Protestodan Protestanlığa: Ankara Aziz Yorgi Kilisesi’ndeki Esrarengiz Mektuplar

1863-4 yıllarında Ankara Aziz Yorgi Kilisesi’nin müdavimleri, Rum Ortodoks Cemaati’nin ileri gelenlerini ve işleyişini sert biçimde eleştiren, müellifi bilinmeyen manifesto benzeri üç mektup bulur. Mektupları bırakmakla suçlanan bir Rum, metropolit ve cemaat ileri gelenlerinin talebiyle Ankara Valisi’nce cezalandırılır. Olaya müdahil olan Protestan Vekili cezaya itiraz eder. Bu olaydan yola çıkan bu yazı, Türkiye’deki Protestanlığa ihtidayı daha iyi anlamak amacıyla, Protestan muhtedilerin ortaya çıkışında, kişisel ihtilafların ve kadim cemaatlerin yönetiminden duyulan hoşnutsuzluğun payını değerlendiriyor.

From Protest to Protestantism: Uncanny Letters in St. Georgios Church of Ankara

: In 1863-64 Greek Orthodox frequenters of St. Georgios Church of Ankara discovered inside three letters of manifesto from an unknown author, who had harshly criticized the malfunctioning of the Community and its leaders. A suspect of Greek origin was sentenced to exile and penal servitude by the Prefect under the influence of the Metropolitan and Community leaders. The Protestant Deputy in Istanbul was involved in the affair and objected to the penalty. This article examines this event for a better understanding of Protestant conversion in Turkey and tries to evaluate the share of personal conflicts and of discontent with the administration of ancient communities in the emergence of Protestant dissidence.

___

Annuaire Oriental (1881, 1913)
The Missionary Herald (1862, 1867, 1881)
A.DVN Divan Kalemi Evrakı
A.MKT.UM Sadâret Mektubî Kalemi Umum Vilayet Belgeleri
AE.SSLM.III Ali Emiri Tasnifi III. Selim
BEO Babıali Evrak Odası
C.DH Cevdet Tasnifi Dahiliye
C.ZB Cevdet Tasnifi Zabtiye
DH.İ.UM Dahiliye Nezâreti İdâre-i Umumiye
DH.ŞFR Dahiliye Şifre Kalemi
DH.TMIK.M Dahiliye Nezâreti Tesrî-i Muamelât ve Islahat Komisyonu
HR.MKT Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi
HR.TH Tahrirât-ı Hariciye Belgeleri
İ.HUS İrâde Hususi
ML.VRD.CMH.d Cizye Defterleri
ML.VRD.TMT.d Temettuât Defterleri
MVL Meclis-i Vâlâ
MŞH.ŞSC.d Meşihat Şeriye Sicilleri
ŞD Şura-yı Devlet
Y.MTV Mütenevvi Maruzât
Aksu, Ayşe. “Amerikalı Misyonerlerin Osmanlı Anadolusu’ndaki Eğitim Faaliyetleri (1820-1900) ve bunun Osmanlı Toplum Yapısına Etkileri”, doktora tezi, Marmara Üni., 2010.
Akyüz, Jülide. “Bütüncül Tarihi Çerçevesinde XVIII. yüzyılda Ankara”, doktora tezi, Ankara Üni., 2003.
Arslan, Ali. “Makedonya’da Rum-Ulah Çatışması”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 0/4 (Ocak 2013): 1-25.
Çadırcı, Musa, Armağan Latif, vd., 1830 Sayımında Ankara, Ankara: Ankara BB, 2000.
Boukis, Sotirios Angelos I. “İ Hirisi tis Paterikis Paradosis stus protus Elines Evangelikus ke i Simasya tis yia ton Sinhrono İkumeniko Provlimatizmo” (“Patriklik Geleneği’nin İlk Yunan Protestanlarında Ele Alınışı ve Bunun Çağdaş Ekümenik Anlayış Açısından Önemi”), doktora tezi, Selanik Aristo Üni., 2019.
Çelebi, Çağdaş Lara. “Lyman Bartlett’ın Kayseri İstasyonu Raporu, 1877-1878”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 36 (2019): 83-127. Demir, Cenk. “Amerikan Board’un İzmir’deki Faaliyetleri”, doktora tezi, Erciyes Üni., 2014.
Demirci, Akmandar. “Osmanlı Devleti’nde Taşra Ticaret Mahkemeleri (Beyrut, İzmir, Selanik ve Ankara Örnekleri)”, doktora tezi, Ankara Üni., 2019.
Deringil, Selim. Conversion and Apostasy in the late Ottoman Empire, Cambridge/NY: Cambridge Uni. Press: 2012.
Doğan, Mehmet Ali. “ABCFM and ‘Nominal Christians’: Elias Riggs (1810-1901) and American Missionary Activities in the Ottoman Empire”, doktora tezi, Uni. of Utah, 2013.
Ergenç, Özer. “Osmanlı Şehrindeki ‘Mahalle’nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları 4/4 (Aralık 1984): 69-78.
Frazee, Charles A. Catholics and Sultans: The Church and the Ottoman Empire 1453-1923, Cambridge: Cambridge Uni. Press, 2006.
Galanti, Avram. Ankara Tarihi I-II, Ankara: Çağlar, 2005.
Kenanoğlu, Macit. Osmanlı Millet Sistemi, Mit ve Gerçek, İstanbul: Klasik, 2017.
Kieser, Hans-Lukas. Iskalanmış Barış: Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, İstanbul: İletişim, 2005.
Kiskira, Konstantia. “Protestantes Ierapostoloi stin Kath’imas Anatoli, 1819-1914: H Drasitis American Board” (“Bizim Doğu’daki Protestan Misyonerleri: American Board’un Etkinliği”), Deltio Kentrou Mikrasiatikon Spoudon 12 (1997-98): 97-118.
Köksal, Yonca. The Ottoman Empire in the Tanzimat Era: Provincial Perspectives from Ankara to Edirne, Oxon/NY: Routledge, 2019.
Macar, Elçin. “Karadeniz’deki Protestan Rumlar ve Yunanistan’a Göçleri”, Osman Köse (ed.), Geçmişten Günümüze Göç, Samsun: Canik Bld., 2017, 627-33.
Makdisi, Ussama. Artillery of Heaven: American Missionaries and the Failed Conversion of the Middle East, Ithaca, Cornell Uni. Press, 2007.
Mastoridu, Androniki Karasuli. Αnamnisis apo ti Hameni mu Patrida: İ Zoi mu stin Ankira [Kayıp Vatanımdan Hatıralar: Ankara’daki Hayatım], Αtina, 1966.
Meydan, Emine. “Hıristiyan Kilise Otoritesinde Aforoz”, doktora tezi, Uludağ Üni., 2019.
Özdemir, Rifat. XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1998.
Şahin, Emrah. Faithful Encounters: Authorities and American Missionaries in the Ottoman Empire, Montreal: McGill-Queen’s Uni. Press, 2018.
van Gorder, A. Christian. Christianity in Persia and the Status of Non-Muslims in Iran, Lanham: Lexington Books, 2010.