Tiyatro Çevirisi Bağlamında Karşılaştırmalı Bir İnceleme: Yazınsal ve Teatral Sistem Çerçevesinde Edward Albee’nin Who Is Afraid of Virginia Woolf? Başlıklı Oyununun Türkçe Çevirileri

Tiyatro metinlerinin doğası gereği hem yazınsal hem de sahneleme metinleri olması sahnelenebilirlik, oynanabilirlik, söylenebilirlik ve anlaşılabilirlik gibi kavramların tartışılagelmesine neden olmuştur. Bu metinlerin çevirisinde, çevirmenlerin stratejilerini, genel olarak sahnelemeye (sahne için çeviri) ve hedef okuyucular tarafından okunmaya yönelik olarak (sayfa için çeviri) iki ayrı kutupta şekillendirdiği görülmüştür. Bu sebeple, tiyatro metinleri çevirileri değerlendirilirken, çevirilere çoğu zaman “sadık/serbest” terimleri atfedilmiştir. Sirkku Aaltonen (1997, 2000) çevirinin amaca yönelik bir eylem olarak tasarı ve planlama gerektirdiğinden ve çevirmenlerin stratejilerinin çalıştıkları sisteme göre değiştiğinden ve ayrıca çevirilerin hedef kitlenin kültürel, davranışsal ya da ideolojik gelenekleriyle uyumlu olmasının beklendiğinden bahsetmektedir. Bu görüşlerden yola çıkılarak, çalışmanın ilk amacı, Edward Albee’nin Who Is Afraid of Virginia Woolf? (1962) başlıklı oyununun, Asude Zeybekoğlu tarafından çevrilen Hain Kurttan Kim Korkar? (1985) ve Tuncay Birkan tarafından çevrilen Kim Korkar Virginia Woolf ’tan? (1993) başlıklı Türkçe çevirilerini sahnelenebilirlik, oynanabilirlik, söylenebilirlik, anlaşılabilirlik kavramları ve yazınsal ve teatral sistem çerçevesinde metinsel bir analizle irdeleyerek çevirilerin hangi sistemde işlev gördüklerini anlamaya çalışmaktır. Çalışmanın ikinci amacı ise, bahsedilen sistemleri ile Aaltonen’in, tiyatro metinlerinin sayfa ve sahne için çevirileri için atfedilen “sadık/serbest” ikili kutuplaşmasının ötesine geçmeye nasıl ışık tuttuğunu açıklamaya çalışmaktır. Çalışmanın sonucunda, Birkan’ın okunması amacıyla yaptığı çevirisinin yazınsal ve Zeybekoğlu’nun ise sahneleme amaçlı yaptığı çevirisinin teatral sistemde işlev gördüğü gözlemlenmiştir. Buna göre, iki çevirmenin de amacına ve çalıştıkları sistemin geleneklerine uygun çeviri yaptıkları ve Aaltonen’in öne sürdüğü sistem çerçevesinin iki kutupluluğun ötesine geçip bu indirgemeci yaklaşımdan kurtulmayı sağladığı sonucuna varılabilir.

A Comparative Analysis in the Context of Theater Translation: The Turkish Translations of Edward Albee’s Who Is Afraid of Virginia Woolf? in Literary and Theatrical System

Theater texts being intrinsically both literary and performance texts have made concepts such as performability, playability, speakability, and intelligibility debatable. Translators have been observed to choose their strategies based on two perspectives: translation strategies oriented to performability (translating for stage) and reading by target readers (translating for page). Thus, faithful vs. free translation has mostly been attributed to their evaluation. Sirkku Aaltonen (1997; 2000) posits that translation is a purpose-oriented activity that requires design and planning, adding that translators’ strategies change pursuant to the literary and theatrical system they work in. The translations are expected to comply with the cultural, behavioral, or ideological customs of the target culture. This study performed a textual analysis of the Turkish translations of Edward Albee’s Who Is Afraid of Virginia Woolf? (1962) translated by Asude Zeybekoğlu as Hain Kurttan Kim Korkar? (1985) and Tuncay Birkan as Kim Korkar Virginia Woolf ’tan? (1993) for performability, playability, speakability, and intelligibility, and the literary and theatral system within which they function. It sought to explain how Aaltonen, with his systems, goes beyond the faithful vs. free bipolarization. Consequently, it was observed that while Birkan’s translation strategy is a translation for page within the literary system, Zeybekoğlu’s translation functions within the theatrical system as she translated for the stage. The study concluded that Birkan and Zeybekoğlu translated the text based on their goals and the conventions of the system they applied and Aaltonen’s system framework enabled to digress from this minimalist approach by going beyond the bipolarization.

Keywords:

Theater texts, performability, Sirkku Aaltonen, literary and theatrical system faithful/free translation,

PDF

___

Aaltonen, S. (1997). Translating Plays or Baking Apple Pies: A Functional Approach to The Study of Drama Translation. In Snell-Hornby. M, Jettmarova Z. & Kaindl K. (Eds.), Translation As Intercultural Communication Selected Papers From The Est Congress-Prague 1995 (pp. 89-97). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Aaltonen, S. (2000). Time-Sharing On Stage Drama Translation in Theatre and Society. Clevedon.Buffalo.Toronto.Sydney: Multilingual Matters Ltd.

Albee, E. (1961). Who Is Afraid of Virginia Woolf ’tan?. New York: Penguin Books.Albee, E. (1985). Hain Kurttan Kim Korkar (A. Zeybekoğlu, Çev.). İstanbul: Onkajans.

Albee, E. (1993). Kim Korkar Virginia Woolf ’tan? (T. Birkan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.

Albee, E. (1988). Conversations with Edward Albee. In Kolin P. C. (Ed.), Jackson and London: University Press of Mississippi.

Alkan, E. (2013). Kim Korkar Virginia Woolf ’tan? Üzerine Bir Analiz. Engerek Ege Üniversitesi Edebiyat Topluluğu Dergisi, 13, 52-55.

Asude Zeybekoğlu. (2018). Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mütercim Tercümanlık Bölümü içinde. Erişim Adresi: https://translex.ege.edu.tr/tr-7404/asude_zeybekoglu.html.

Bassnett-Mcguire, S. (1989). Labirentin içinde: Tiyatro Metinleri Çevirisi İçin Yöntemler ve Stratejiler (F. Günal, Çev.), Metis Çeviri, 9 Güz, 33-39.

Bassnett-Mcguire, S. (1991). Translating for The Theatre: The Case Against Performability, TTR, 4(1), 99-111.

Beanbag. (2020). Cambridge Dictionary Online içinde. Erişim Adresi: https://dictionary.cambridge.org/tr/s%C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/beanbag.Che Suh, J. (2005). Drama Translation: Principles and Strategies. Translation Today, 2(2), 53-68.

Demirtaş, K. (2008). Saçmanın Çevirisi: Türkçede Absürd Tiyatro Örneklerine Çeviribilimsel Bir Yaklaşım. (Yüksek Lisans Tezi). Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.

Ergil, B. (2016). Türkiye Kültür ve Yazın Dizgesinde Absürd Tiyatronun Aktarımı. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Espasa, E. (2000). Performability in Translation Speakability? Playability? or Just Saleability? In Upton C. A. (Ed), Moving Target: Theatre Translation and Cultural Relocation (pp. 49-62). Manchester: St.Jerome.

Esslin, M. (1988). Saçma Tiyatrosu (L. Mollamustafaoğlu, Çev.). Metis Çeviri, 1998 Kış, 108-118.

Haleva, B. (2011). Tiyatro çevirisi bağlamında Bernard-Marie Koltès oyunlarının Türkiye’deki dolaşımı. (Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Haleva, B. (2012). Tiyatro Çevirisi Bağlamında Bernard-Marie Koltès Oyunlarının Türkiye’deki Dolaşımı. Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji, 20(1), 1-18.

Kim Korkar Hain Kurttan (2013-2014), (ty). Oyunatolyesi.com içinde. Erişim Adresi: https://www.oyunatolyesi.com/kim-korkar-hain-kurttan-2013-2014.

Kim Korkar Hain Kurttan, (2020). Tiyatrolar.com.tr içinde. Erişim Adresi: https://tiyatrolar.com.tr/tiyatro/kim-korkar-hain-kurttan.

Levy, J. (2011). The Art of Translation (P. Corness, Çev.). Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Mateo, M. (1995) Constraints and Possibilities of Performance Elements in Drama Translation. Perspectives: Studies in Translatology, 3(1), 21-33.

Merino, R. (2000). Drama Translation Strategies: English-Spanish (1950-1990). Babel, 46(4), 357–365.

Nikolarea, E. (2002). Performability versus Readability: A Historical Overview of A Theoretical Polarization in Theater Translation. The Translation Journal, 6.

Nutku, Ö. (2009). Tiyatro Çevirilerinde Konuşma Dilinin Önemi ve Bir Model: Göktaşı.,Pekman Y. & Acnı O. (Eds.), Dikmen Gürün’e Yazılar içinde (s. 429-439). İstanbul: Doğan Kitap.

Okyayuz Yener, Ş. (2016). Tiyatro Eserleri Çevirmeninin Rolleri. Humanitas, 7, 291-310.

Prick. (2020). Oxford Learner’s Dictionary Online içinde. Erişim Adresi: https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/prick_2.Pyrrhus. (2020). Encylopedia Britannica içinde. Erişim Adresi: https://www.britannica.com/biography/Pyrrhus.

Shahba, M., Ameri, A., Laal, R. (2013). Drama Translation From Page To Stage. Journal of Language and Translation, 3(6), 93-99.

Serrano Gonzalez-Posada, Mario Juan. (2002). A Spanish Performable Translation of Edward Albee’s Who’s afraid of Virginia Woolf?. (Yüksek Lisans Tezi). University of Glasgow Faculty of Arts, İngiltere.

Tike, M., B. (2004). Absurd Tradition in Drama and American Theatre of The Absurd: Edward Albee’s Who Is Afraid of Virginia Woolf?. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.

Tuncay Birkan. (2020). Metis Yazarlar içinde. Erişim Adresi: https://www.metiskitap.com/catalog/author/989.

Wellwarth, G. E. (1981). Special Considerations in Drama Translation. In Rose M. G. (Ed.), Translation Spectrum: Essays in Theory and Practice. Albany: State University of New York Press.

Zuber, O. (1980). The Languages of the Translation and Transposition of Drama. Oxford · New York • Toronto • Sydney · Paris · Frankfurt: Pergamon Press.Zuber–Skerritt, O. (1988). Towards a Typology of Literary Translation: Drama Translation Science. Meta, 33(4), 485-490