observation Form for Special Education (OEMYGF) covering these three characteristics, and the qualitative data was provided by photographs of the school buildings. Including these features, 65-item Architectural Competence Observation Form for Special Education (OEMYGF) was implemented by students who took the course titled "Observation in Special Education Institutions" at one of the state universities in İzmir, across the Regions of Mediterranean, Eastern Anatolia, Aegean, South East, and Central Anatolia, totally in 22 schools. It has been concluded that the special education architecture in Turkey meets the requirements (average=35.31) at a moderate level. School architectures were structured by giving importance most to security (average=12.96) but least to independence (average = 10, 59). It was calculated that the relationship between building configuration and architectural competence is weak (r=0.38). In order to develop a vision for the reduction of fabricated structures that de-identify special education, intensifying courses about value-oriented school architecture and design in undergraduate programs in Education and Architecture Faculties have been recommended.

Keywords:

Special needs, School, Architecture, Safety, Independence, Sociability,

PDF

___

Akshat, B. (t.y). Blind School: Designing for the visually impaired. Körler Okulu. 10 Nisan 2022 tarihinde https://uni.xyz/journal/blind-school-desc-designing-for-the-visu adresinden erişilmiştir.
Aksoy, V. (2016). Özel eğitim. Ankara: Pegem Akademi.
Arcan, E. F. ve Evci, F. (1992). Mimari Tasarıma Yaklaşım, 2K Yayınevi.
Balçık, B. (2019). Zihinsel Engelliler İçin Özel Eğitim Yapılarının Mimari Açıdan İncelenmesi: Bursa İli Alan Çalışması (Doctoral Dissertation, Bursa Uludag University).
Belir, Ö. (2019). Mimarlık öğrencilerinin “Bütünleşik fiziksel aktivite merkezi” örneğinde mekân tasarımı deneyimleri. Modular Journal, 2(1), 46-56.
Bilge, B. (2017). Görme Engelli Kişiler İçin Konut Tasarımında Ulaşılabilirlik. Ijasos-International E-Journal Of Advances İn Social Sciences, 3(7), 152-166.
Chataway, J., Hanlin, R. ve Kaplinsky, R. (2014). Inclusive innovation: an architecture for policy development. Innovation and Development, 4(1), 33-54.
Creswell, J. W. (2014). A concise introduction to mixed methods research. SAGE publications.
Çakır, B. (2008, 17 Eylül). MEB'in Kapattığı Niğde Körler Okulu İçin Kampanya Başladı. https://m.bianet.org/kurdi/toplum/109769-meb-in-kapattigi-nigde-korler-okulu-icin-kampanya-basladi
Çoban, C., Korkmaz M (2020, 2 Aralık). Engellilere üst geçit engeli. Demirören Haber Ajansı [DHA]. https://www.dha.com.tr/gundem/engellilere-ust-gecit-engeli-1801165
Demirarslan, Ü. S. (2018). Otizm ve Özel Eğitime Yönelik Tasarlanmış Mekân Gereksinimi. Turan-Sam, 10(37), 245-251.
Demirbolat, A. O. (1999). Demokrasi ve demokratik eğitim. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 18(18), 229-244.
Dunlap, D. W. (1997). Architecture in the Age of Accessibility. New York Times, 1, 1.
Engelliler için Evrensel Standartlar Kılavuzu (t.,y). 14 Nisan 2022 tarihinde https://www.scribd.com/doc/219143511/engelliler-ıcin-evrensel-standartlar-kilavuzu adresinden edinilmiştir.
Enginöz, E. B. (2015). Herkes İçin Tasarım: Erişilebilir Mimarlık. Mimarlık Dergisi,(381), 48-52.
Esgerova, Z (2018). Demokrasinin Geçtiği Tarihi Tekamül Yolu. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), 4(7), 163-175.
Türkiye’de Özel Eğitimin Güçlendirilmesi Projesi (2013). Engelsiz Okul Modeli standartlar ve Performans Yol Göstergeleri Yol Haritası. https://www.yumpu.com/tr/document/read/36808483/engelsaz- okul-modela-edirne-milli-eaitim-ma-1-4-da-1-4-rla-1-4-aa-1-4-
Friedland, R. E. (2004). Caregivers and long-term care needs in the 21st century: Will public policy meet the challenge?. Health Policy Institute, Georgetown University.
Hacıhasanoğlu, I. (2003). Evrensel tasarım. Tasarım+ Kuram, 2(3), 93-101.
İlhan, L. (2008). Eğitilebilir zihinsel engelli çocuklarda beden eğitimi ve sporun sosyalleşme düzeylerine etkisi. Kastamonu eğitim dergisi, 16(1), 315-324
Inariyama Special Education School . (t.y.). Inariyama Special Education School. Inariyama Özel Eğitim Okulu. 10 Nisan 2022 tarihinde https://archello.com/story/2923/attachments/photos-videos/10 adresinden erişilmiştir.
Klaassen, C. A. (1996). Socialization for moral democracy. In Democracy, socialization and conflicting loyalties in East and West (pp. 376-385). Palgrave Macmillan, London.
Kenarlı, G., Uyanık, H, Cemal Y. (2014, 7 Ağustos). İstanbul’da skandal görüntüler! Engelliler için eziyete dönüştü. Demirören Haber Ajansı [DHA]. https://www.dha.com.tr/gundem/gorme-engellilerin- yollarini-masa-sandalye-beton-saksi-araclarla-isgal-ettiler-1697702
Kitchin, R. (1998). 'Out Of Place','Knowing One's Place': Space, Power And The Exclusion Of Disabled People. Disability & Society, 13(3), 343-356.
Meşe, İ. (2014). Engelliliği Açıklayan Sosyal Model Nedir?. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, (33).
MEB (2015). MEB Eğitim Yapıları Asgari Tasarım Standartları. 14 Nisan 2022 tarihinde http://iegm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2015_08/17032245_2015asgaritasarmklavuzu.pdf adresinden edinilmiştir.
Milli Eğitim Bakanlığı Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2018). Okullarda Güvenlik Önlemlerinin Alınması. 24301423-918.99-E.8310247 Sayılı Genelge. 14 Nisan 2022 tarihinde http://mevzuat.meb.gov.tr/dosyalar/1935.pdf adresinden edinilmiştir
Mostafa, M. (2020). Architecture for autism: Built environment performance in accordance to the autism ASPECTSS design index. In Autism 360° (pp. 479-500). Academic Press.
Mülayim, A. (2017). İç Mekân Düzenlemesinde Engellilere Yönelik Çözüm Önerileri. Kırklareli Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 3(1), 68-94.
Natsun, L. N. (2019). The increase in the number of disabled population in European countries as an indicator of the effectiveness of their health policies. Economic and social changes: facts, trends, forecast, 12(4), 200-219.
Northern School for Autism (t.y.). Northern School for Autism. Kuzey Otizm Okulu. 10 Nisan 2022 tarihinde https://hedearchitects.com.au/Northern-School-for- Autism/#:~:text=This%20project%20is%20a%20school,plus%20covered%20outdoor%20learning%20space. adresinden erişilmiştir.
Olguntürk, N. ve Demirkan, H. (2009). Ergonomics and universal design in interior architecture education. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 26 (2), 123-138
Osgood, R. L. (2005). The history of inclusion in United States. Gallaudet University Press.
Özbudak, Y. B., Gümüş, B. ve Çetin, F. D. İç Mekan Aydınlatmasinda Renk Ve Aydınlatma Sistemi İlişkisi. II. Ulusal Aydınlatma Sempozyumu Elektrik Mühendisleri Odası, 8-10.
Parker, W. C. (2012). Democracy, diversity, and schooling. The encyclopedia of diversity in education, 613-620.
Paul, I. (t.y.). FAVA. School for Autistic Children. Otistik Çocuklar için Okul. 10 Nisan 2022 tarihinde https://uni.xyz/journal/blind-school-desc-designing-for-the-visu adresinden erişilmiştir.
Sakarkaya, S., Eğilmez, H. O. ve Engür, D. (2019). Müzik Eğitiminin Hafif Düzey Zihinsel Engelli Öğrencilerin Sosyalleşme Düzeylerine Etkisi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(4), 35-43.
Saltoğlu, S. ve Öksüz, Y. (2016). Bir İktidar ve İdeoloji Sorunu Olarak Mimaride “Engel” Kavramı.
Scherrer, V. (2001). “Herkes için Ulaşılabilirlik”, Seminer Notları (Seminar of Design for all notes) , OFD Publications, Istanbul, Cem Ofset, pp.38- 42.
Sirel, B., Boyacıgil, O., Duymuş, H., Konaklı, N., Altunkasa, F. ve Uslu, C. (2012). Çukurova Üniversitesi Yerleşkesi Açık Alanlarının Fiziksel Engelliler Bakımından Ulaşılabilirliğinin Değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 27(1), 53-72.
Shanks, R. ve Molloy, C. (2017). Democracy in schools, Dewey and the referendum on Scottish independence. Education in the North.
Söyler, F. (1996). Dünyanın Gerçeklerini Görmemekte Israrlı, Kör ve Sağır Mimarların Var Olabileceğine İnanmıyorum. UIA Genel Kurulunda Sunduğu Bildiri, Mimarlık, 270.
Story, M.F., Mueller, L.J. ve Mace, L.R. (1998). The universal design file. Designing for people of all ages and abilities. The Centre For Universal Design Press: USA
The Center For Universal Design. (1997). The Principles of Universal Design. 14 Nisan 2022 tarihinde https://projects.ncsu.edu/ncsu/design/cud/about_ud/udprinciplestext.htm adresinden edinilmiştir.
Toplumsal Haklar ve Araştırmalar Derneği (2014). Mevzuattan Uygulamaya Engelli Hakları İzleme Raporu. https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/handle/1/471
Türk Standartları Enstitüsü (1999). Şehir İçi Yollar–Özürlü ve Yaşlılar İçin Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapısal Önlemler ve İşaretlemelerin Tasarım Kuralları. 14 Nisan 2022 tarihinde https://www.tofd.org.tr/Images/ts-12576.pdf adresinden edinilmiştir.
Türk Standardı 9111 (2011). Özürlüler ve Hareket Kısıtlılığı Bulunan Kişiler İçin Binalarda Ulaşılabilirlik Gerekleri. 17 Nisan 2022 tarihinde https://www.tofd.org.tr/Images/ts-9111-2011.pdf adresinden edinilmiştir.
Ural, Ş. (1999). Demokrasi Kavramı, Toplumsal Değerler ve Birey. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40(1), 451-459.
Ünver, B. (2013, 3-5 Nisan). Kimliksizleşen mekanların kent insanı ile etkileşimi [Bildiri Sunumu] Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi 3. Ulusal İç Mimarlık Sempozyumu, İstanbul.
Vicente, O. (2013). The Outdoor Environments of Elementary Schools: A Study of Schoolyards and Playgrounds in Windsor And Essex County.
Yayla, H. (2006). Mekanik düşünceden ekolojik düşünceye: Yeni bir insan-doğa ilişkisi tasarımının doğuşu. Istanbul Journal of Sociological Studies, (34), 67-82.
Yıldız Sağırlar Okulu (2022, 18 Nisan). Wikipedia içinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Y%C4%B1ld%C4%B1z_Sa%C4%9F%C4%B1rlar_Okulu
Yılmaz Çakmak, B. (2005). Bedensel Engelli Çocukların Temel Eğitim Okullarında Eğitim Alabilmesi İçin Gereken Mimari Düzenlemeler. Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 20(3), 73-84.
Zory, U. M. (2018, 8 Ocak). Pawlikowski Special Education School Zory, Poland. Pawlikowski Özel Eğtim Okulu. 10 Nisan 2022 tarihinde https://www.e-architect.com/poland/pawlikowski-special- education-school-zory adresinden erişilmiştir.