Mâtürîdî’nin Te’vîlât’ı Çerçevesinde Kur’ân’da Varlık Türleri Arasındaki Üstünlük Meselesi

Kur’ân-ı Kerîm’de insan, melek ve cin gibi çeşitli mahluk türlerinden bahsedilmektedir. Yaratılış maddeleri açısından farklılıkları bulunan bu varlıklar içinde insana özel bir paye yüklendiği görülmektedir. İlk insanın yaratılışı kemal bulduğu zaman, Allah Teâlâ’nın meleklere secde etmeyi emretmesi, bir başka âyette ademoğullarının yüceltildiğini bildirmesi ontolojik bir üstünlük düşüncesini ortaya çıkarmaktadır. En güzel surette yaratılan insanın diğer taraftan esfel-i sâfilîne inebilecek nitelikte olduğu ilahî beyanda ifade edilmektedir. Kur’ân’da insanın “yaratılmışların birçoğuna üstün tutulduğu” beyan edildiğinden varlık türlerinin tasnifinde insanın üstünlüğü meselesi kelamî bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Makalede bu probleme Mâtürîdî’nin görüşleri çerçevesinde yanıt aranmaya çalışılmıştır. Üstünlük/tafdîl/efdaliyyet konusunun kelâmcıların gündemine efdal varken mefdûlün imameti caiz midir? sorusu üzerinden girdiği anlaşılmaktadır. Sahabe ve tabiinin diğer nesillere zümresel bir üstünlüğü olabileceği de İslâm düşünce tarihi içerisinde münakaşa edilmiş konulardandır. Makalemize de konu olan ontolojik üstünlük meselesi birçok kelâmcı tarafından tartışılagelmiştir. Konuya “Allah katında en üstün olanınız en takva olanınızdır.” âyeti bağlamında yaklaşan Mâtürîdî, üstünlüğü tayin edenin yaratılış maddesi olmadığının altını çizer. Nitekim bu konuda açık bir nas bulunmamaktadır, diğer taraftan Şeytan varlık maddesi sebebiyle kendisinin Hz. Âdem’den üstün olduğunu iddia etmiştir. Çalışmamızda sonuç olarak Mâtürîdî’nin insan-cin mukayesesinde insanı ön plana çıkardığı, insan-melek karşılaştırmasında ise tercihte bulunmaktan kaçındığı tespit edilmiştir. Diğer taraftan insanı mahlûkatın yaratılışındaki amaç olarak gördüğü ve Hz. Muhammed’i yaratılmışların en üstünü olduğuna inandığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kelâm, Mâtürîdî, Efdaliyet/Üstünlük, Varlık, İnsan, Melek, Cin

The Question of Existential Superiority in the Qur'an within the Framework of the Te'vilat of Maturidi

In the Qur'an, various types of creatures such as human, angel and gin are mentioned. Human has a special place in these species. According to the Qur'an, when Adam's creation was completed, Allah commanded the angels to prostrate themselves for Adam. In another verse, it is stated that man is superior to others. This gives rise to the idea of an ontological superiority. In the divine discourse, it is stated that man was created in the most beautiful way. On the other hand, it is said that it is capable of descending to the lowest level. In the Qur'an, the human being is said to be "superior to many created." In this case, the matter of man's superiority is a theological problem. The article attempts to find an answer to this problem within the framework of Maturidi's views. The issue of superiority entered the agenda of the kalamists on the following question: Is it permissible to imamate the mefdul while there is Efdal? It has been discussed in the history of Islam that the companions and subsequent generations can be superior to other generations. Finally, the issue of ontological superiority, which is also the subject of our article, has been discussed by many theologians. Maturidi approached the issue in the context of the following verse: “Indeed, the most noble of you in the sight of Allah is the most righteous of you. Indeed, Allah is Knowing and Acquainted.” Maturidi emphasizes that it is not the substance of creation that determines superiority. As a matter of fact, there is no clear verse or reliable hadith about it. On the other hand, Satan has claimed that he is superior to Adam because of his substance of being. As a result of our study, it has been seen that Maturidi brings humanity to the forefront in the human-genie comparison. In the human-angel comparison, it was found that he avoided making a choice.

Keywords:

Kalam, Maturidi, Superiority, Being, Human, Angel, Genie,

PDF

___

Abdurrezzak, Ebû Bekir Abdurrezzak b. Hümâm. Tefsîrü Abdurrezzâk. Beyrut: Dârü'l-kutubi'l-ilmiyye, 1419 h.
Acar, Muhammet Ali-Durmuş, Enes. "İbn Hazm'da Sahabe Kavli ve Efdaliyet Nazariyesi". İslam Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahabe. 293-320. Sakarya: 2018.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 2001.
Benli, Yusuf. "Ehl-i Sünnet Geleneğinde Sahabe Algısı". İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahabe. Sakarya: Ensar, 2013.
Demir, Osman Nuri. “İmâm Mâtürîdî’de İnsan: Ruh, Nefs ve Beden İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”. Kader 17/1 (2019), 228-254.
Düzgün, Şaban Ali. "Dinsel ve Mitolojik Yönleriyle Cin ve Şeytan Algımız". Kelam Araştırmaları Dergisi 10/2 (2012), 11-30.
Fatiş, Emrullah. "Meleklerde Şuur ve İrade Problemi". Kelam Araştırmaları Dergisi 13/2 (2015), 785-806.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü'l-Arab. Kahire: Dârü'l-maârif, 1981.
Îcî, Adudüddin. el-Mevâkıf. Âlemü'l-kutub,
İnci, Esra. Kur'ân'da Efdaliyet Düşüncesi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2013.
İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât Fî Garîbi'l-Kur'ân. Beyrut: Dârü'l-kalem, h. 1412.
Kılavuz, Ulvi Murat. "İnsan mı Melek mi? Türlerarası Efdaliyyet Tartışmasına Bir Bakış". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56/1 (2015), 1-32.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te'vîlât Ehli's-Sünne. Beyrut: Dârü'l-kutubi'l-ilmiyye, 2005.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü't-Tevhîd Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM Yayınları, 2009.
Mukâtil b. Süleyman, Ebu'l-Hasen. Tefsîr Mukâtil b. Süleyman. Beyrut: Dârü ihyâi't-turâs, 1423 h.
Nesefî, Ebu'l-berekât. Medârikü't-tenzîl ve hakâikü't-te'vîl. Beyrut: Dârü'l-kelimi't-tayyib, 1998.
Özervarlı, M. Sait. "Melek". TDV İslâm Ansiklopedisi. 29/40-42. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2004.
Pezdevî, Ebü'l-Yüsr Muhammed. Usûlü'd-dîn. Kahire: el-Mektebetü'l-ezheriyye li't-turâs, 2003.
Râzî-Er-Razî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b ʿOmer b el-Ḥasan b el-Ḥuseyn et-Teymî er-Râzî el-Mulakkeb Bi Faḥruddîn. Mefâtîḥu'l-ġayb et-tefsîru'l-kebîr. Beyrut: Dâru İḥyaʾ et-Turâs̱ el-ʿArabî, 1420.
Râzî, Fahreddin. el-Erbaîn fî usûli'd-dîn. Kahire: Mektebetü'l-kulliyyâti'l-ezheriyye, 1986.
Suyūṭī Celālüddīn es-Suyūṭī, ʿAbdurraḥmān b Ebī Bekr. el-Habâik fî ahbâri'l-melâik. Beyrut: Dârü'l-kutubi'l-ilmiyye, 1985.
Taberî, İbn Cerîr. Câmiü'l-beyân an te'vîli âyi'l-Kur'ân. Mekke: Dârü't-terbiye ve't-turâs, Ty.
Teftâzânî, Sa‘düddîn. Şerhü'l-akâidi'n-Nesefiyye. Kahire: Mektebetü'l-külliyyâti'l-ezheriyye, 1988.
Ünverdi, Veysi. "Eş'arî Kelâmında İmâmet Nazariyesi". Usûl İslâm Araştırmaları 29 (2018), 39-66.
Yaşar, Atilla. Kelami Açıdan Efdaliyet Sorunu. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2001.
Yavuz, Salih Sabri. "Kelâm’da Efdaliyyet Meselesi Ve İbn Kemal’in “Efdaliyyetu Muhammed” Risalesi". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/4 (2005), 147-185.
Yeşilmen, Abdurrahim. Sahabe Arasında Efdaliyet Konusu ve Efdaliyetin Hadis Kaynaklarına Yansıması. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2018.
Yeşilyurt, Temel. "Kur’an’da Cin, Melek, Şeytan". Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2018), 9-21.