Yeni Anayasa Değişikliği ile Getirilmek İstenen Türkiye’ye Özgü Başkanlık Sistemi: Korkular, Algılar, Beklentiler

Türkiye’de 1980’li yıllardan bu yana, bazı liderler tarafından başkanlık sistemine geçilmesi yönünde talepler dile getirildi. Bu talepler, yakın zamana kadar hayata geçirilemedi. Son yıllarda, başkanlık modelinin getirilmesi konusu Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından tekrardan gündeme getirildi. Bu öneriye karşı muhalefetten ağır eleştiriler yöneltildi. Bu eleştirilerde, Türkiye’de bir rejim değişikliği ortaya çıkacağı, sistemin otoriter tek adam rejimine dönüşeceği dile getirildi. Başlangıçta bu öneriye MHP de karşı çıktı. Fakat yakın geçmişte MHP, AK Parti tarafından önerilen başkanlık modeline destek vereceğini açıkladı. Bu açıklama üzerine, AK Parti ile MHP Türkiye’ye getirilecek başkanlık modeline ilişkin anayasa değişikliği metni üzerinde anlaştılar. Bu uzlaşı metni TBMM tarafından kabul edilerek Cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunuldu. Bu anayasa değişikliğinin referandum yoluyla kabul edilmesi halinde Türkiye’de parlamenter sistem yerini başkanlık sistemine bırakacaktır. Türkiye’ye getirilmek istenen başkanlık modelinin ABD başkanlık sisteminden bazı yönlerden farklılıklar arz ettiği görülmektedir. Bu farklılık, başkanlık modelini Türkiye’ye özgü hale getirmektedir. Bu farklı tercihte, Türkiye’deki yapısal özelliklerle, ülkemizde hâkim olan siyasi, sosyal, kültürel faktörlerin etkili olduğu söylenebilir

Anahtar Kelimeler:

Başkanlık sistemi, denge-fren mekanizması, Cumhurbaşkanlığı sistemi, kuvvetler ayrılığı, yürütmenin denetimi

The Presidential System Peculiar to Turkey Offered via New Constitutional Amendment: Fears, Perceptions, Expectations

Since 1980s various leaders have claimed demands to transform into presidential governing system in Turkey. These demands have not been realized until recently. In the recent years, President Recep Tayyip Erdogan reclaimed the debates of transforming into presidential system in the public agenda. The opposition raised harsh criticisms against this proposal. Among these criticisms, it has been asserted that there will be a change of the regime into single man authoritarianism. In the beginning, Nationalist Movement Party (MHP) opposed this proposal. However, MHP recently declared its support to the presidential model proposed by AKP. Over this declaration, AKP and MHP agreed upon the constitutional amendments bringing presidential model. This agreed text is approved by the Turkish Grand National Assembly and is to be presented to the public referendum by the President. Provided that this constitutional amendment is approved via the referendum, parliamentarian system in Turkey will be replaced by the presidential system. The presidential model presented in Turkey differs in various aspects from the one in USA. These differences make the presidential system specific to Turkey. Structural features of Turkey, as well as dominant political, social and cultural factors have been influential over this specific preference

Keywords:

Presidential system, check and balance system, separation of powers, control of the execution,

PDF

___

Adalet Bakanlığı, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun Yeniden Yapılandırılması, s. 5-8, , http://www.adalet.gov.tr/duyurular/2010/mart10/hsyk/HSYK.pdf, (ET: 18.01.2017).
ALKAN, Haluk, “Karşılaştırmalı Başkanlık Sistemleri: Latin Amerika ve Sovyet Sonrası Ör- nekler Üzerine Bir İnceleme”, Yeni Türkiye D., S. 51, Y. 9, Mart-Nisan 2013.
ATAR, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, 6. B., Mimoza y., Konya, 2011.
ATAR, Yavuz, “Amerika’da Güçlü Başkanlık Tartışması ve AK Parti’nin Başkanlık Sistemi Tek- lifi”, Yeni Türkiye D., Yıl 9, S. 51, Mart-Nisan 2013.
BENLİOĞLU, Emel Baykal, “Fransız Örneği Işığında Kohabitasyon Dönemleri: Cumhurbaşkanı ile Başbakan Çatışması ve Uyumu”, The GLOBAL A Journal of Policy and Strategy, Issue: 1, Volume: 1, Y. 2015.
BİLİR, Faruk, Siyasi Partilerde Parlamento Adaylarının Belirlenmesi, Yetkin y., Ankara, 2007.
“Chile’s Constitution of 1980 with Amendments through 2012”, https://www.constitutepro- ject.org/constitution/Chile_2012.pdf, (ET: 26.12.2016).
“Constitution of Mexiko”, https://www.oas.org/juridico/mla/en/mex/en_mex-int-text-const. pdf, (ET: 01.01.2017).
“Constitution of the Bolivarian Republic of Venezuela” https://www.constituteproject.org/ constitution/Venezuela_2009.pdf, (ET: 27.12.2016).
“Constitution Of The Federative Republic Of Brazil”, http://www.usig.org/countryinfo/laws/ Brazil/Brazil%20Federal%20Constitution.pdf, (ET: 27.12.2016).
“Constitution of the Republic of Korea”, http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/--- ed_protect/---protrav/---ilo_aids/documents/legaldocument/wcms_117333.pdf, (ET: 26.12.2016).
DÖNER, Ayhan, “Başkanlık Sisteminin Türkiye’de Uygulanabilirliği”, Yeni Türkiye D., Yıl 9, S. 51, Mart-Nisan 2013.
ERDOĞAN, Mustafa, Anayasa Hukuku, 7. B., Orion y., Ankara, 2011.
ERDOĞAN, Mustafa, Anayasal Demokrasi, 5. B., Siyasal Kitabevi, Ankara, 2003.
GÖKÇE, Ali Fuat, “Başkanlık Sistemi Uygulamaları: ABD, Venezuela, Meksika, Brezilya, Ar- jantin”, Akademik Bakış D., S. 30, Mayıs-Haziran 2012, s. 7, http://www.akademikbakis. org/eskisite/30/04.pdf, (ET: 30.12.2016)
GÖZLER, Kemel, Devlet Başkanları, Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2001
HEKİMOĞLU, H. Birsen, Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler, İstanbul Üniversitesi Açık Ve Uzaktan Eğitim Fakültesi, İstanbul, 2010.
İBA, Şeref, Anayasa Hukuku ve Siyasal Kurumlar, 2. B., Turhan Kitabevi, Ankara, 2008
İNANÇ, Hüseyin, CANER, Cantürk, BOZASLAN, Bakko Mehmet, Türk Tipi Başkanlık Sistemi Raporu, GRTC Küresel Araştırma ve Düşünce Merkezi y., Kütahya, 2015.
KARATEPE, Şükrü, “Hükümet Sistemleri ve Türkiye”, Yeni Türkiye D., Yıl 9, S. 51, Mart-Nisan 2013.
KUZU, Burhan, Her Yönü İle Başkanlık Sistemi, Babıali Kültür y., İstanbul, 2011.
KÜÇÜK, Adnan, “Ak Parti’nin Başkanlık Sistemi Modelinin ABD’deki Başkanlık Sistemi Mo- delinden Farklılık Arz Eden Yönleri”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler D., Ocak 2016, C. 6, S. 1, s. 55.
KÜÇÜK, Adnan, Anayasa Hukuku, 3. B., Orion y., Ankara, 2013.
KÜÇÜK, Adnan, “Cumhuriyet’ten Günümüze İfade Hürriyeti Korkusu ve Temel Dinamikleri”, http://www.hurfikirler.com/cumhuriyetten-gunumuze-ifade-hurriyeti-korkusu-ve-te- mel-dinamikleri/, (ET: 18.01.2017)
KÜÇÜK, Adnan, “Salt Korkular Üzerine Sözleşme Yöntemiyle Demokratik Bir Anayasa İnşa Edilemez”, Liberal Düşünce D., Y. 16, S. 63, Yaz 2011.
MİŞ, Nebi, ASLAN, Ali, AYVAZ, M. Erkut, DURAN, Hazal, Dünyada Başkanlık Sistemi Uygula- maları, SETA y., Ankara, 2015.
NOMER, Mert, ABD Başkanlık Sisteminde Başkanın Yetkileri, XII Levha y., İstanbul, 2013.
ÖZBUDUN, Ergun, “Hükümet Sistemi Tartışmaları”, Yeni Türkiye D., Yıl 9, S. 51, Mart-Nisan 2013.
ÖZBUDUN, Ergun, Anayasa Hukuku, 13. B., Yetkin y., Ankara, 2012.
“Peru’s Constitution of 1993 with Amendments through 2009”, md. 134, https://www.cons- tituteproject.org/constitution/Peru_2009.pdf, (ET: 08.01.2017).
TANIYICI, Şaban, AKGÜN, Birol, Amerikan Başkanlığı Cumhuriyetten İmparatorluğa, Orion y., Ankara, 2008.
TEZİÇ, Erdoğan, “Başkanlık Rejimini Anlamak”, Yeni Türkiye D., Yıl 9, S. 51, Mart-Nisan 2013.
TUNÇKAŞIK, Halit, “Siyasi İstikrar İle Demokratik Kurumsallaşma Arasında Denge Arayışı: Arjantin Başkanlık Sistemi”, Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri, TBMM Araştırma Mer- kezi y., Ankara, 2015
TURHAN, Mehmet, Hükümet Sistemleri ve 1982 Anayasası, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakülte- si, y., Diyarbakır, 1989.
ULUŞAHİN, Nur, Anayasal Bir Tercih Olarak Başkanlık Sistemi, Yetkin y., Ankara, 1999.
“Venezuela (Bolivarian Republic of)’s Constitution of 1999 with Amendments through 2009”, md. 236/21, https://www.constituteproject.org/constitution/Venezuela_2009. pdf, (ET: 18.01.2017).
YANIK, Murat, Başkanlık Sistemi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği, 2. B., Adalet y., Ankara, 2013.
YILMAZ, Mehmet Y., “Kararnamelerle Ülke Yönetmek”, Milliyet Gazetesi, 07.01.2017.