Kentsel Mekana İntizam Vermek: 1930’larda Türkiye’de Basılmış Adab-ı Muaşeret Kitaplarında Şehir

Türkiye’de 1930’larda yazılmış adab-ı muaşeret kitapları içinde kent yaşamının düzenlenmesine ilişkin birçok nasihate rastlamak mümkündür. Bu öğütler bu dönemde kamusal alanın nasıl hayal edildiğine dair ipuçları da içermektedir. Bu kaynaklarda kent, farklı deneyimlerin yaşandığı bir karşılaşma mekânından çok, akılcı bir düzen içinde şekillendirilecek bir alan olarak görülür. Kamusal alan da farklı kimliklerin sergilendiği bir sahneden çok, makbul ve medeni davranış kodlarına göre intizam içinde boy göstermek gereken bir sınav kürsüsü gibidir. Sınıfların karşılaştığı bir alan olarak sokakta ya da taşıt araçlarında, her davranış, uçlardan kaçınan, akılcı bir ortalamaya göre düzenlenmelidir. Kent yaşamında adab-ı muaşereti sergileyen en temel göstergelerden biri de kadınların nasıl davrandığıdır. Kadın hem modernliği sergileyecek şekilde kent yaşamına katılmalı hem de namusla özdeşleşen millî kimliğin taşıyıcısı olarak, taciz karşısında dahi kontrollü olabilmelidir. Ancak bu dönem kitaplarında yine de belli bir tartışma alanına ve farklı seslere de rastlamak mümkündür.

Ordering the Urban Space: The City in the Books of Manners Published in Turkey in the 1930s

The books of good manners and etiquette written in the 1930s Turkey have many suggestions regarding the organization of urban life. These recommendations also include clues about how the public sphere is imagined in this period. In these sources, the city is seen as an area to be shaped in a rational order, rather than a space of encounters for different experiences. The public sphere is more like a classroom, where civilized codes must be displayed, rather than a scene in which different identities are exhibited. As a field where different classes encounter, in the streets or public transport, every behavior must be arranged according to a reasonable moderate, to avoid extremes. How women behave is one of the most essential indicators of good manners in the city life. The woman should participate in the urban life in a way to exhibit modernity; however, as the carrier of the national identity which is identified with honor, they should also be able to control themselves, even in the face of harassment. However, it’s still possible to see a certain discussion grounds and alternative voices in the books published in this period.

___

  • Arel, S., Halk Ve Talebeye Adab-ı Muaşeret Bilgileri, Ankara: İdeal Matbaa, 1939.
  • Arel, S., Yemekte Muaşeret: Muhtelif Masaların Tertibi, Ankara: İdeal Matbaa, 1939.
  • Dalkiliç, Muhittin, Yeni Hayat Adamına Yeni Adab-ı Muaşeret, İstanbul: Suhület Kütüphanesi, 1932.
  • Dalkiliç, Süheyla Muzaffer, Öğretmenlere Yardımcı Eser: Talebeye Muaşeret Dersleri, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1939.
  • (Dalkiliç) Süheyla Muzaffer, Herkes İçin Modern Adab-ı Muaşeret, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1939.
  • Kurtbek, Seyfi, Modern Yaşayış Bilgileri, İstanbul: Maarif Kitaphanesi, 1939.
  • Lütfü, Ömer, Adab-ı Muaşeret Konferansı: Hayat-ı İçtimaiyye, İstanbul: Harbiye Mektebi Matbaası, 1930.
  • Lütfullah, Zabitan Için Muaşeret Usulleri Ve Beynelmilel Teşrifat Kaideleri, İstanbul: Kader Matbaası, 1932.
  • Ongan, Hidayet, Talebeye Muaşeret Bilgisi, İstanbul: Ahmet Sait Basımevi, 1938.
  • Savaşçin, Hüsnü, Kültür Direktörümüzün Konferansı, Kayseri: Kayseri Vilayet Matbaası, 1938.
  • Sedat, Feliha, Genç Kızlara Adab-ı Muaşeret Usulleri, İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, 1932.
  • Tansu, Samih Nafiz, Talebeye Muaşeret Usulleri, İstanbul: Kanaat Kitabevi, 1939.
  • Ahıska, Meltem. Radyonun Sihirli Kapısı: Garbiyatçılık Ve Politik Öznellik, İstanbul: Metis Yayınları, 2005.
  • Bourdieu, Pierre. Distinction: A social critique of the judgement of taste, Cambridge ve Massachusetts: Harward University, 1984. Braudel, Fernand. Uygarlıkların Grameri, İstanbul: İmge Yay, 2001.
  • Burke, Peter. “Halk Kültürü ve Toplumsal Değişme”, Yeniçağ Başında Avrupa Halk Kültürü içinde, Çev: Göktuğ Aksen, İstanbul: İmge Yay., 1996.
  • Chatterjee, Partha. Milliyetçi Düşünce ve Sömürge Dünyası, Çev.: Sami Oğuz, İstanbul: İletişim Yay., 1996.
  • Dandiboz, Pınar. The Construction of Female Citizenship Through Etiquette Books: Turkey, 1930- 1943, İstanbul: Libra Yayıncılık, 2015.
  • Elias, Norbert. Uygarlık Süreci I, Çev.:Erol Özbek, İletişim Yay., İstanbul, 2002.
  • Foucault, Michel. Hapishanenin Doğuşu, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul: İmge Kitabevi, 1992. Freud, Sigmund. Uygarlığın Huzursuzluğu, Çev. Haluk Barışcan, İstanbul: Metis yay.,1999.
  • Gök, Fatma. "Türkiye'de Eğitim ve Kadınlar", 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar içinde, Der. Şirin Tekeli; İstanbul: İletişim Yay., 1995.
  • Hobsbawm, Eric. Devrim Çağı: 1789-1848, çev. Bahadır Sina Şener, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2003,
  • Mahir, Elif. “Etiquette Rules in The Early Republican Period”, Journal of Historical Studies 3 (2005): 15-32;
  • Meriç, Nevin. Adab-ı Muaşeret Kitapları ve Gündelik Hayatın Değişimi: 1894-1927, İstanbul: Kaknüs Yay. 2000.
  • Ortaylı, İlber. Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul: Pan Yayınları, 2004.
  • Özbek, Meral. “Çifte Devrim Döneminde Avrupa’da Uygarlık, Kültür ve Romantik Hareket”. İletişim 7 (2000): 141-180.
  • Said, Edward. Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları, Çev.: Berna Üner, İstanbul: Metis Yay., 1999.
  • Sennett, Richard. Kamusal İnsanın Çöküşü, Çev.: Serpil Durak - Abdullah Yılmaz, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1996.
  • Tunç Yaşar, Fatma. Alafranga Halleri: Geç Osmanlı’da Adab-ı Muaşeret, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2016.
  • Ural, Tülin. ‘Tek Parti Döneminde Basılmış Adab-ı Muaşeret Kitapları’, Müteferrika 33 (2008): 243-274.
  • Ural, Tülin. “1930-1939 arasında Türkiye’de Adab-ı Muaşeret, Toplumsal Değişme ve Gündelik Hayatın Dönüşümü”. Yayımlanmamış doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Mart 2008.
  • Ural, Tülin. The Representation of Gender, Love, Family and Sexuality in the Canonical and NonCanonical Novels of the Early Republican Period (Lambert Acaademic Publishing, 2010)
  • Ural, Tülin. “İnkılâbı Sergileyecek Bedenler Ve Onu Yükseltecek Ruhlar: 1930’larda Adab-I Muaşeret Kitaplarında Kadın İmgesi”, Toplumsal Tarih 231 (Mart 2013): 88-93.
  • Williams, Raymond. Anahtar Sözcükler: Kültür Ve Toplumun Sözvarlığı, Çev.: Savaş Kılıç, İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.