Türkiye’de Görelilik Düşüncesinin Tarihi

Bilim dünyasında 19. ve 20. yüzyıllarda matematikte ve fizikte çok önemli gelişmeler ortaya çıkmıştır. Bunlar arasında en önemlilerinde biri de Einstein ile anılan, fakat Henri Poincaré ve Lorenz gibi bilim adamlarının da üzerinde çalıştığı görelilik düşüncesidir. Batı’da 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkan bu düşüncenin Osmanlı dünyasına yansımaları bu çalışmasının konusunu teşkil etmektedir. Yaptığımız araştırmalardan açığa çıkmaktadır ki, Salih Zeki’nin Dârü’l-Fünûn Konferansları aracılığıyla Poincaré’nin görelilik düşüncesi ilk defa 1914 yılında Osmanlı’ya tanıtılmıştır.

History of the Idea of Relativity in Turkey

There were significant developments in mathematics and physics in the 19th and 20th centuries. One of the most important among these was the idea of relativity, which was put forward by Einstein, but was also studied by scientists such as Henri Poincaré and Lorenz. This study focuses on how this idea that emerged in the early 20th century in the West was reflected in the Ottoman world. Our research shows that Poincaré’s idea of relativity was first introduced to the Ottomans by Salih Zeki in 1914 at the series of Dârü’l-Fünûn Conferences.

___

Akbaş, Meltem. “Einstein’ın Görelilik Teorisini Türkiye’ye Tanıtanlar (I): Mehmed Refik Fenmen ve Kerim Erim.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 2003: IV/2, 29-59.
Akbaş, Meltem. “Einstein’ın Görelilik Teorisini Türkiye’ye Tanıtanlar (II): Hüsnü Hamid Sayman.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 2003: V/1, 51-68.
Darrigol, Olivier. “The Genesis of the Theory of Relativity.” Düzenleyen INSTITUT HENRY POINCARE. Séminairé Poincaré 1. Paris: Institud Henry Poincaré, 2005. 1-22.
Erim, Kerim. “Umûm-î İzâfiyet Nazariyâtı.” Dergâh, 1922: C. 2, S. 22, 149-150.
Galison, Peter. Einstein Saatleri Poincaré Haritaları. (A. Akın, Çev.) Ankara: Akılçelen Kitaplar, 2015.
Giannoni, Carlo. “Einstein and the Lorentz-Poincaré Theory of Relativity.” PSA 1970 içinde, yazan Roger C. Buck ve Robert S. Cohen, 575-589. Dordrecht, Holland: D. Reidel Publishing Company, 1971.
Hsu, Jong Ping, ve Leonardo Hsu. A Broader Wiev of Relativity. Singapore: World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd., 2006.
İlhâmi, M. “Hendese Nedir? (1).” Felsefe ve İctimaiyyât Mecmû’ası, 1927: S.1, 54-61.
İlhâmi, M. “Hendese Nedir? (2).” Felsefe ve İctimaiyyât Mecmû’ası, 1927: S.2, 131-138.
İlhâmi, M. “Hendese Nedir? (3).” Felsefe ve İctimaiyyât Mecmû’ası, 1927: S.3, 207-211.
Kocaman, Meltem. Einstein’ın Görelilik Kuramının Türkiyeye Girişi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002.
Sena, Cemil. “İzâfiyet Nazariyesine Umûmî Bakışlar.” Hayat Mecmu’ası, 1927: C. 3, S. 4, 38.
Walter, Scott. “Henri Poincaré, Theoretical Physics, and Relativity Theory in Paris.” Mathematics Meets Physics içinde, yazan Karl-Heinz Schlote ve Martina Schneider, 213-239. Frankfurt: Verlag Harri Deutsch, 2011.
Zeki, Salih. Dârü’l-Fünûn Konferansları (cilt 1). İstanbul: Matba’a-i ‘Âmire, 1331/1915.