Osmanlı Tefrika Çalışmalarında Göz Ardı Edilen Bir Kaynak: Karamanlıca Anatoli Gazetesi

Son dönemde Osmanlı tefrika tarihi üzerine yapılan çalışmalar, 19. yüzyılda Osmanlı coğrafyasında Türkçe ya da farklı dillerde üretilen edebiyatın daha önce bilinmeyen ya da unutulmuş yazar ve eserlerini ortaya çıkarmaktadır. Bu makalede Osmanlı tefrika çalışmalarında göz ardı edilen bir kaynak olarak Karamanlıca (Yunan harfli Türkçe) Anatoli gazetesinde yayımlanan tefrika kurmaca eserler tanıtılacak ve gazetede tefrikaların en yoğun olduğu 1888-1899 dönemine yakından bakılacaktır. Türkofon Ortodoks Hıristiyan okurlara yönelik olarak çıkarılan gazetede söz konusu dönemde üretilen edebiyat hakkında, yazarların önsözleri, editöryel açıklamalar, gazeteye gönderilen okur mektupları ve ilanlar gibi paratekstler göz önünde bulundurularak bazı gözlemlerde bulunulacaktır.

A Source Neglected in the Studies on Ottoman Serials: The Newspaper Anatoli in Karamanlidika

Recent studies on the history of Ottoman serial fictions reveal previously unknown or forgotten writers and works of literature produced in Turkish or different languages of the Ottoman geography in the 19th century. In this article, fictions serialized in the Karamanlidika (Turkish in Greek script) newspaper Anatoli that have been neglected so far, will be introduced and the serials between the years 1888-1899 will be examined more closely. Taking into consideration the paratexts such as the forewords of the authors, the editorial remarks, the readers' responses and the advertisements, the literature produced for Turkophone Orthodox Christian readers will be analyzed.

___

Achladi, Evangelia. “The Karamanlidika periodical Aktis (1913-1915).” Cultural Encounters in the Turkish-Speaking Communities of the Late Ottoman Empire, ed. Evangelia Balta, 281-302. Istanbul: Isis Press, 2014.

Ahmet Mithat Efendi. Diplomalı Kız. Çev. Yannis Gavriilidis. Anatoli, 18.04.1896 (No.5277)- 19.06.1896 (No.5326).

------. Letaif-i Rivâyat. Ed. Fazıl Gökçek ve Sabahattin Çağın. İstanbul: Çağrı Yayınları 2001.

------. Şeytan Kaya. Çev. Yannis Gavriilidis. Anatoli, 30.04.1891 (No. 4324) -20.5.1891 (No. 4341).

-----. Şeytankaya Tılsımı. Haz. Özge Soylu Bozdağ, Özlem Kazan, Müge Küçük. İstanbul: Homer Kitabevi, 2015.

-----. Yeniçeriler. Çev. Yannis Gavriilidis. Anatoli, 13.12.1890 (No. 4272) - 21.02.1891 (No. 4299).

-----. Yeniçeriler. Ed. Mustafa Nihat Özön. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1942.

Alpan, Aytek Soner. “Μουκαδδερατηµηζά χακίµ ολαλήµ: Reading “refugee politics” through the pages of Μουχατζήρ Σεδασί.” III. International Workshop of Karamanlidika Studies atölye çalışmasında sunulan bildiri, Nevşehir, 2 Kasım 2013.

Altuğ, Fatih. “Modern Osmanlı Edebiyatında İstanbul 1870-1923.” Antik Çağdan 21. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. Ed. Coşkun Yılmaz. C.7. 154-167.

Augustinos, Gerasimos. Küçük Asya Rumları. Çev. Devrim Evci. Ankara: Ayraç Yayınevi, 1997.

AyaGrigoroğlu, S, çev. Küçücük Eleni. İstanbul: Evagelinos Misailidis Matbaası, 1878. Ayaydın Cebe, Günil Özlem. “19. Yüzyılda Osmanlı Toplumu ve Basılı Türkçe Edebiyat: Etkileşimler, Değişimler, Çeşitlilik.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, 2009.

Balta, Evangelia. “Anadolu Türkofon Hıristiyan Ortodoksların Ulusal Bilinçlerini Araştırmaya Yarayan Bir Kaynak Olarak Karamanlıca Kitapların Önsözleri.” Tarih ve Toplum 13, sayı 74, Şubat 1990, 82-84.

-----. “Bulgar Sorununun Yaşandığı Dönemde, Evangelinos Misailidis’in Yayınladığı Mikra Asia (Anatoli) Adlı Karamanlıca Gazete.” Bir Allame-i Cihan: Stefanos Yerasimos Anısına, yay. haz. Ethem Eldem, Aksu Tibet ve Ersu Pekin, 143-178. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2012.

-----. “Karamanli Press Smyrna 1845-Athens 1926.” Izzet Gündağ Kayaoğlu Hatıra Kitabı Makaleler.

Ed. Oktay Belli, Yücel Dağlı ve M. Sinan Genim, 27-33. İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı, 2005.

-----. Karamanlidika Additions (1584-1900) Bibliographie Analytique. Athenes: Centre d’Etudes d’Asie Mineure, 1987.

-----. Karamanlidika Additions (1584-1900). Athenes: Centre d’Etudes d’Asie Mineure, 1987.

-----. Karamanlidika Nouvelles Additions et Compléments. Athens: Centre d’Etudes d’Asie Mineure, 1997.

-----. Karamanlidika XXe siécle. Athens: Centre d’Etudes d’Asie Mineure, 1987.

-----. Miscellaneous Studies On the Karamanlidika Literary Tradition. İstanbul: Isis Press, 2013.

-----. “Vatan, Din ve Dille Bölünmüş Bir Kimliğin Serüvenleri”, Gerçi Rum İsek de Rumca Bilmez Türkçe Söyleriz Karamanlılar ve Karamanlıca Edebiyat Üzerine Araştırmalar, ed. Emre Yalçın, 117-140. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2014.

Balta Evangelia ve Mehmet Ölmez, ed. Between Religion and Language Turkish Speaking Christians, Jews and Greek Speaking Muslims and Catholics in the Ottoman Empire. İstanbul: Eren Yayınları, 2011.

Benlisoy Foti ve Stefo Benlisoy. Hıristiyan Türkler ve Papa Eftim. İstanbul: İstos Yayın, 2016.

-----. “Reading the Identity of Karamanli Through the Pages of Anatoli.” Cries and Whispers in Karamanlidika Books – Proceedings of the First International Conference on Karamanlidika Studies (Nicosia 11th-13th September 2008). Ed. Evangelia Balta ve Matthias Kappler, 93-108. Wiesbaden: Harrassowitz, 2010.

-----. “Türkdilli Anadolu Ortodoksların Kimlik Algısı.” Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar 11, sayı 251 (Güz 2010): 7-22.

Berk, Özlem. Translation and Westernisation in Turkey from the 1840’s to the 1980s. İstanbul: Ege Yayınları, 2004.

Berkol, Bülent. “133 Yıl Önce Yunan Harfleri ile Türkçe (Karamanlıca) bir Robinson Crusoe Çevirisi.” Sosyoloji Konferansları 25, 135-158. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1986.

Borotav, Pertev Naili. Folklor ve Edebiyat. İstanbul, Adam Yayınları, 1982.

Boravaya, Olga. Modern Ladino Culture: Press, Belles Lettres, and Theater in the Late Ottoman Empire. Indiana: Indiana University Press, 2012.

-----. “Yeniden Yazım Olarak Tefrika Roman: Ladino Edebiyatı Örneği.” Çev. Feride Evren Sezer. Tanzimat ve Edebiyat Osmanlı İstanbulu’nda Edebi Modernleşme, ed. Mehmet Fatih Uslu ve Fatih Altuğ, 279-326. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.

Bouri, Gontra. Şeytanın Amucazadesi. Çev. Evangelinos Misailidis. İstanbol: Evangelinos Misailidis Matbaasında, 1885.

Brooks, Peter. Reading for the Plot: Design and Intention in Narrative. Cambridge, Mass. and London, 1992.

Charrière, Etienne E. “'We Must Ourselves Write About Ourselves': The Transnational Rise of the Novel in the Late Ottoman Empire”. Yayımlanmamış doktora tezi, Michigan University, 2015.

Charrière Etienne E. ve Şehnaz Şişmanoğlu Şimşek. "Shared Secrets: Rewriting Urban Mysteries in Istanbul." "Circulating Translations in the 19th Century" konferansında sunulan bildiri, University of Oxford, UK, 19-22 Eylül 2017

Clogg, Richard. “Anadolu Hıristiyan Karındaşlarımız: The Turkish-Speaking Greeks of Asia Minor.” Anatolica Studies in the Greek East in the 18th and 19th Centuries, 65-91. Britain: Variorum, 1996.

Çıkla, Selçuk. “Tanzimat’tan Günümüze Gazete-Edebiyat İlişkisi.” Türkbilig 18 (2009): 34- 63.

Değirmencoglou, Simeon Aleksiou. Divan-ı Talip. Der-i Saadet: Evangelinos Misailidis Matbaası, 1883.

Demircioğlu, Cemal. “From Discourse to Practice: Rethinking "Translation"(terceme) and Related Practices of Text Production in the Late Ottoman Literary Tradition.” Yayımlanmamış doktora tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2005.

Dino, Güzin. Türk Romanının Doğuşu. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008.

Doumas, Aleksandros. Meşhur Monte Hristo Hikâyesinin Zeyli Lord Hop. Asitane: Dim. ve Ath. Nikolaidi Matbaası, 1884.

Erkul Yağcı, Ahu Selin. “Turkey’s Reading (R)Evolution A Study On Books, Readers And Translation (1840-1940).” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2011.

Esen, Nüket. “Ahmet Mithat’ta Anlatıcı ve Muhatabı.” Merhaba Ey Muharrir: Ahmet Mithat Üzerine Eleştirel Yazılar, haz. Nüket Esen ve Erol Köroğlu, 59-72. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2009.

Esen, Nüket. Hikâye Anlatan Adam: Ahmet Mithat. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.

Evin, Ahmet Ö. Türk Romanının Kökenleri ve Gelişimi. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2004.

Gavriilidis, Yannis. Yeniçeriler. Şeytan Kaya içinde. Anatoli, 30 Nisan 1891.

Genette, Gérard. Palimpsests: Literature in the Second Degree. Çev. Channa Newman & Claude Doubinsky. London: University of Nebraska Press, 1997.

Genette, Gérard. Paratexts. Çev. Jane E. Lewin. New York: Cambridge University Press, 1997.

Hazine-i Ara-i Müstakime-i Mesihiye (Tameion Orthodoksias) yani şerait ve akaid ve esası Mezhebi İseviye dair nadir-ül emsal bir kitab-ı müstetab olup üç cilde münkasım ve tab-u temsil olınmıştır. Çev. Evangelinos Misailidis. İstanbol: Evangelinos Misailidis Basmahanesi, 1860.

Itamar Even-Zohar, “The Position of Translated Literature within the Literary Polysystem”, Poetics Today 11/1 (1990), 45-51.

Kappler, Matthias. “Transcribtion text, regraphization, variety?-Reflections on Karamanlidika.” Spoken Ottoman in Mediator Texts, ed. Eva Csato, Astrid Menz ve Fikret Turan, 119- 128. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2016.

Kiriakidis, Epaminondas K. Peran Apokrifa. Konstantinupoli: Tipois N. G. Kefalidu, 1890.

Koçu, Reşad Ekrem. Tarihimizde Garip Vakalar. İstanbul: Doğan Kitapçılık, 2002. -----. Yeniçeriler. İstanbul: Doğan Kitapçılık, 2004.

Korkmaz, Ferhat. “Bir Gazetecinin Romanı: Esrâr-ı Cinâyat.” Turkish Studies, 6/3 (2011): 1049-1063.

Koz, M.Sabri. “Comparative Bibliographic Notes On Karamanlidika Editions of Turkish Folk Stories.” Cries and Whispers in Karamanlidika Books – Proceedings of the First International Conference on Karamanlidika Studies) (Nicosia 11th-13th September 2008), ed. Evangelia Balta ve Matthias Kappler, 241-254. Wiesbaden: Harrassowitz, 2010.

Köroğlu, Erol. “Aşırılık, Suç ve Düzeni (Tefrika) Romanda Yazmak: Dürdane Hanım Örneği.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 47 (2012): 105-126.

Kut, Turgut. “Ermeni Harfli Türkçe Telif ve Tercüme Konuları I-Victor Hugo’nun Mağdurin Hikâyesinin Kısalmış Nüshası.” Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28

Eylül 1985), Tebliğler, II. Türk Edebiyatı içinde, 195-214. C. I. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1985), 195-214

Levend, Agâh Sırrı. Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1972.

Mackridge, Peter. Language and National Identity in Greece 1766-1976. New York: Oxford University Press, 2009.

Mignon, Laurent. “Lost Voices: Religious Minorities and the Literary Canon in Turkey.” Neither Shiraz Nor Paris, , 15-26. Istanbul: The Isis Press, 2005.

Misailidis, Evangelinos. Seyreyle Dünyayı (Temaşa-i Dünya ve Cefakâr u Cefakeş). Haz. Robert Anhegger ve Vedat Günyol. İstanbul: Cem Yayınları, 1988.

-----. Temaşa-i Dünya ve Cefakâr u Cefakeş. 4 C. İstanbul: Kulalı Evangelinos Misailidis Matbaası, 1871-1872.

Misailidis, Evangelinos, çev. Genovefa Hikâyesi. Der-i Saadet: Anatoli Matbaası, t.y. -----. İffetli ve İsmetli Martha. Der-i Saadet: Evangelinos Misailidis Matbaası, 1886.

Misailidis, Petros Pl. Istorikes Efimerides tou Perasmenou Aiona Anatoli [Geçtiğimiz Yüzyılın Tarihi Gazeteleri: Anatoli]. [Yazarın kendi yayını]

Montépin, Xavier de. Çingane Kızı. Çev. Evangelinos Misailidis. Deri Saadet: Anatoli Matbaası, 1894.

Montépin, Xavier de. Etmekci Hatun, çev. İlias K. Emmanouilidis (Der-i Saadet: Sotiriadis Matbaası, 1885).

Orakçı, Meryem. “Karamanlıca Bir Gazete: Terakki”, Cultural Encounters in the TurkishSpeaking Communities of the Late Ottoman Empire, ed. Evangelia Balta, 411-428. Istanbul: Isis Press, 2014.

Özön, Mustafa Nihat. Türkçede Roman. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.

Öztürk, Veysel. “Gazeteci Ahmet Mithat’tan Yazar Ahmet Mithat’a.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 47 (2012) : 171-182.

Pamukciyan, Kevork. Ermeni Harfli Türkçe Metinler. İstanbul: Aras Yayıncılık, 2002.

Petropoulou, Ioanna. “From West to East: The Translation Bridge An Approach From a Western Perspective.” Ways to Modernity in Greece and Turkey, ed. Anna Frangoudaki ve Çağlar Keyder, 91-111. Londra ve New York: I.B. Tauris, 2007.

Rabinowitz, Peter. “Truth in Fiction: A Reexamination of Audiences.” Critical Inquiry 4 (1977): 121-141.

Royiros Alfons. [Alphonse Royer]. Yeniçeriler Hikâyesidir. Çev. Evangelinos Misailidis Konstantiniyye: Anatoli Tabhanesi, 1854.

Paker, Saliha. “Translation as Terceme and Nazire Culture-bound Concepts and their Implications for a Conceptual Framework for Research on Ottoman Translation History.”

Crosscultural Transgressions: Research Models in Translation: V. 2: Historical and Ideological Issues, ed. Theo Hermans, Manchester UK and Northampton MA, 120-143.

Salaville Sévérien ve Eugène Dalleggio. Karamanlidika Bibliographie Analytique des ouvrages en langue turque imprimés en caractére grecs I. Athenes: Institut Français d’Athènes, 1958.

-----. Karamanlidika Bibliographie Analytique des ouvrages en langue turque imprimés en caractére grecs II. Athenes: Institut Français d’Athènes, 1966.

-----. Karamanlidika Bibliographie Analytique des ouvrages en langue turque imprimés en caractére grecs III. Athenes: Institut Français d’Athènes, 1974.

Sevük, İsmail Hakkı. Avrupa Edebiyatı ve Biz: Garpten Tercümeler. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1940.

Strauss, Johann. “Le lexique technique du christianisme en karamanli: remarques préliminaires”. Cultural Encounters in the Turkish-Speaking Communities of the Late Ottoman Empire, ed. Evangelia Balta, 177-222. Istanbul: Isis Press, 2014.

-----. “Is Karamanli Literature part of a ‘Christian-Turkish (Turco-Christian) Literature’?” Cries and Whispers in Karamanlidika Books – Proceedings of the First International Conference on Karamanlidika Studies (Nicosia 11th-13th September 2008) ed. Evangelia Balta ve Matthias Kappler, 153-200. Wiesbaden: Harrassowitz, 2010.

-----. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kimler Neleri Okurdu (19-20. Yüzyıllar)?” Çev. Özlem Günil Cebe Ayaydın. Kritik 2 (Güz 2008): 1-49.

-----. “Who Read What in the Ottoman Empire (19th-20th centuries)?” Middle Eastern Literatures 6, sayı 1 (Ocak 2003): 39–76

Şişmanoğlu Şimşek, Şehnaz. “Diplomalı Kız of Ioannis Gavriilidis: Rewriting Ahmet Mithat in Karamanlidika,” International Workshop on Intralingual Translation, Boğaziçi Üniversitesi, Çeviribilim Bölümü, 27-28 Kasım 2014.

-----. “Karamanlidika Literary Production at the End of 19th Century as Reflected in the Pages of Anatoli.” Cultural Encounters in the Turkish-Speaking Communities of the Late Ottoman Empire, ed. Evangelia Balta, İstanbul: Isis Press, 2014.

-----. “Romanı ‘İki Kilise Arasında Bînamaz’ Kılmak: Karamanlıca Edebi Üretim, Evangelinos Misailidis ve Bir Yenidenyazım Örneği Olarak Temaşa-i Dünya ve Cefakâr u Cefakeş.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2014.

-----. “The Anatoli Newspaper and the Heyday of the Karamanli Press.” Cries and Whispers in Karamanlidika Books – Proceedings of the First International Conference on Karamanlidika Studies (Nicosia 11th-13th September 2008), ed. Evangelia Balta ve Matthias Kappler, 109-123. Wiesbaden: Harrassowitz, 2010.

-----. “The Yeniçeriler of Ioannis Gavriilidis: A Palimpsest in Karamanlidika.” Turkish Speaking Christians, Jews and Greek Speaking Muslims and Catholics in the Ottoman Empire, ed. Evangelia Balta ve Mehmet Ölmez, 245-275. İstanbul: Eren Yayınları, 2011.

Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1956.

Tapia, Aylin de. “From La Porteuse de Pain (1884) to the Ετµεκδζί Χατούν (1885). Cultural Encounters in the Turkish-Speaking Communities of the Late Ottoman Empire, ed. Evangelia Balta, 223-256. Istanbul: Isis Press, 2014, Thérenty, Marie-Ève. “Mysterymania. Essor et limites de la globalisation culturelle au XIXe siècle,” Romantisma 2 (2013): 53-64.

[Uşaklıgil], Halid Ziya. Hikâye. Ed. Nur Gürani Arslan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998. Üyepazarcı, Erol. “Unutulmuş İlginç Bir Uygulama Tefrika Romanlar (1).” Müteferrika 50 (Kış 2016/2): 145-178.

Varelas, Lambros. “Η Είκονα του Αστέος σε Ελληνικά Απόκρυφα Μυθιστορήµατα του 19ου Αιώνα”. (19. Yüzyıl Yunanca Gizemli (Şehir) Romanlarında Şehrin Tasviri), http://openlit.teimes.gr/city/varelas.htm

Watt, Ian. The Rise of the Novel. Berkeley: University of California Press, 2001.

Öz: Son dönemde Osmanlı tefrika tarihi üzerine yapılan çalışmalar, 19. yüzyılda Osmanlı coğrafyasında Türkçe ya da farklı dillerde üretilen edebiyatın daha önce bilinmeyen ya da unutulmuş yazar ve eserlerini ortaya çıkarmaktadır. Bu makalede Osmanlı tefrika çalışmala-