Petrol Fiyatlarının ve Reel Efektif Döviz Kurunun Türkiye’nin Dış Ticaret Dengesine Etkileri: Sınır Testi Yaklaşımı

Bu çalışmada petrol fiyatlarının dış ticaret dengesine olan etkileri, 1989:M01-2018:M11 dönemi için yapısal kırılmalı zaman serisi analiz yöntemleri kullanılarak analiz edilmiştir. Serilerin durağanlığı; Vogelsang ve Perron (1998) yapısal kırılmalı ADF Birim Kök Testiyle araştırılmış ve reel efektif döviz kuru serisinin düzeyde, diğer serilerin birinci farkta durağan oldukları tespit edilmiştir. Seriler arasında eşbütünleşme ilişkisinin varlığı; Pesaran, Shin ve Smith (2001) Sınır Testi yardımıyla test edilmiş ve serilerin eşbütünleşik oldukları belirlenmiştir. Eşbütünleşme denklemindeki yapısal kırılma tarihleri; Bai ve Perron (2003) yöntemiyle tespit edilmiş ve kukla değişkenlerle uzun dönem analizine dâhil edilmiştir. Uzun ve kısa dönem analizleri ARDL yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Uzun dönem analizinde; Türkiye’nin dış ticaret dengesini, dünya ham petrol fiyatlarındaki %1’lik artışın %0.10, reel efektif döviz kurundaki %1’lik artışın %0.73, ekonomik konjonktürdeki %1’lik iyileşmenin %1.21 bozmuş olduğu tespit edilmiştir. Kısa dönem analizinde; petrol fiyatlarındaki artışların dış ticaret dengesi üzerindeki etkilerinin negatif ancak istatistiksel olarak anlamsız olduğu, reel efektif döviz kurundaki artışların ve ekonomik konjonktürdeki iyileşmelerin dış ticaret dengesini olumsuz etkilediği belirlenmiştir. Modelin hata düzeltme mekanizması çalışmaktadır. Seriler arasındaki nedensellik ilişkileri Toda-Yamamoto (1995) Testiyle analiz edilmiştir; bu bağlamda, reel efektif döviz kuru ve ekonomik konjonktürden dış ticaret dengesine doğru bir nedensellik ilişkisi tespit edilmişken, petrol fiyatlarından dış ticaret dengesine doğru herhangi bir nedensellik ilişkisinin söz konusu olmadığı saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Petrol Fiyatları, Dış Ticaret Dengesi, Reel Efektif Döviz Kuru, Ekonomik Konjonktür, Yapısal Kırılmalı Zaman Serisi Analizi

The Effects of Oil Prices and Real Effective Exchange Rate on Turkey’s Foreign Trade Balance: ARDL Boundary Test Approach

Changes in oil prices, holding an important place in import ofTurkey, as an external factor and changes in real effective exchangerate as a relatively internal factor play an important role on country’sforeign trade balance.In this study, impacts of oil prices and real effective exchangerate on Turkey’s foreign trade balance are analyzed using time seriesanalysis methods with structural break for 1989: M01-2018: M11period. Causality relations between series were analyzed by Toda-Yamamoto (1995) test; in this context, a causal relationship betweenreal effective exchange rate and economic conjuncture to foreign tradebalance was determined and there was no causal relationship betweenoil prices and foreign trade balance.

Keywords:

Oil Prices, Foreign Trade Balance, Real Effective Exchange Rate, Time Series Analysis with Structural Breaks,

PDF

___

Abimanyu, Y. (2016). Oil Price, Goverment Revenue, Export Value and Economic Growth: Indonesia’s Case. Kajian Ekonomi Keuangan, 20(3), 213-230.
Acar, Ç., Bülbül, S., Gümrah, F., Metin, Ç. ve Parlaktuna, M. (2007). Petrol ve Doğalgaz. ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim A.Ş., Ankara.
Agmon, T. ve Laffer, A. B. (1978). Trade, payments and adjustment: The case of the oil price rise. Kyklos, 31(1), 68-85.
Alper, C. E. ve Arubo, S. B. (2001). Makroekonomik Verilerin Mevsimsellikten Arındırılması: Türkiye’deki Uygulamalı Araştırmacılara Dikkat Notu. http://econweb.umd.edu/~webspace/aruoba/research/paper1/Alper_Aruoba_2001_Turkish.pdf. (Erişim Tarihi: 22.12.2018).
Ang, Hong Ying ve Sek, S. K. (2012). A Comparative Study on the Determinants of Current Account Surpluses and Deficits. International Journal of Humanities and Applied Sciences, 1(1), 1-5.
Aristoynik, A. (2007). Short- and Medium-Term Determinants of Current Account Balances in Middle East and North Africa Countries. William Davidson Institute Working Papers, Number 862, 1-24.
Aydın, Levent. (2011). Türkiye’nin Enerji Açığı Sorunu ve Çözüm Önerileri. Stratejik Düşünce Enstitüsü. Bai, J. ve Perron, P. (2003). Critical Values for Multiple Structural Change Tests. Econometrics Journal, (1), 1-7.Bai, J. ve Ng, S. (2005). Tests for Skewness, Kurtosis and Normality for Time Series Data. http://www.columbia.edu/~jb3064/papers/2005_Testing_skewness_kurtosis_and_normality_fortime_series_data.pdf. (Erişim Tarihi: 22.12.2018).
Banerjee,A., Dolado, J. ve Mestre, R. (1998). Error-Correction Mechanism Tests for Cointegration in Single Equation Framework. Universidad Carlos III de Madrid, Open Access Publications from Universidad Carlos III de Madrid.
Barnes, S., Lawson, J. ve Radziwill, A. (2010). Current Account Imbalances in the Euro Area, OECD Economics Department Working Papers, No.826.
Barnett, A. ve Straub, R. (2008). What drives US current account fluctuations?. ECB Working Paper, No. 959.
Bayar, Y., Kılıç, C. ve Arıca, F. (2014). Türkiye’de Cari Açığın Belirleyicileri. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(1), 451-471.
Bayat, T., Şahbaz, A. ve Akçacı, T. (2013). Petrol Fiyatlarının Dış Ticaret Açığı Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 42, 67-90.
Bayrak, G. (2011). Türkiye’de Cari Açık ve Cari Açığı Etkileyen Faktörlerin Ekonometrik Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon, 78-80.
Binh, P. T. (2013). Unit Root Tests, Cointegration, ECM, VECM and Causality Models. Topics in Time Series Econometrics.
Bitzis, G., Paleologos, J. M. ve Papazoğlu, C. (2008). The Determinants of the Greek Current Account Deficit: The EMU Experience. Journal of International and Global Economic Studies, June, 1(1), 105-122. http://charitythinking.weebly.com/uploads/4/5/5/4/45542031/topics_in_time_series_econometrics.pdf. (Erişim Tarihi: 22.12.2018).
Cleveland, C. J., ve Morris, C. G. (2015). Dictionary of energy (second edition). Elsevier.
Demirbaş, M., Türkay, H. ve Türkoğlu, M. (2009). Petrol Fiyatlarındaki Gelişmelerin Türkiye'nin Cari Açığı Üzerine Etkisinin Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 3, 289-299.
Demirci, E., Er, Ş. (2007). Ham Petrol Fiyatlarının Türkiye’deki Cari Açığa Etkisinin İncelenmesi. 8. Türkiye Ekonometri ve İstatistik Ulusal Kongresi, 1-12.
Dufour, Jean-Marie ve Dagenais, M. G. (1985). Durbin-Watson Tests for Serial Correlation in Regressions with Missing Observations. Journal of Econometrics, 27(3), 371-381.
Duncan, R. (2014). A Threshold Model of the US Current Account. Economic Modelling, 48, 270-280.
Eğilmez, Mahfi ve Kumcu, Ercan (2004). Ekonomi Politikası: Teori ve Türkiye Uygulaması. İstanbul: Remzi Kitabevi, 19. Basım, ISBN: 978–975–14–1585–1
EIA (2018). Spot Prices for Crude Oil and Petroleum Products. U.S. Energy Information Administration (EIA). https://www.eia.gov/dnav/pet/xls/PET_PRI_SPT_S1_M.xls. (Erişim Tarihi: 18.12.2018).
Emeç, H. (2011). Zaman Serileri Ekonometrisi I. Durağanlık, Birim Kökler. http://debis.deu.edu.tr/userweb//hamdi.emec/zamanserileri.pdf. (Erişim Tarihi: 22.12.2018).
Erdoğan, Serdar (2007). Döviz Kuru –Ödemeler Bilançosu İlişkisi: Türkiye Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Engle, R.F. ve Granger C.W.J.I. (1987). Co-integration and Error Correction: Representation, Estimation and Testing. Econometrica. 55 (2), 251-276.Eşiyok, B. A. (2012). Türkiye Ekonomisinde Cari Açık Sorunu ve Nedenleri. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, 49(569), 63-86.
ETKB YEGM (2018). 2010-2016 Türkiye Enerji Verimliliği Gelişim Raporu. Enerji Verimliliği Dairesi Başkanlığı Ölçme ve Değerlendirme Grubu, EV-2018-01 - V1.
EVDS (2018a). Dış Ticaret Geniş Ekonomik Kategorileri Sınıflamasına Göre(BEC)(Milyon ABD Doları)(TÜİK)(Aylık). https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket. (Erişim Tarihi: 18.12.2018).
EVDS (2018b). Kurlar-Reel Efektif Döviz Kuru-TÜFE Bazlı (2003=100)(Aylık). https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket. (Erişim Tarihi: 18.12.2018).
EVDS (2018c). Bileşik Öncü Göstergeler Endeksi (MBÖNCÜ-SÜE)(TCMB)(Aylık). https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket. (Erişim Tarihi: 18.12.2018).
Gosse, J.B. ve Serranito, F. (2014). Long-run determinants of Current Accounts in OECD Countries: Lessons for intra-European Imbalances. Economic Modelling, 38, 451-462.
Göçer, İ. ve Hepkarşı, N. (2013). İhracat-Büyüme İlişkisi: Yapısal Kırılmalı Bir Analiz. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi,1(4), 57-87.
Granger, C.W.J. (1969). Investigating Causal Relations By EconometricModels and Cross-Spectral Methods. Econometrica, 37, 424-438.
Granger, C.W.J. ve Newbold, P. (1974). Spurious Regressions in Econometrics. Journal of Econometrics, 2, 111-120.
Gruber, Joseph W. ve Kamin Steven B. (2007). Explaining the Global Pattern of Current Account Imbalances. Journal of International Money and Finance, 26, 500-522.
Gujarati, D.N. ve Porter, D.C. (2012). Temel Ekonometri. (5. Basımdan Çeviri).. Çev: Ümit Şenesen ve G. Günlük Şenesen, Literatür Yayıncılık, İstanbul.
Güneş, K. (2014). Uluslararası Petrol Fiyatlarındaki Değişimin Cari Açık Üzerine Etkisi - Türkiye Örneği (1980-2012). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Halunga, A., Orme, C. D. ve Yamagata, T. (2015). A Heteroskedasticity Robust Breusch-Pagan Test for Contemporaneous Correlation in Dynamic Panel Data Models, http://paneldataconference2015.ceu.hu/Program/Andreea-Halunga.pdf. (Erişim Tarihi: 22.12.2018).
Hamdi, Helmi ve Sbia, Rashid (2012). Modeling Causality Between Electricity Consumption and Economic Growth in BIICS Countries. MPRA Paper, N.49909, 1- 18.
Karabulut, G., ve Danışoğlu, A. Ç. (2006). Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Büyümesini Etkileyen Faktörler. Gazi Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1), 47-63.
Kayıkçı, F. (2012). Determinants of The Current Account Balance In Turkey: Vector Auto Regression (VAR) Approach. African Journal of Business Management, 6(17), 5725-5736.
Kızılkaya, O., Sofuoğlu, E. ve Karaçor, Z. (2016). Türkiye’de Turizm Gelirleri-Ekonomik Büyüme İlişkisi: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 23(1), 203-2015.
Kipkoech, R. T., George, O. O. ve Jeseph, M. K. (2013). Granger Causality and Error Correction Models in Economics: A Case study of Kenyan Market. Mathematical Theory and Modeling, 3(14), 98-111.
Krugman, P. (1979a). Increasing Returns, Monopolistic Competition and International Trade. Journal of International Economics, 9(4), 469-479.
Krugman, P. (1979b). A Model of Balance-of-Payment Crises. Journal of Money, Credit and Banking, 11(3), 311-325.
Krugman, P. (1980). Scale Economies, Product Differentiation and the Pattern of Trade. American Economic Review, 70(5), 950-959.
Krugman, P. (1981). Intra-industry Specialization and the Gains from Trade. Journal of Political Economy, 89(5), 959-973.
Lebe, F. ve Akbaş, Y.E. (2015). İthal Ham Petrol Fiyatları İle Döviz Kurunun Cari Açık Üzerindeki Etkisi: Türkiye İçin Bir Araştırma. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), 170-196.
Morsy, Hanan (2009). Current Account Determinants for Oil-Exporting Countries. IMF Working Paper, 09 (28), 1-13.
Mucuk, M., Gerçeker, M. ve Ay, A. (2013). The Relationship Between International Oil Prices and Current Account Deficit: The Case Of Turkey. International Conference On Eurasian Economies, Session 1A: Energy,
Özata, E. (2014). Sustainability of Current Account Deficit with High Oil Prices: Evidence from Turkey. International Journal of Economic Sciences, 3(2), 71-88.
Özatay, F. (2009). Finansal Krizler ve Türkiye. (1. Basım). Doğan Kitap.
Özlale, Ümit ve Pekkurnaz, Didem (2010). Oil Prices and Current Account: A Structural Analysis for the Turkish Economy. Energy Policy, 38(8), 2010, 4489-4496.
Pesaran, M. H., Shin, Y. ve Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of Level Relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 226-339.
Rafiq, S., Salim, R., ve Bloch, H. (2009). Impact of crude oil price volatility on economic activities: An empirical investigation in the Thai economy. Resources Policy, 34(3), 121-132.
Rois, R., Basak, T., Rahman, M. M. ve Majumder, A. K. (2012). One-Sided Wald Test for Restricted Higher Order Autocorrelation in Dynamic Linear Model. https://pdfs.semanticscholar.org/a466/1ca482067dc3294fd322e062ebfa928e3b6a.pdf. (Erişim Tarihi: 22.03.2018).
Sachs, J. D. (1981). Aspects of the Current Account Behavior of OECD Economics. Ed.By. E. Claassen, P.Salin, Recent Issues in the Theory of Flexible Exchange Rates.
Şengönül, A., Karadaş, H. A. ve Koşaroğlu, Ş. M. (2018). Petrol Fiyatlarının İhracat Üzerindeki Etkisi. Yönetim ve Ekonomi, 25(2), 335-349.
Tarı, R. (2012). Ekonometri. (8. Basım). Umuttepe Yayınları, Kocaeli. Taştan, Hüseyin (2012). Model Kurma Hataları ve Veri Sorunları.http://www.yildiz.edu.tr/~tastan/teaching/09.pdf, (Erişim Tarihi: 22.12.2018).
Taylor, M. Alan (2013). External Imbalances and Financial Crises. IMF Working Paper, No:13/260, December 2013, 1-17.
Toda, H.Y. ve Yamamoto, T. (1995). Statistical Inference in Vector Autoregressions with Possbly Integrated Process. Journal of Econometrics, 66, 225-250.
TPAO (2018). 2017 Ham Petrol ve Doğal Gaz Sektör Raporu.
Tung, D. T. (2015). Remittances and Economic Growth in Vietnam: An ARDL Bounds Testing Approach. Review of Business and Economics Studies, 3(1), 80-88.
Türsoy, T. (2017). Causality between Stock Prices and Exchange Rates in Turkey: Empirical Evidence from the ARDL Bounds Test and a Combined Cointegration Approach. International Journal of Financial Studies, 5(8), 1-10.
Umar, M., ve Dahalan, J. (2016). An application of asymmetric Toda-Yamamoto causality on exchange rate-inflation differentials in emerging economies. International Journal of Economics and Financial Issues, 6(2), 420-426.
Vogelsang, T. J. (1993). Unpublished Computer Program.
Vogelsang, T. J. ve Perron, P. (1998). Additional Test for Unit Root Allowing for a Break in the Trend Function at an Unknown Time. International Economic Review. 39, 1073–1100.
Yaylalı, M. ve Lebe, Fuat (2012). İthal Ham Petrol Fiyatlarının Türkiye’deki Makroekonomik Aktiviteler Üzerindeki Etkisi. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32(1), 2012, 43-68.
Yükseler, Z. ve Türkan, E. (2006). Türkiye’de Üretim ve Dış Ticaret Yapısında Dönüşüm: Küresel Yönelimler ve Yansımalar. TÜSİAD-Koç Üniversitesi Araştırma Forumu Çalışma Raporu.
Zaouali, S. (2007). Impact of Higher Oil Prices on the Chinese Economy. OPEC Energy Review, 31(3), 191–214.
Zhang, D. (2016). A Coefficient of Determination for Generalized Linear Models. Journal The American Statistician, 71(4), 310-3016.
https://ekonometriknotlar.wordpress.com/2012/02/09/uluslararasi-iktisat-ozet/
http://www.paraanaliz.com/2018/ekonomi/analiz-dis-ticaret-aciginda-zirve-yakin-24305/