II. Meşrutiyet Döneminde Toplumsal Bir Sorun Olarak Sıtma ve Sıtmadan Korunma Çareleri

Uygarlık tarihini yönlendiren önemli hastalıklardan birisi olan sıtma hala etkisini sürdürmektedir. İnsanın fiziki ve kültürel evrimini takip eden bu hastalık malaria, ovale, vivax ve falciparum adlı plasmodiumların anofeller aracılığıyla bulaştırılmasıyla yayılır. Nöbet şeklinde baş ağrısı, kas ağrısı, bulantı, kusma, ishal, sarılık ve yorgunlukla kendisini gösterip ilerleyen süreçte dalağın büyümesine ve önlem alınmazsa yırtılmasına neden olan sıtmanın tedavisi diğer pek çok hastalığa göre erken bir tarihte, 17. yüzyılda bulunmuştur. 19. yüzyılda yapılan çalışmalar hastalığın kontrol altına alınmasını sağlarken 20. yüzyılda hastalığın yayılmasını engellemek ve tedaviyi kolaylaştırmak bir hükümet politikasına dönüşmüştür. Avrupa'da geliştirilen yöntemler kısa bir süre içinde Osmanlı Devleti'ne de yansımış, böylece belgelerde, dergilerde, kitaplarda bu hastalığı tanıtan, ondan korunabilmek için ne tür önlemler alınabileceğini anlatan öneriler, tartışmalar açığa çıkmıştır. Sıtma ve Sıtmalı Yerlerde Çare (1910), Maraz-ı Merzaği: Sıtma (1913), Sıtma: Malarya (1914) adlı eserler bu hastalık hakkında detaylı bilgiler verirken zabıt ceridelerine 1909-1914 yılları arasında yansıyan tartışmalar ile 1916-1917 yılları arasında kaleme alınan hukuki mevzuatlar ne tür önlemler alınabileceğini belirginleştirmişti

Malaria as a Social Problem and Remedies for Protection against Malaria in the Second Constitutional Era

Showing symptoms of headache in form of attacks, muscle ache, nausea, diarrhea, jaundice and tiredness, the disease causes growth of spleen in the developing stage and tearing of it if precaution is not taken. The treatment of the disease was discovered in the 17th century, at an earlier time when compared to several other diseases. The studies conducted in the 19th century helped keep the disease under control while preventing spread of the disease and facilitating treatment became a governmental policy in the 20th century. The methods developed in Europe were reflected in the Ottoman Empire in a short time and thus information describing the disease, how to protect against it and recommendations were published in books, documents, journals. While the books entitled Sıtma ve Sıtmalı Yerlerde Çare (1910), Maraz-ı Merzaği: Sıtma (1913), Sıtma: Malarya (1914) give detailed information about the disease, the discussions published in official reports between 1909-1914 and legislations prepared in 1916-1917 give details about measures that would be taken.

___

Arşiv Belgeleri

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti Mektubu Kalemi(DH.MKT.), Dosya: 2759, Gömlek.35, 13 Safer 1327/6 Mart 1909.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD..), Dosya.44, Gömlek.3, 28 Zilhicce 1328/31 Aralık 1910.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Esas Evrakı (Y..EE.) , Dosya.30, Gömlek.75, 06 Recep 1327 /24 Temmuz 1909.

Düstur, "Sıtmalı Mahallerde Fukara Ahaliye ve Zürrâya Meccanen Kinin Tevzii Hakkında Nizamnâme", Tertib. 2, Cilt. 5, 22 Cumadelahire 1331/29 Mayıs 1913, s. 506-507.

Düstur, "Kinin Tedariki için 1332 Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiyyesi Bütçesine 50.000 Lira Tahsisisat-ı Fevkalâde İlâvesi Hakkında Kanun-ı Muvakkat", Tertip. 2, Cilt. 8, 2 Ramazan 1334/03 Temmuz 1916, s. 1218.

Düstur, "Kinin Tedarikine Dair 2 Ramazan 1334 Tarihli Kanun-ı Muvakkatin Suret-i Tatbikiyesi Hakkında Nizamnâme", Tertip. 2, Cilt. 9, 3 Rebiülahir 1335a/27 Ocak 1917, s. 127-128.

Düstur, "Kinin Tedariki ve Füruhtu Hakkında Kanun", Tertip. 2, Cilt. 9, 12 Cumadelahire 1335b/04 Nisan 1917, s. 628.

Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre. 1, Cilt. 3, İçtima. 1, İnikad. 74, 5 Mayıs 1325/ 18 Mayıs 1909

Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre. 1, Cilt. 2, İçtima. 2, İnikad. 33, 19 Kanunusani 1325 / 1 Şubat 1910

Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre. 1, Cilt. 2, İçtima. 2, İnikad. 38, 27 Kanununusani 1325 /9 Şubat 1910

Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre.1, Cilt. 2, İçtima. 2, İnikad. 50, 23 Şubat 1325/8 Mart 1910

Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre. 1, Cilt.1, İçtima. 3, İnikad. 6, 10 Teşrinisani 1326/23 Kasım 1910

Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre. 1, Cilt. 6, İçtima.3, İnikad. 102, 7 Mayıs 1327/ 20 Mayıs 1911

Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre. 2, Cilt. 2, İçtima. 1, İnikad. 41, 16 Temmuz 1328 /29 Temmuz 1912

Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (İçtima-i Fevkalade) , Devre. 3, Cilt. 2, İçtima.1, İnikad. 38, 6 Temmuz 1330/19 Temmuz 1914

Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre. 3, Cilt. 2, İçtima. 4, İnikad. 56, 25 Şubat 1334/25 Şubat 1918

Kitaplar ve makaleler

Abdullah Cevdet, (1329/1913, 25 Nisan/8 Mayıs ). "Köylülerimiz İçin." İçtihad (63), 1362- 1365.

Ahmet Cevdet (1329/1913, 18 Nisan/1 Mayıs). "Sıtma, Sivrisinekler, Bataklılar." Sebilürreşad (242), 130-131.

Akçuraoğlu. (1329/1913, 5 Eylül/18 Eylül ). "Halka-I". Halka Doğru(22), 169-172.

Akman, Mehmet. (2007). "Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Osmanlı Hukuk Mevzuatı-I: l. Tertip Düstur'un Tarihi Fihrist ve Dizini." Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları(3), 67-224.

Akman, Mehmet. (2007). "Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Osmanlı Hukuk Mevzuatı-ll: ll. Tertip Düstur'un Tarihi Fihrist ve Dizini." Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları(4), 41-368.

Aydın, Suavi. (2007). "Bir Tarım Dönemi Hastalığı: Sıtma." Kebikeç (24), 89-98.

Chambers, James. (2007). "Malaria." The Facts on File Encyclopedia of Health and Medicine (Cilt 2, s. 342-343). New York: Amaranth İlluminare.

Darwin, Charles. (1977). İnsanın Türeyişi. (Ö. Ünalan, Çev.) İstanbul: Onur Yay.

Doktor Asım Bey. (1329/1913). Maraz-ı Merzaği: Sıtma. İstanbul: Tanin Matbaası.

Doktor Hamid Osman. (1330/1914). Sıtma: Malarya. İstanbul: Kader Matbaası.

Doktor Refik. (1926). Sıhhi Müze Atlası. İstanbul: Sıhhiye ve Muaveneti İçtimaiye Vekaleti.

Dunn, Frederic. L. (2008). "Malaria." Ed.K. F. Kıple, The Cambridge World History of Human Disease (s. 855-862). United Kingdom: Cambridge University Press.

Frazer, James. G. (1992). Altın Dal: Dinin ve Folklorun Kökleri-II. (M. H. Doğan, Çev.) İstan- bul: Payel Yay.

Hobhouse, Henry. (2007). Değişim Tohumları: İnsanlık Tarihini Değiştiren 6 Bitki. İstanbul: Doğan Kitapçılık.

Karasar, Niyazi. (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemleri: Kavramlar, İlkeler, Teknikler. İstanbul: Nobel Akademik Yay.

Kazım Şinasi. (1918, Şubat 14). "Şuun: Nüfus Meselesi." Yeni Mecmua(32), 117.

Koylu, Zafer., & Doğan, Nihal. (2010). "Birinci Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti'nde Sıtma Mücadelesi ve Bu Amaçla Yapılan Yasal Düzenlemeler." Türkiye Parazitoloji Dergi- si(34), 209-215.

Magner, Lois. N. (2005). A History of Medicine. New York: Taylor&Francis.

McNeill, William. H. (2007). Dünya Tarihi. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.

Mehmet Şeref. (1340/1924, Nisan 1). "Anadolu'da Merzaği Sahalar." Anadolu Mecmuası(1), 37-40.

Michael T. Madigan, J. Martınko. (2010). Microorganizmaların Biyolojisi. (C. Çökmüş, Çev.) Ankara: Palme Yay.

Milaslı İsmail Hakkı. (1334/1918, Mart 1). "Sıtma." Çiftçi Derneği Mecmuası(5), 259-260.

Milaslı İsmail Hakkı. (1326/1910). Sıtma ve Sıtmalı Yerlerde Çare. İstanbul: İkdam Matbaası.

Necati. (1329/1913). "Köy Mektepleri ve Köy Hocaları." Kurtuluş Yolları(1), 16-24.

Özdemir, Hikmet. (2005). Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918. Ankara: Türk Tarih Ku- rumu Yay.

Pointing, Clive. (2011). Yeni Bir Bakış Açısıyla Dünya Tarihi. (E. B. Özbilen, Çev.) İstanbul: Alfa Yay.

Sabuncuoğlu. (1330/1914, Haziran 1). "Okaliptüs-Sıtma Ağacı." Toprak(21).

Sallares, Robert. (2002). Malaria and Rome: A History of Malaria in Ancient Italy. New York: Oxford University Press.

Sarıköse, Selma T. (2013). XIX. Yüzyılda Çukurova'da Doğal Afetler ve Salgın Hastalıklar (Ya- yımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi.

Stearns, Peter. N. (2003). Western Civilization in World History. New York: Routledge.

Şimşek, Hasan., & Yıldırım, Ali. (2009). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yay.

Todd, Charles. W. (2007). "Malaria Vaccines." Ed. M. Tibayrenc , Encyclopedia of İnfectious Diseases (s. 137-150). New Jersey: WILEY.

Tuğluoğlu, Fatih. (2008). "Türkiye'de Sıtma Mücadelesi (1924-1950)." Türkiye Parazitoloji Dergisi(32), 351-359.

World Malaria Report 2015. (2015). İsviçre: World Health Organization.

Yıldız, Fatma. (2014). XIX. Yüzyılda Anadolu'da Salgın Hastalıklar ve Salgın Hastalıklarla Müca- dele Yöntemi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.