ئەدەبیاتى کوردى وەک بناغەیەکى بە ستانداردبوونى زمانى کوردى

زمانى كوردى هەرچەندە سەدان توێژينەوەى جۆراوجۆرى لەبارەيەوە ئەنجامدراوە، زۆرێك لە ڕەهەند و بنەماكانى كەوتوونەتە بەر تيشكى لێوردبوونەوە و باسكردن، یەکێک لەوانە بەستانداربوونە، بەڵام ئەوەى زۆر گرنگ و پێويستە گەيشتنە بەو وەڵامەى، کە زمانى ستاندارى كوردى چييە؟ و چۆنە؟ و ئەو پێوەر و بنچينانەى دياريدەكرێن بۆ بەستانداردبوون كامانەن؟ ئەگەرچى لێرەو لەوێ هەندێك سەرەداو دۆزراونەتەوە و ئاماژە بە هەندێك لايەن و بنەما كراوە، کە کام دیالێکت و زارە مەرجی بەستارنداربوونى تێدایە، بەڵام تا ئێستا بە تەواوى ئەو بابەتە بە بنبەست نەگەیشتووە؛ بۆيە لە سۆنگەى ڕۆڵى كارا و ئەركى ئەدەبياتى كوردى وەك بناغەيەكى سەرەكى و گرنگى داڕێژەرى زماى ستانداردى كوردى ئەو توێژينەوەيە ئەنجامدەدرێت. زار و شێوەزارە كوردييەكان زۆر بە پتەوى و هەمەچەشنى لە ئەدەبياتى کوردیدا پەيرەوكراون و راستييەكى حاشانەويستە، كە لە ژانرە جۆراو جۆرەكان بەرچاو دەكەون؛ بۆيە توێژينەوەكە جگە لە پێشەكى دوو تەوەر لە خۆ دەگرێت: تەوەرى يەكەم: چەمكى زار و شێوەزارە كوردييەكان و پێگە و مەوداى دوور و نزيكيان لە زمانى ستاندارى كوردى باسدەكرێت، تەوەرى دووەميش: تايبەت دەكرێت بەو وشە و فۆرم و زاراوە هەمەڕەنگانەى لە زارە جياوازەكانى زمانى كورديدا چۆن لە ئەدەبيات بە هەموو ژانرەكانەوە بەكارهێنراون و چ کاریگەرییەک لەسەر بەستانداربوون جێدەهێڵن، بە نموونە لە ئەزموونى شيعر و چيرۆك و ڕۆمانى كوردستانى باشوورو ڕۆژهەڵات؛ بۆيە توێژينەوەكە سوود لە تيۆرى شيعرييەتى (جان كۆهين) و پۆلينى (ليچ) وەردەگرين، بە پەيڕەوكردنى رێبازى وەسفى لە خستنەڕووى نموونە ئەدەبييەكان.

Anahtar Kelimeler:

زار و شێوەزار, زمانى ستاندارد, پێوەر, شيعريەت, شيعر, چيرۆك, ڕۆمان

KURDISH LITERATURE AS A BASIS FOR KURDISH STANDARDIZATION

Specifying and deciding about Kurdish standard language is one of the issues that is investigated and discussed about it continuously. What is important is to get the answer about what is Kurdish standard language? How is the Kurdish standard language? And what are the measurements and the principles used to identify language to be standard? However, here and there, some clues have been found to indicate some ways and principles of which dialect or which subdialect has the conditions of standardization, but this issue has not been solved completely, yet. Thus, from the sake of active role and duty of Kurdish literature, as the main base and importance of standardization of Kurdish language, this issue is investigated. Kurdish literature has been written by miscellaneous subdialects and accents, so it is possible to take benefit from all the current Kurdish written documents as the basic principles to standardize Kurdish. Thus, the current study tends to identify standardization practically and prove it scientifically. The study benefits from the poetic theories of Jan Cohen and Leech’s taxonomy by considering descriptive approach in exploring examples of literature.

Keywords:

Subdialect accent, standard language, measurement, poetics, poetry, story, novel,

PDF

___

ئەحمەد، سافيە محەمەد(٢٠١٣). لادان لە شيعرى هاوچەرخى كورديدا، ئەكاديمياى كوردى، هەولێر.
ئەحمەد،كەژاڵ(١٩٩٩). بەندەرى بەرمۆدا، پێگەى ئەليكترۆنى پەرتووك، چ١ و٢.
ئەمین، وریا عومەر (٢٠١١). پیتۆکەکانى زمانەوانى، چاپخانەى ئاراس،هەولێر.
بەکر، سەلام ناوخۆش(٢٠٠٤). زمانناسی و هەندێ بابەتى زمانناسیی کوردى، کتێبفرۆشی سۆران، هەولێر.
پيرەمێرد (١٣٩٢)، دیوان، مەحەممەد ڕەسول هاوار، چاپخانەى ئانا، چ. ١، سنە.
خوڕشید، فوئاد حمە(١٩٨٥). زمانى کوردى- جوگرافیای دابەشبوونى دیالێکتەکان، چاپخانەى افاق العربیە بەغدا.
خۆشناو،نەریمان عەبدوڵا(٢٠١٣).زمانى ستانداردى کوردى، چاپخانەى هێڤى، چاپی یەکەم، هەولێر، 2013.
ڕەحمان عەبدوڵڵا(٢٠١٧). توێژينەوەى دەق لە ڕوانگەی زمان و ئەدەبەوە، وەزارەتى ڕۆشنبيرى،چ. ١، هەولێر.
ڕەسوڵ، عەبدوڵڵا حوسێن(٢٠١٥). چەند باسێکى وردى زمانەوانى- کوردى، چاپخانەى هێڤى، هەولێر.
ڕەشید، سابير (٢٠٠٥). ئاوێنە :١٠٠ كورتيلە چيرۆك، چاپخانەى ڕەنج، سلێمانى.
سابیر، ڕەفيق(٢٠٠٦). بە تەنيا جێى مەهێڵن، چاپخانەى ڕەنج، چ. ١، سلێمانی.
صفوی،كورش(٢٠١٨). لە زمانەوانييەوە بۆ ئەدەبيات،ب١، و: عوسمان دەشتى، پێداچوونەوەى يوسف شەريف سەعيد،بڵاكراوەى زانكۆى كۆيە، چ. ١، هەولێر.
عارف، محەمەد نورى(١٩٩٧). وشە و زاراوەكانى باباتاهير و بەراوردكردنيان لەگەڵ شێوەكانى زمانى كوردى دا، وەزارەتى ڕۆشنبيرى، هەولێر.
عومەر، بەكر(٢٠١٤). چەند لايەنێكى زمانەوانى، ناوەندى ئاوێر، هەولێر.
عەلی، غازى(٢٠١١). زمانى فەرمی بۆ کوردستان، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، چ١، سلێمانی.
فتاح، محەمەد مەعروف(١٩٩٠). زمانەوانى، چاپخانەى دارالحکمە، بەغدا.
فتاح، محەمەد مەعروف(٢٠١٠). لێکۆڵینەوە زمانەوانیەکان، چاپخانەى رۆژهەڵات، چاپی یەکەم، هەولێر.
قازی، ڕەحيمی(٢٠١٠). پێشمەرگە، دەزگاى ئاراس، هەولێر.
کۆیی، حاجى قادرى، (ديوان)، لێكۆڵينەوە و لێكدانەوەى سەردار حەميد ميران و كەريم موستەفا شارەزا، چ. ٢ ، انتشارات كوردستان، سنە.
محەمەد، ئەنوەر قادر(٢٠٠٧). ليريكاى شاعيرى گەورەى كورد، مەولەوى بە ديالێكتى گۆرانى(هەورامى)، دەزگاى سەردەم، چ. ٣، سلێمانى .
مەحویی،محەمەدى(٢٠١٦)، مەنامە(بەستانداردکردنى زمانى کوردیی)، چاپخانەى ئەندێشە، چاپی یەکهەم، سلێمانی.
مەلای ڕەش، عەزيز(١٩٨٦). كوێخا سێوێ، الأمانة عامة الثقافة و الشباب، هەولێر.
مەلايێ جزيری(١٩٧٧). دیوان ، توێژاندنا صادق بەهائەددين ئامێدى، كۆڕى زانيارى كورد، چ. ١، بەغدا.
نارى- مەلا كاكە حەمەى بێڵوو(٢٠١٩)، دیوان كۆكردنەوە و لێكدانەوە و لێكۆلينەوەى عوسمان عارف نارى زادە، چاپخانەى چوارچرا،چ. ٣، سلێمانى.
نالى(١٣٨٧). دیوان، لێكۆڵينەوە و لێكدانەوەى مەلا عەبدولكريمى مودەريس و فاتيح عەبدولكەريم، بڵاوكردنەوەى كوردستان، سنە.
هێمن(١٩٧٩). ناڵەى جودايى، چاپخانەى عولا، بەغدا.
عبدلبدیع، لطفي(١٩٩٧). التركيب اللغوي للأدب بحث في فلسفة اللغة و الاستطيقا، مكتبة لبنان،لونجمان، مصر.
GEOFFRY N. LEECH Linguistic Guide to English Poetry London and New york LONGMAN

ISSN: 2687-5438
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2019
Yayıncı: Osman ASLANOĞLU

Arşiv