319140

COĞRAFYA ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÇEVRE OKURYAZARLIK DÜZEYLERİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ

Bu araştırmanın amacı, coğrafya öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerini belirlemek ve çevre okuryazarlığı ve çevre okuryazarlığını oluşturan bileşenler (bilgi-duyuş-davranış-bilişsel beceri) üzerinde çeşitli değişkenlerin etkisini ortaya koymaktır. Araştırma 2012-2013 eğitim-öğretim yılında Türkiye’deki 5 farklı üniversitenin Coğrafya Öğretmenliği Bölümü’nün 1., 2., 3. ve 4. sınıfında okuyan 352 öğretmen adayı ile tarama modeli kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Coğrafya öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerini belirlemek amacıyla kişisel bilgi formu, çevreye yönelik duyuşsal eğilimler ölçeği, çevre davranış ölçeği, çevre bilgi testi ve bilişsel beceri testi olmak üzere 5 bölümden oluşan “Çevre Okuryazarlığı Anketi” kullanılmıştır. Verilerin analizi SPSS istatistik programı kullanılarak yapılmıştır. Verilerin analizinde; betimsel istatistik, ilişkisiz örneklemler için t-testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve basit korelasyon kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre coğrafya öğretmen adaylarının çevre bilgileri ve çevre davranışları orta düzeyde; duyuşsal eğilimleri yüksek düzeyde, bilişsel becerileri ise düşük düzeyde bulunmuştur. Öğretmen adaylarının çevre okuryazarlığını oluşturan bu dört ayrı bileşenden aldıkları toplam puanların ortalamasına bakıldığında ise çevre okuryazarlık düzeylerinin orta seviyede olduğu görülmektedir. Çevre okuryazarlığını oluşturan bileşenler arasındaki ilişkiye bakıldığında bilgi ile duyuş arasında pozitif yönde düşük düzeyde bir ilişki, duyuş ile davranış arasında pozitif yönde orta düzeyde bir ilişki, bilgi ile beceri arasında pozitif yönde düşük bir ilişki bulunmuştur. Bilgi ile davranış ve beceri ile davranış arasında ise anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Çeşitli değişkenlerin (cinsiyet, sınıf düzeyi, çevre eğitimi dersi alma durumu, sivil toplum kuruluşlarına üye olma durumu, doğal alanlarda bulunma sıklığı, çevresel aktivitelere katılma sıklığı, çevreye karşı merak düzeyi, ailede çevre duyarlılığı yüksek bireye bulunma durumu) coğrafya öğretmenlerinin çevre okuryazarlığına etkisi incelendiğinde; sınıf ve cinsiyet değişkenlerinin coğrafya öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerine etki etmediği; buna karşılık çevre eğitimi dersi alma durumu, sivil toplum kuruluşlarına üye olma durumu, çevresel aktivitelere katılma sıklığı, merak düzeyi ve ailede çevre duyarlılığı yüksek birey bulunma durumu değişkenlerinin coğrafya öğretmenlerinin çevre okuryazarlık düzeyleri üzerinde etkili olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Çevre okuryazarlığı, coğrafya öğretmen adayı, çevre bilgi, çevre duyuş, çevre davranış, bilişsel beceri.

-

The purpose of the present study is to explore environmental literacy levels of geography teacher trainees and to investigate the impact of various variables on environmental literacy and its components (knowledge – affect – behaviour – cognitive skills). The study was carried out using survey method on 352 freshman, sophomore, junior and senior geography teacher trainees studying at the geography education departments of 5 different universities in Turkey during 20122013 academic year. “Environmental literacy survey” was used to explore their environmental literacy levels. This scale was composed of personal information form, scale for affective tendencies towards the environment, environmental behaviour scale, environmental knowledge scale and cognitive skills test. The data were analyzed using SPSS. To analyze the data, descriptive statistics, independent sample t test, oneway ANOVA and simple correlation were used. According to the findings of the study, the teacher trainees had moderate levels of environmental knowledge and behaviours; they had high levels of affective tendencies, yet their cognitive skills were low. When the mean scores obtained from these four components that make up environmental literacy are examined, it is seen that the teacher trainees had moderate levels of environmental literacy. In addition, an examination of the correlation between the components that form environmental literacy revealed that was a weak positive correlation between knowledge and affect; there was a moderate positive correlation between affect and behaviour, and there was a weak positive correlation between knowledge and skills. However, there was not a meaningful correlation between not only knowledge and behaviour but also between skills and behaviours. This study examined the impact of a number of variables (gender, grade, having taken environmental education courses, being a member of non-governmental organizations, how often the participants visit natural areas, how often they take part in environmental activities, the level of curiosity about the environment and the existence of family members with high levels of environmental sensitivity) on geography teacher trainees’ environmental literacy. As a result of this examination, it was found that gender, grade and having taken environmental education courses had no impact on the level of environmental literacy in geography teacher trainees. However, it was also found that the variable of gender had an impact on only affective tendency dimension of environmental literacy, and the variable of having taken environmental courses had an impact on knowledge and cognitive skills dimensions. On the other hand, being a member of non-governmental organizations, the frequency of taking part in environmental activities, the level of curiosity and the existence of family members with high levels of environmental sensitivity played a significant role on geography teacher trainees’ environmental literacy levels.

Keywords:

Environmental literacy, geography teacher trainees, environmental knowledge, environmental affect, environmental behaviour, cognitive skills,

PDF

___

Aksu Y. (2009). Fen ve Teknoloji ile Sınıf Öğretmenlerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumlarının Belirlenmesi (burdur ili örneği), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
Aksoy B. ve Karatekin K. (2011). Farklı Programlardaki Lisans Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilimleri, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 15, Sayı 3, s. 23- 36.
Altun A. (2005). Gelişen Teknolojiler ve Yeni Okuryazarlıklar, Ankara: Anı Yayıncılık.
Altınöz N. (2010). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Çevre Okuryazarlık Düzeyleri, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
Atasoy E. ve Ertürk H. (2008). İlköğretim Öğrencilerinin Çevresel Tutum ve Çevre Bilgisi Üzerine Bir Alan Araştırması, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 10 Sayı 1, s. 105-122.
Büyüköztürk Ş., Çakmak K. E., Akgün E. Ö., Karadeniz Ş. ve Demirel F. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Pegem Akademi.
Chu E.H., Lee, A. E., Ko, R. H., Shin, H. D., Lee, N. M., Min, M. B. and Kang, H. K. (2007). Korean year 3 children’s environmental literacy: a prerequisite for a Korean environmental education curriculum, International Journal of Science Education, Cilt 29, Sayı 6, s. 731–746.
Coyle K. (2005). Environmental literacy in America. The National Environmental Education & Training Foundation. (http://www.neefusa.org/pdf/ELR2005.pdf sitesinden 26.02.2001 tarihinde indirilmiştir).
Çabuk B. ve Karacaoğlu C. (2003). Üniversite Öğrencilerinin Çevre Duyarlılıklarının İncelenmesi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, cilt 36 sayı 2, s. 189-198.
Daudi S. S. (2000). Exploring environmental literacy in low-literate communities of Pakistan: A descriptive study to recommend strategies for planning environmental education programs, Unpublished Doctoral Dissertation, University of Ohio State, U.S.
Demirci A, Sekin S. ve Ünlü M. (2002). Mesleki Açıdan Coğrafyanın Önemi ve Türkiye’de Kullanımı, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 5, s:171-185.
Deniş H. ve Genç H. (2007). Çevre Bilimi Dersi Alan ve Almayan Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinin Çevreye İlişkin Tutumları ve Çevre Bilimi Dersindeki Başarılarının Karşılaştırılması, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 13, s. 20-26.
Dibgy B. L. C. (2010). An examination ımpact of non-formal and ınformal learning on adult environmental knowledge, attitudes, and behaviors, Unpublished Doctoral Dissertation, University of Minnesota, U.S.
Ek N., H., Kılıç N., Öğdüm P., Düzgün G. ve Şeker S. (2009). Adnan Menderes Üniversitesinin Farklı Akademik Alanlarında Öğrenim Gören İlk ve Son Sınıf Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları ve Duyarlılıkları, Kastamonu Eğitim Dergisi, cilt 17 Sayı 1, s. 125-136.
Erdoğan M. (2009). Fifth grade students’ environmental literacy and the factors affecting students’ environmentally responsible behaviors, Unpublished Doctoral Dissertation, The Graduate School of Social Sciences Middle East Technical University.
Esa N. (2010). Environmental knowledge, attitude and practices of student teachers. International Research in Geographical and Environmental Education, Cilt 19, Sayı 1, s. 39-50.
Erol G. (2005). Sınıf Öğretmenliği İkinci Sınıf Öğrencilerinin Çevre ve Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
Erol H. G. ve Gezer K. (2006). Prospective of elementary school teachers’ attitudes toward environment and environmental problems. International Journal of Environmental and Science Education, Cilt 1, Sayı 1, s. 65 – 77.
Erten, S., Özdemir, P. ve Güler, T. (2003). Okul öncesi eğitim kurumlarındaki öğretmenlerin çevre bilinci düzeylerinin ve bu okullardaki çevre eğitiminin durumunun belirlenmesi, OMEP: 2003 Dünya Konsey Toplantısı ve Konferansı, Kuşadası/Türkiye.
Freire P. ve Macedo. D. (1998). Okuryazarlık (sözcükleri ve dünyayı okuma), Çeviren: Serap Ayhan. Ankara: İmge Kitabevi.
Gezer K., Çokadar, H., Köse S. ve Bilen K. (22-24 Kasım, 2006). Lise öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumlarının Karşılaştırılması: Buldan örneği, Buldan Sempozyumu s.71- 77.
Gökçe N., Kaya E., Aktay S. ve Özden M. (2007). İlköğretim Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumları, İlköğretim Online, Cilt 6, Sayı 3, ss. 452-468.
Hungerford H. ve Peyton, R. (1980). A paradigm for citizen responsibility: Environmental action: In A. Sacks, et al. (Eds.), Current Issues VI: The yearbook of Environmental Education and Environmental Studies, Columbus, OH: ERIC/SMEAC. pp. 146-154.
Kahyaoğlu M., Daban Ş. ve Yangın S. (2008). İlköğretim Öğretmen Adaylarının Çevreye Yönelik Tutumları, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 11, s. 42-52.
Karatekin K. (2013). Comparison of environmental literacy levels of preservice teachers. International Journal of Academic Research Part B, Cilt 5, Sayı 2, s. 5-14.
Karatekin K. ve Aksoy, B. (2012). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7 (1), 1423-1438.
Karatekin K. (2011). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Çevre Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenmesi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Karasar N. (1999). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Ankara: Nobel Yayınları.
Kawashima M. Development of Teaching Materials. S.E., Jorgenson, M. Kawashima ve T. Kira (Ed.) (1998). A Focus on Lakes/Rivers in Environmental Education. International Lake Envronment Committee, Tokyo, s: 33–50.
Kaya E., Akıllı M. ve Sezek F. (2009). Lise Öğrencilerinin Çevreye Karşı Tutumlarının Cinsiyet Açısından İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, cilt 18, s. 43-54.
Kayalı H. (2010). Sosyal Bilgiler, Türkçe ve Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı 21, s. 258-268.
Kışoğlu M. (2009) Öğrenci Merkezli Öğretimin Öğretmen Adaylarının Çevre Okuryazarlığı Düzeyine Etkisinin Araştırılması, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
Kibert C. N. (2000). An analysis of the correlations between the attitude, behavior, and knowledge components of environmental literacy in undergraduate university students. Unpublished Master Dissertation, The Graduate School of the Unıversıty Of Florida, USA.
Koç H. (2013). Thel Level of Inclusion of Environmental Literacy Components in the Published Course Books With Regard To 2005 Geography Teaching Programmes in Turkey, İnternational Journal of Academic Research, cilt 5, sayı 1 s. 243-250.
Marcinkowski T. (2001). Predictors of responsible environmental behavior: A review of three dissertation studies, H. R.
Hungerford, W. J. Bluhm, T. L. Volk, J. M. Ramsey (Eds.), Essential Readings In Environmental Education (2. Edition) , Illinois, Stipes Publishing L.L.C.
McBride B. (2011). Essential Elements Of Ecological Literacy and The Pathways To Achieve It: Perspectives Of Ecologists, Ph. D. Dissertation Univ. Of Montana Missoula.
Murphy T. P. (2004). The second Minnesota report card on environmental literacy: A survey of adult environmental knowledge, attitudes and behavior, Hamline University, Center for Global Environmental Education. (http://www.seek.state.mn.us/publications/reportcard2004.pdf sitesinden 26.02.2011 tarihinde indirilmiştir).
Murphy T.P. (2002). The Minnesota report card on environmental literacy. Hamline University, Center for Global Environmental Education. (ERIC Reproduction Service No. ED 474505)
O’Brien, M. R. S. (2007). Indications of environmental literacy: using a new survey ınstrument to measure awareness, knowledge, and attitudes of university-aged students, Unpublished Master Dissertation, Iowa State university, U.S.
Owens, M.A. (2000). The environmental literacy of urban middle school teachers. Unpublished Doctoral Dissertation, Faculty of the Graduate School of Emory University, USA.
Ökesli F. T. (2008). Relationship between primary school students’ environmental literacy and selected variables ın Bodrum, Unpublished Master Dissertation, Middle East Technical University, Ankara.
Özmen D., Çetinkaya Ç. A. ve Nehir, S. (2005). Üniversite Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, cilt 4, sayı 6, s. 330-344.
Pe’er, S., Goldman, D. ve Yavetz B. (2007). Environmental literacy in teacher training: attitudes, knowledge, and environmental behavior of beginning students, The Journal of Envıronmental Educatıon, cilt 39, sayı 1, s. 45-59.
Purutçuoğlu E. (2008). Üniversite Öğrencilerinin Demografik Özellikleri ve Materyalist Eğilimleri ile Çevreye Yönelik Tutum ve Davranışları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara
Roth C.E. (1992). Environmental literacy: its roots, evolution and directions in the 1990s, http://www.eric.ed.gov/ERICDocs/data/ericdocs2sql/content_storage_01/ 00000 19b/80/24/44/47.pdf Erişim Tarihi: 06.05.2013.
Sam N., Gürsakal, S. ve Sam R. (2010). Üniversite Öğrencilerinin Çevresel Risk Algısı ve Çevresel Tutumlarının Belirlenmesi,
Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E Dergisi, (20).
Selvi M. (2007). Biyoloji Öğretmeni Adaylarının Çevre Kavramları ile İlgili Algılamalarının Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Şama E. (2003). Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, cilt 23, sayı 2, s. 99-110.
Şimşekli Y.(2004) Çevre Bilincinin Geliştirilmesine Yönelik Cevre Eğitimi Etkinliklerine İlköğretim Okullarının Duyarlılığı, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 17, ss: 83–92.
Teksöz G., Şahin E. ve Ertepınar H. (2010). “Çevre Okuryazarlığı, Öğretmen Adayları ve Sürdürülebilir Bir Gelecek”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, sayı 39, ss.307-320.
Timur S. (2011). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Çevre Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Volk L. T. ve Mcbeth, W. (2001). Environmental literacy in the United States, (Eds: Hurold R. Hungerford, William J. Bluhm, Trudi L. Volk, John M. Ramsey). Essential Readings in Environmental Education 2. Edition, Illinois, Stipes Publishing L.L.C.
Yavetz, B., Goldman, D. ve Pe'er, S. (2009). Environmental literacy of pre-service teachers in Israel: a comparison between students at the onset and end of their studies', Environmental Education Research, cilt 15, sayı 4, s. 393-415.