Osmanlı İmparatorluğu’nda Köle Emeğinin İstihdamı ve Mükâtebe Yöntemi

Osmanlı ekonomisi tarihine göz atıldığında gerçekleştirilen uygulamalar arasında, ekonominin özgünlüğü bağlamında, bir devamlılığın varlığına inanmak için yeterli kanıt bulunabilir. Ancak, farklılaşan iktisadî ve malî uygulamalar için de bu böyledir. Her iki duruma ilişkin örnekler de rahatlıkla bir arada barınabilmektedir. Sonuç olarak hepsi aynı amacı desteklemekte ve Osmanlı iktisadî hayatının devam etmesini sağlamaktadırlar. Dolayısıyla, Osmanlı iktisadî tarihinde devamlılığın takibi nasıl açıklayıcı olabiliyor ve Osmanlı ekonomisinin anlaşılmasına katkıda bulunuyorsa, farklılaşan uygulamaların takibi de aynı ölçüde yararlı olabilir. Devamlılık ve/veya farklılıkların, ortaya çıktıkları tarihi süreç boyunca bir arada ele alınması daha geniş bir perspektif sağlayabilir. En azından, devamlılık ve iktisadî tercihler, ortak bir hafıza; farklılıklar ise ekonomik yapının problem çözme potansiyeli hakkında ipuçları kazandırabilir. Bu çalışma böyle bir çabayı denemek ve test edilmesini sağlamak amacıyla kaleme alınmış ve Osmanlı ekonomisinde köle emeğinin istihdamının; birbirini destekler nitelikte veya birlikte değerlendirilmeye uygun olduğu düşünülen üç farklı örnek ile ele alınması amaçlanmıştır. Birlikte değerlendirilmeye imkân sağlayan özelliklerinden birinin mükatebe denilen hukuki ve/veya iktisadi uygulama olduğu kabul edilmiştir. Bir diğerinin ise, toplu veya yaygın olarak Osmanlı ekonomisinde köle emeğinin istihdamına dair bilinen nadir örnekler olmalarıdır. Daha yaygın olan köle kullanımı, ev içi kölelik diyebileceğimiz bir türdür. Her üç örnek birlikte değerlendirilerek, Osmanlı ekonomisinde, üretim sürecine toplu olarak dahil olan köle emeğine dair bir yaklaşım üretilmeye çalışılmıştır. Sonuçlar kimi zaman spekülatif bulunabilir. Ancak Osmanlı kölelik tarihi üzerine pek çok çalışma olmadığı düşünülürse, bu durum göz ardı edilebilir

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı ekonomisi, kölelik, köle emeği, istihdam, mükatebe, dönemlendirme

When we look at the history of the Ottoman economy, one can discover in the context of the singularity of its economy sufficient evidence to support a belief in the existence of a continuity from among the implementations that were carried out. This is also true for the economic and fiscal policies that were undergoing differentiation. As a result, practices reflecting both positions could without difficulty be encompassed together. All were working toward the same end and ensuring the continuity of Ottoman economic life. For this reason, in the same way that it is illuminating to trace the continuity in Ottoman economic history and contribute to an understanding of the Ottoman economy, it may be equally enlightening to track the differentiating implementations. A broader perspective may be gained by treating both continuity and/or differentiation throughout the historical process from which they emerged. At the very least, continuity and economic choices can endow a common memory while the differences can offer clues regarding the problem-solving potential of the economic structure. The present study was undertaken with the aim of undertaking such an attempt and testing it. The objective was to consider three different examples of the employment of slave labor in the Ottoman economy that would mutually reinforce each other or be appropriate for evaluation as a group. One shared feature that allows for the possibility of a group evaluation is the acceptance of the legal and/or economic practice of the contract of manumission. Another group represents a rare example of a known instance of collective or widespread employment of slave labor in the Ottoman economy. The more common use of slaves was of the type that can termed domestic slavery. By evaluating all three kinds together, an attempt was made to formulate an approach concerning slave labor as a group incorporated in the production process in the Ottoman economy. The conclusions are perhaps somewhat speculative. But this may be discounted when one considers that so few studies exist on Ottoman slavery history.

Keywords:

Ottoman economy, slavery, slave labor, employment, contract of manumission, periodization,

PDF

___

Arşiv Belgeleri
İrade Dahiliye: 5462 / 28 Şevval 1270.
İrade Meclis-i Mahsus: 1407 / 24 Zilkade 1283. Basılı Kaynaklar
Afyoncu, Erhan (2001), “Ders Kitaplarında Osmanlı Tarihinin Dönemlere Ayrılması Meselesi”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi (4): 2001: 113-124.
Barkan, Ö. L (1980), “XV ve XVI’ınca Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Toprak İşçiliğinin Organizasyonu Şekilleri” [ (1980) Türkiye’de Toprak Meselesi-Toplu Eserleri, İstanbul] için- de: 575-724.
Berkes, N. (1972), “Ekonomik Tarih ile Teori İlişkileri Açısından Türkiye’de Ekonomik Düşünün Evrimi”, [ (1972)Türkiye’de Üniversitelerde Okutulan İktisat Üzerine] içinde: 39-55.
Bilmen, Ö. N. (1969), Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu (4) İstanbul: Bilmen Yayı- nevi.
Çelik, Gülfettin (1999), “Osmanlı Devleti’nin Nüfus ve İskân Politikası”, Dîvân (6) 1999: 49-110.
İnalcık, H. (1990), “Köy, Köylü ve İmparatorluk” [ (1990)V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İkti- sat Tarihi Kongresi, Ankara: Türk Tarih Kurumu] içinde: 1-11.
Kanbolat, Hasan ve Erol Taymaz (1990), “Kafkas-Osmanlı İlişkileri ve Köle Ticareti”, Tarih ve Toplum (14/79) 1990: 35-44.
Koraltürk, Murat (1995), “Türkiye’de Toplumsal ve Ekonomik Tarih Araştırmaları Üzerine Son Gelişmeler”, Öneri (3) Haziran: 1995: 215-219.
Mardin, Ş. (1992), Türk Modernleşmesi-Makaleler 4, İstanbul: İletişim Yayınları.
Öz, M. (1997), OsmanlıdaÇözülme ve Gelenekçi Yorumcuları, İstanbul: Dergah Yayınları.
Özvar, Erol (1999), “Osmanlı Tarihinin Dönemlendirme Meselesi ve Osmanlı Nasihat Literatürü”, Dîvânn (7) 1999: 135-150.
Quataert, D. (1999), Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, İstanbul: İletişim Yayın- ları.
Sahillioğlu, Halil (1983), “Onbeşinci Yüzyıl Sonunda Bursa’da Dokumacı Köleler”, Atatürk Konferasları (8) 1983: 217-229.
Şen, Ömer (1994), “19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’ndeki Köle Ticaretinde Kafkasya Göçmenlerinin Rolü”, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi (6) Mayıs: 1994: 171-192.
Tabakoğlu, Ahmet (1990), “İktisadi ve Sosyal Yönlerden Tanzimat” [(1990) 150. Yılında Tanzi- mat, İstanbul: Aydınlar Ocağı] içinde: 41-45.
Toledano, E. R.. (1994), Osmanlı Köle Ticareti 1840-1890, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.