MÜTEFERRİKA ÖNCESİ AVRUPALI SEYYAHLARIN HATIRATINDA OSMANLI’DA YAHUDİ MATBAALARI VE ARAPÇA KİTAP BASIM YASAĞI

Matbaanın Osmanlı'ya geç gelişi Türkiye'de kitap tarihi konusunda en çok tartışılan konulardan biridir. Osmanlı'da ilk matbaa, Yahudiler tarafından 1493 yılında kurulmuştur. Müslüman tebaa ise ilk matbaayı 1727 yılında İbrahim Müteferrika ile kurmuştur. Müteferrika öncesi ve sonrasında Yahudi matbaalar aktif bir şekilde işlemekteydi. Avrupalı seyyahlar hatıratlarında matbaanın geç gelişi ve Osmanlı toplumunun matbaa algısı hakkında birtakım bilgiler vermektedirler. Hatıratlarda hattatların işlerini kaybetmesi gerekçe gösterilerek matbaanın yasaklandığı kaydedilmiştir. Zira el yazmaları istinsah etme o dönemler itibariyle önemli bir pazar olup birçok insan için istihdam alanıydı. Ayrıca hatıratlardan öğrendiğimiz kadarıyla Kur'an'ın, matbaada basıldığında kutsallığını kaybedeceğine dair bazı dini endişeler de vardı. Bu makalede, İbrahim Müteferrika öncesi Avrupalı seyyahların İstanbul'daki Yahudi matbaaları ve Arapça kitap basım yasağıyla ilgili notları incelenecek ve değerlendirilecektir

HEBREW PRINTING IN OTTOMAN EMPIRE AND BAN OF PRINTING OF ARABIC BOOKS IN THE WRITINGS OF EUROPEAN TRAVELERS BEFORE IBRAHIM MUTEFERRIKA

Late adoption of printing press in Ottoman Empire is one of the most discussed issues regarding the history of book in Turkey. First printing press in Ottoman Empire was established in 1493 by the Jews, whereas first Muslim printing press was founded by Ibrahim Müteferrika in 1727. Hebrew printing press was active before and after Muteferrika printing in the Empire. European travelers give some information about the delay of the printing press and general perception of Ottoman community towards the printing. It is clear from travelers’ diaries that printing was banned not to cause copyists to lose their jobs. It is obvious that manuscript copying was a relatively big industry that employs many indiviuals. Additionaly, we learn that there was some sort of religious concerns that when the Quran is printed, it loses its sacredness. In this article, notes of the travelers of European countries before Muteferrika on printing press will be examined and evaluated

___

Augerii Gislenii Busbequii D. Legationis Turcicae Epistolae quatuor, AEgid Eys, Paris 1589.

Augerii Gislenii Busbequii omnia quae extant, Ex Officina Elzeviriana, 1633. Bashan, Eliezer; “Turgamanim Yehudim be-Şerut ha-Konsolari ha-Briti be-Mizrah ha-Tihon be-Şanim 1581-1825”, Sefunot 6/21 (1993), s. 41-69.

Beydilli, Kemal; “Matbaa”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, c. 28, s. 105-110.

Busbecq, Ogler Ghislain De; Türk Mektupları, çev. Hatice Özkan, Ark Kitapları, İstanbul 2013.

––––; Türk Mektupları, çev. Hüseyin Cahit Yalçın, Remzi Kitabevi, İstanbul 1939.

––––; Türk Mektupları-Kanuni Döneminde Avrupalı Bir Elçinin Gözlemleri, çev. Derin Türkömer, İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.

––––; “Authors, Readers and Printers of Sixteenth-Century Hebrew Books in the Ottoman Empire” Perspectives on the Hebraic Book, ed. Peggy K. Pearlstein, Library of Congress, Washington 2012, s. 17-64.

––––; “Şliho şel Lui ha-Arbaa Eser be-Levant ve Tarbutam şel Yehudey ha-İmperya ha-Osmanit be-Divuah mi-Şnat 1675”, Zion 52 (1987), s. 25-44.

Heller, Marvin J.; Sixteenth Century Hebrew Book, Brill, Leiden 2004.

Kayserling, M.; “Richelieu, Buxtorf père et fils, et Jacob Roman”, Revue des Études Juives 8 (1884), s. 74-95.

Marsili, Luigi Ferdinando; Stato militare dell’Imperio Ottomanno, 1732. Marsilli, Graf; Osmanlı İmparatorluğunun Zuhur ve Terakkisinden İnhitatı Zamanına Kadar Askerî Vaziyeti, çev. M. Kaymakam Nazmi, Büyük Erkan-ı Harbiye Matbaası, Ankara 1934.

Martiniere, Bruzen a; Le grand dictionnaire geographique et critique, 1738. Naeh, Yaron Ben; ‘Blond, Tall, with Honey-Colored Eyes: Jewish Ownership of Slaves in the Ottoman Empire’, Jewish History 20 (2006), s. 73-90.

Neudecker, Hannah; The Turkish Bible translation by Yahya bin ‘Ishak, also called Haki (1659), Rijksuniversiteit te Leiden, Leiden 1994.

Ocak, Ahmet Yaşar; “Paul Ricaut ve XVII. Yüzyıl İstanbul’unda Osmanlı Resmi Düşüncesine Karşı Zümreler”, Türk Kültürü Araştırmaları 27/1-2 (1989), s. 233-244.

Ricaut, Paul; Osmanlı İmparatorluğunun Hâlihazırının Tarihi (XVII. Yüzyıl), çev. Halil İnalcık, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2012.

Rothman, E. Natalie; “Dragomans and ‘Turkish Literature’: The Making of a Field of Inquiry”, Oriente Moderno 93 (2013), s. 390-421.

Rycaut, Paul; The History of the Present State of the Ottoman Empire, London, Printed for C. Brome, 1686.

Shapira, Dan; Avraham Firkowicz in Istanbul: 1830-1832, KaraM Araştırma ve Yayıncılık, Ankara 2003.

The Turkish Letters of Ogier Ghiselin de Busbecq, trans. Charles Thornton Forster, London 1881.

The Turkish Letters of Ogier Ghiselin de Busbecq. ed. and trans., Edward Seymour Forster. Baton Rouge, LA: Louisiana State University Press, 2007.

Voyage au Levant (1553): Les Observations de Pierre Belon du Mans, yay. haz. Alexandra Merle, Editions Chandaigne, Central National du Livre, Paris 2001.

Yaari, Abraham; ha-Defus ha-İvri be-Kuşta, Magnes Press, Kudüs 1967. ––––; Mehkarey Sefer, Mosad Rav Kook, Kudüs 1958.